'Volgens de metingen van vanochtend ligt het waterpeil gemiddeld 5,61 meter hoger dan normaal. Zo'n 600 vierkante kilometer land in de regio Cherson is nu ondergelopen.' Zo luidde het bericht van de gouverneur van de getroffen regio in het zuiden van Oekraïne, Oleksandr Prokudin, vroeg in de ochtend op donderdag 8 juni, twee dagen na de instorting van de dam van de Kachovka waterkrachtcentrale.

Bij het horen van de nieuwsberichten in de voorgaande dagen vond ik mezelf naar adem happen, sprakeloos van de wreedheid en de grootsheid van wat er was gebeurd. Over het precieze verloop van die rampzalige nacht van 5 op 6 juni wil ik het hier niet hebben: er is al het een en ander over geschreven door verschillende media en zelfs samengevat op Wikipedia. Ik koester de hoop dat die gebeurtenissen tot op de minuut zullen worden onderzocht en bekendgemaakt. Volgens de Oekraïense president Zelenski heeft het Internationaal Strafhof hier al onderzoek naar opgestart.

Waar ik het hier wel over wil hebben is wat die droge cijfers van gouverneur Prokudin eigenlijk betekenen. Hoe veel is het, 600 vierkante kilometer? Hoe ver reikt die 5,61 meter hoge vloed? Wat wil dat allemaal zeggen?

In de zomer 2021 leefde men intens mee met de slachtoffers van de overstromingen toen een aantal rivieren in België medio juli na een zware regenval buiten hun oevers was getreden. De impact was immens, de schade enorm. Op sommige plaatsen is de schade anderhalf jaar na dato nog duidelijk zichtbaar. Een reportage van De Standaard laat zien hoeveel tijd en inspanningen het kost om het leven terug naar de overstroomde gebieden te brengen, hoe pijnlijk het is om te zien dat veel dingen voorgoed zijn vergaan, hoezeer het gezicht van het gebied is veranderd. Al met al heeft men het in België over 96,7 vierkante kilometer overstroomde gebieden waar het water op z'n hoogst tot 1,5 à 2 meter kwam. Gelukkig kon België op 87,7 miljoen financiële hulp rekenen en keert het gewone leven stukje bij beetje terug naar de getroffen gebieden.

Het overstroomde gebied in Oekraïne is 6 keer zo groot en het water komt 3 keer zo hoog als het getroffen gebied in Wallonië.

Stel je nu voor dat het overstroomde gebied 6 keer zo groot is, het water 3 keer zo hoog komt en er 7 keer zo lang blijft staan. Dit zijn de dimensies van de watersnoodramp die zich nu in het zuiden van Oekraïne voltrekt. Bij deze gedachte moet ik weer even naar adem happen, zo immens is de reikwijdte in alle opzichten. Een zwak mens als ik ben zoom ik weer in op mijn eigen nietig leventje. Ik besef dat mijn geboortestad Cherson nooit meer hetzelfde voor mij zo vertrouwde gezicht zal hebben, dat het zomerhuisje van mijn ouders op de linkeroever van de Dnjepr nu tot boven zijn dak onder de modderstroom is begraven en dat ik bang ben om mijn kinderen nog ooit naar dit gebied mee te nemen door de vele landmijnen die met de stroom meegevoerd zijn.

Daar waar enkele honderden inwoners uit Waalse steden na de overstromingen van 2021 definitief vertrokken waren, aldus De Standaard, dreigt er in de regio van Cherson een ware leegloop te ontstaan. Natuurlijk is de situatie helemaal anders. Veel inwoners van de regio van Cherson waren sowieso al vertrokken door de oorlog, maar ze gingen weg met de gedachte dat ze ooit terug zouden keren en dat ze ooit hun door de gevechten aangetaste woningen zouden herstellen. Nu de woningen letterlijk onder meters slijk liggen, rest er haast niets meer over om te herstellen. Honderden vierkante kilometers zijn onbewoonbaar geworden. De inwoners zijn hun woningen kwijt, de boeren hun land. De vruchtbare grond is door de vloedgolf weggespoeld en naar de Zwarte Zee meegesleurd. In plaats daarvan bedekt een deken van blubber vervuild met olieproducten uit weggespoelde depots de ooit vruchtbare akkers.

Veel inwoners van de regio van Cherson waren sowieso al vertrokken door de oorlog, maar ze gingen weg met de gedachte dat ze ooit terug zouden keren.

Ik zoom weer in op de concrete behoeften van hier en nu. Want het totaalplaatje van de consequenties van deze dramatische ramp is haast te veel om te bevatten. Net als miljoenen Oekraïners en buitenlanders kijk ik vertederd naar de filmpjes van huisdieren die langs de oevers van de Dnjepr worden gered van Cherson tot in Odessa, 150 kilometer verder langs de Zwarte Zeekust waar nu de wrakken aanspoelen. Ik ben trots op mijn landgenoten die deze moedige reddingsoperaties ondernemen en tegelijk besef ik dat de geredde huisdieren in ieder geval voor mij symbool zijn geworden voor een beetje menselijkheid in deze onmenselijke tijden. In de uitgemergelde en gewonde lichaampjes van honden en katten blijf ik maar een verwijzing zien naar de onschuld en de onmacht van de slachtoffers van deze door de mens gemaakte watersnoodramp, alsook van de zinloze bezettingsoorlog van de Russen in Oekraïne. De kranten staan bol van hoe moeizaam de evacuaties verlopen. Ik hou mijn hart vast voor hoeveel mensen nog gevonden zullen worden zodra het water is weggeëbd. Mensen die het niet meer redden om gered te worden.

De geredde huisdieren zijn voor mij symbool geworden voor een beetje menselijkheid in deze onmenselijke tijden.

Stroomopwaarts van de vernielde dam is het Kachovka stuwmeer inmiddels voor driekwart leeggelopen. Om maar een indruk van de dimensies te geven: het was qua oppervlakte vier keer zo groot als het Bodenmeer op de grens van Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland. Het opdrogende meer veroorzaakt ook hier een hoop ellende: de afkoelvijvers van de Zaporizja kerncentrale dreigen droog te vallen, hele steden hebben geen toegang meer tot de zoetwatervoorzieningen, de industrie valt stil. Dit lijstje is helaas lang niet volledig.

Toch kan men sinds enkele dagen sporen van een merkwaardige heropleving onder historici en onderzoekers in Oekraïne waarnemen. Nu de bodem van het stuwmeer bloot komt te liggen, zien ze de kans om datgene te onderzoeken wat sinds 1955 met water bedekt was: de Grote Wei. Dat was het terrein dat vroeger was gelegen op de groene en grillige eilanden midden in de brede rivier waarop de Oekraïense kozakken (niet te verwarren met de Russische kozakken) vanaf eind 16e eeuw hun kozakkenstaat hadden opgebouwd. Volgens historici was dat een formatie waar de leiders toen al gekozen werden en niet door geboorte of huwelijk vorst werden; de staat was gebaseerd op 'rights and freedoms': 'the elements of their democratic political culture'. Na een serie annexaties schafte de Russische tsarina Сatharina II de autonomie van de kozakken aan het einde van de 18e eeuw af. In de jaren 1950 lieten de Sovjet Unie-functionarissen het gebied overstromen en maakten ze er het Kachovka stuwmeer van. Veel waardevol historisch materiaal werd wellicht met voorbedachten rade onder meters water bezegeld.

Veel waardevol historisch materiaal werd in de jaren 1950 door de Russen wellicht met voorbedachten rade onder meters water bezegeld.

De herinnering aan de kozakkenstaat leeft onder de Oekraïense bevolking tot op de dag van vandaag. Ze zou aan de fundamenten van de moderne natievorming in Oekraïne liggen. Het zou zomaar kunnen dat de voorwerpen die op de opgedroogde bodem gevonden worden de geschiedenis van het hele land en vooral van het zuidoosten van Oekraïne compleet gaan hertekenen. Ook op dit gebied vallen de gevolgen van de instorting van de Kachovka stuwdam nog nauwelijks te overzien.

• Charkov
• Oekraïne
• Rusland