Ongelooflijk maar waar: ons treinnetwerk staat in De Canon Van Vlaanderen. Twee eeuwen geleden waren we dé pioniers van het Europese vasteland, de eerste treinrit liep van Brussel naar Mechelen. Vandaag is dat glorieuze imago ver verleden tijd, met een versplinterd en onpraktisch openbaar vervoer.

Vlamingen fietsen dan wel meer dan ooit, ondertussen duikt ons openbaar vervoergebruik de dieperik in. Amper 4% van onze verplaatsingen doen we nog met het publiek transport. De curve van het fileleed vertoont na het coronadal dan ook pijnlijke vergelijkingen met de Muur van Geraardsbergen. Ook dichtslibbende steden en luchtvervuiling horen helaas nog niet thuis in de geschiedenisboeken.

Zomertip: een fieldtrip naar Zwitserland, Duitsland en Brussel. Ontdek er de druivensuiker voor het openbaar vervoer, de integratie van tickets en tarieven, netwerk en dienstregeling. Meteen invoerbaar is één tarief voor alle openbaar vervoer.

INTEGRATIEKONING ZWITSERLAND

Nergens in Europa reizen de inwoners zoveel met de trein als in Zwitserland. Van de totale afgelegde afstand, gebeurt er meer dan een vijfde via het openbaar vervoer. Het recept? Eén netwerk, één dienstregeling en één tarief. Met dat combiticket kan je niet enkel trein, tram en bus, maar zelfs boot en kabelbaan nemen.

Een groot gemak en dat zonder gescheurde broek, zeker als je rekening houdt met de Zwitserse lonen. Een jaarpas voor alle openbaar vervoer in het hele land kost bijvoorbeeld zo'n € 3.950, een dikke € 1.000 minder dan bij ons. Treinen en bussen vertrekken bovendien stipt op steeds dezelfde tijdstippen en kruisen elkaar mooi in de knooppunten. Vlotte overstap en een minimale reistijd gegarandeerd.

Zwitserland maakt komaf met complexiteit als excuus. In de federale staat – met 26 kantons en vier officiële talen – is verregaande afstemming nodig tussen 130 vervoersmaatschappijen. Wij moeten er slechts vier op één lijn krijgen. Bovendien is de organisatie van het openbaar vervoer met het grillige gebergte een stuk uitdagender dan in ons platte Belgenland. Complexiteit blijkt perfect overbrugbaar, onder meer dankzij een gezamenlijke visie en een sterke samenwerkingsstructuur met een competente vervoersautoriteit (FOT) aan het roer.

KLIMATICKETS

Nog een stevigere broek in Duitsland. Daar geen stijgende prijzen als antwoord op de energiecrisis zoals bij de NMBS, maar met een ticket van 9 euro een maand lang toegang tot al het openbaar streekvervoer (zomer 2022). De Duitse longen haalden opgelucht adem, de luchtkwaliteit verbeterde met 7%.

Niet alleen het prijssignaal wist de Duitsers te overtuigen, ook de flexibiliteit en de nationale geldigheid bleken belangrijke aankoopargumenten. Ondertussen is het €9-ticket niet meer, maar een €49-broertje werd permanent ingevoerd. Ook Oostenrijk gaf het juiste signaal met haar Klimaticket van €3 per dag. Bijna iedereen van de gebruikers (85%) geeft daar aan de wagen vaker aan de kant te laten.

SUCCESSEN UIT BRUSSEL

Ook onze politici hebben door dat de vier vervoersmaatschappijen, elk met hun apart tariefsysteem, een laakbaar labyrint vormen. De regeerakkoorden, de Spoorvisie 2040 van federaal minister Georges Gilkinet (Ecolo) en de beleidsnota van Vlaams minister Lydia Peeters (Open VLD), allemaal pleiten ze voor 'doorgedreven tariefintegratie': één combiticket voor verplaatsingen met De Lijn, de NMBS, de MIVB en de TEC.

Ook vanuit de Kamer kwam een duidelijk signaal, met de opdracht voor de federale regering om te onderzoeken hoe ze een combiticket aan één (betaalbaar) tarief kunnen invoeren, een initiatief van Joris Vandenbroucke (Vooruit). Alleen N-VA en Vlaams Belang zijn blijkbaar nog niet overtuigd.

Van nul vertrekken, hoeft gelukkig niet. Om tot een combiticket te komen voor het hele land zijn geen complexe aanbestedingen of dure studies nodig. We doen het namelijk al. De Brupass had wat voeten in de aarde, maar sinds 2021 kan je je aan €2,40 voor een rit of €600 per jaar complexloos bewegen door de hele Brusselse zone, zonder onderscheid tussen trein, tram, metro en bus van de NMBS, MIVB, TEC en De Lijn. Voor €3,20 per rit of €840 per jaar heb je met de Brupass XL toegang tot het volledige aanbod in een straal van 11,5 km rond de Grote Markt.

In 2022 rolden er drie miljoen Brupass (XL) tickets en 160.000 abonnementen over de toonbank. Ondertussen komt ook de Brupass XXL al op ons af. De vier maatschappijen op één lijn krijgen over de tarieven en verdeling van de inkomsten? De Brupass, en ook de Citypasses rond Antwerpen, Charleroi, Gent en Luik, tonen dat het kan. Met de MoBIB-kaart kunnen ze ook ticketintegratie al op hun hoed spelden.

BELGIË HINKT ACHTEROP

Maar het is nog te vroeg om op onze lauweren te rusten. Een jaarabonnement op alle openbaar vervoer doorheen ons kleine land? Dat is dan meer dan €5.000, alstublieft. Denk twee keer na, want voor hetzelfde geld kan je een jaar lang – maandag tot zondag – lunchen op restaurant. Een verplaatsing van Destelbergen naar Koekelberg? Passeer dan maar drie keer langs een andere kassa. De hoofdpijn begint, de auto wenkt aanlokkelijk. Al helemaal als je de rit met z'n vieren doet.

Tijd voor een ommekeer, eindelijk echt een modal shift? Dan moeten de minst vervuilende verplaatsingen ondubbelzinnig de goedkoopste en eenvoudigste zijn. Een betaalbaar combiticket, voor zowel losse tickets als abonnementen: een eitje om de aantrekkelijkheid van het Belgische openbaar vervoer weer op te krikken. Het vraagt enkel een politieke beslissing over welk tarief betaalbaar is en een verdeelsleutel voor de inkomsten. Een kwaliteitsomslag blijft daarnaast onontbeerlijk, via krachtige samenwerking tussen beleidsniveaus en operatoren, langetermijnplanning en duurzame financiering. En ook dat laatste vraagt enkel 5 minuten politieke moed, met 13 miljard aan fossiele subsidies voor het rapen.

Ook Zwitserland kende magere openbaar vervoers- en starre autojaren. Met een dosis politieke daadkracht krijgen we het Belgische openbaar vervoer weer op de rails. En zo verovert ons openbaar vervoer misschien opnieuw een plaatsje in de volgende Vlaamse Canon.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2023: 5 minuten politieke moed van Samenleving & Politiek.

• openbaar vervoer
• mobiliteit
• 5 minuten politieke moed