Verschrikkingen in het Verre Oosten is een verbazend goed historisch werk. Laurence Rees is hoofdredacteur van de historische programma’s van de BBC en producent van tv-series over het nazisme, over de oorlog tussen Hitler en Stalin en van de onlangs vertoonde reeks Horror in the East waarop dit boek gebaseerd is. Het boek overstijgt echter op fenomenale wijze het televisieprogramma. Het beeld haalt het hier niet bij het woord. De noodzakelijke beknoptheid, de mogelijkheid tot terugkoppeling en nog een aantal reeds eerder geroemde voordelen van het woord komen hier volledig tot hun recht. Bovendien vertrok de auteur van een originele vraagstelling om de reeds gekende geschiedenis te benaderen. Rees zoekt een antwoord op de vraag waarom de Japanse daden tijdens WO II zo ‘verschrikkelijk’ waren. Hij neemt daarbij geen genoegen met gemeenplaatsen als ‘de ondoorgrondelijke Japanse ziel en cultuur’. Voornamelijk in het naschrift van het boek trekt hij opmerkelijke en verregaande besluiten uit zijn bevindingen over de oorlogsjaren. Naar zijn mening zijn daders van verschrikkingen tijdens de oorlogsjaren dikwijls loyale superconformisten, ambitieuze en prestatiegerichte doorsnee leden van de samenleving. Veranderingen in de ‘situationele ethiek’ zorgen ervoor dat deze nette burgers plots kunnen veranderen in ‘daders’. Herkenbaar is het voorbeeld dat Rees geeft om deze stelling te onderschrijven van de oude vriendelijke Oost-Duitser, eerder fanatiek lid van de Hitlerjugend, toegewijd communist en in die hoedanigheid oud-burgemeester van een Oost-Duitse stad, en nu, na de val van de muur, een kapitalistisch ondernemer met een bloeiend bedrijf. Deze verontrustende vaststelling is gelijktijdig een pleidooi voor een opwaardering van het kritisch denken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 9, 2002, nr. 8 (oktober), pagina 63

• boekbespreking