Beide boeken behandelen het hedendaagse immigratiebeleid en zijn van de hand van politicologen van de overkant van de (taal)grens. Terwijl in Vlaanderen het bloeiende migratieonderzoek gedomineerd wordt door juristen, antropologen en sociologen is het veel beperktere migratieonderzoek bij onze Franstalige landgenoten vooral een zaak van politicologen.
Martiniello die vooral werkte rond de politieke participatie van allochtonen in België biedt in een tachtigtal pagina’s een inzichtsvolle analyse van immigratie naar Europa en het beleid terzake. Martiniello wil het immigratiedebat opentrekken en wijst op de exclusieve nadruk binnen dit debat op migratiebeheersing gelegitimeerd door het bespelen van het volledige sociaal alarmistische register. Op een sterk analytische wijze wordt in een vlotte en toegankelijke stijl de hypocrisie van de immigratiestop aangegeven, maar ook opengrenzen wordt afgewezen daar dit zou leiden tot een gemondialiseerde onderklasse. Martiniello bepleit een pro-actief immigratiebeleid dat, op basis van criteria die de Europese humanistische waarden vertolkt, de individuele vrijheid van mobiliteit enige erkenning biedt. Het Canadese systeem waar potentiële immigranten werden geselecteerd op basis van objectieve criteria (leeftijd, scholing…) is voor Martiniello ook voor Europa een te overwegen model. Hij meent dat enkel met een proactief immigratiebeleid een pragmatisch evenwicht kan gevonden worden tussen de ambities van velen om, althans tijdelijk, deelgenoot te zijn van de Westerse rijkdom en de belangen van Europa. Europa heeft immers ook belang bij een effectief en moreel verantwoord immigratiebeleid. Martiniello biedt in zijn essay een geslaagde inleiding op het immigratiedebat. Het boekje is logischerwijze minder empirisch onderbouwd dan Vreemdelingen over de (werk)vloer van Patrick Loobuyck, maar in de beknoptheid, scherpheid en vlotheid toont de auteur zijn kunst.

Het boek samengesteld door Emmanuelle Bribosia en Andrea Rea biedt een overzicht van het immigratiebeleid in de Noord-Atlantische wereld. De centrale focus is wat de rol kan zijn van de politiek in het beheer van migratie in de éénentwintigste eeuw. Vertrekkend vanuit de naoorlogse situatie geven de auteurs aan hoe migratie en haar beheer zich doorheen de tijd gewijzigd hebben. De krachtlijnen die zich aftekenen geven aan wat de mogelijkheden zijn van het toekomstig beheer. Deze bundel biedt twee interessante bijdragen over de migratie naar België en het beheer van deze migratie, maar de aandacht is duidelijk ruimer.
In het eerste luik wordt de internationale context geschetst die cruciale invloeden heeft op de migratieregimes. De zich gewijzigde economische context waar in het zog van de globalisering niet alleen de productiefactor kapitaal, maar ook arbeid veel mobieler is geworden is de belangrijkste uitdaging voor het geldende migratieregime. De politieke uitdaging komt vooral van het mensenrechtenregime dat een conjunctureel bepaald gastarbeidersmodel uit den boze verklaart. Het terugdringen van de staat in het migratiebeheer leidt tot een gedecentraliseerde regulering van internationale migratie, waarbij de staat als beheerder van migratie zijn invloed zag afslanken en familie-netwerken, (legitieme) economische belangengroepen en criminele organisaties hun invloed op de internationale migratiestromen zagen toenemen. De nationale staten uit frustratie over hun gebrek aan greep over de immigratie zijn bereid, zonder veel enthousiasme, een deel van hun bevoegdheid af te staan aan het supra-nationale niveau. Het immigratiebeleid van de Europese Unie krijgt dan ook ruime aandacht in deze bundel.

De invloed van de staat op internationale migratie in het verleden mag, zo blijkt uit de landenstudies, niet overdreven worden. Zo wijst Danièle Lochak erop dat het Franse naoorlogse beheer van migratiestromen een opeenvolging was van regularisaties. Deze regularisaties kregen in een context van gesloten grenzen een veel hogere zichtbaarheid. De Franse punctuele regularisaties bleven zich herhalen na de immigratiestop van 1972 - nu reeds de vijfde in de rij - teneinde op een realistische en humanitair aanvaardbare wijze het restrictief immigratiebeleid in stand te houden.
Een boeiende bijdrage is die van François Crépeau over het Canadese immigratieregime, een beleid dat in Europa als voorbeeld geldt. Crépeau wijst erop dat het uittekenen van een proactief immigratiebeleid niet voldoende is, de met uitvoering belaste administratie moet voldoende capaciteit hebben om haar taak van mondiale informatieverzameling en -verwerking te vervullen. Gezien dit beleid electoraal weinig belangrijk is en dus in Canada geen politieke prioriteit vormt zijn deze diensten het slachtoffer geworden van een besparingswoede. In die mate dat de bedrijfswereld vraagt dat de overheid haar de economische beslissing tot toelating van ‘haar’ arbeidsmigranten zou delegeren.
Crépeau wijst nog op een tweede minder gekend aspect van het Canadese immigratiebeleid. Canada kent een genereus immigratiebeleid, met basisrechten voor iedereen op zijn territorium en een liberaal (h)erkenningsbeleid voor vluchtelingen. Ondanks deze generositeit of volgens sommigen juist daarom, staat Canada aan de frontlinie in de strijd tegen de ongecontroleerde immigratie. Dit staatsgeweld aan de grens en ook daarbuiten staat in schrille tegenstelling met de in Canada juridisch en institutioneel diepgewortelde bescherming van rechten en vrijheden. Crépeau vraagt zich hierbij af of Canada als immigratieland haar inwoners in de toekomst nog tot een natie kan blijven maken. Sinds de jaren zeventig heeft Canada een nieuwe civiele natiebewustzijn gestimuleerd als multiculturele en sociale rechtsstaat. De culturele erfenis van elke immigrant vond erkenning in de Canadese mozaïek. Het toelatingsbeleid van vandaag waarbij veel belang gehecht wordt aan de economische inbreng van migranten met het oog op het veroveren van een groter marktaandeel in de mondiale economie en de brutale uitstoting van elke ongenode gast, kunnen het bestaande natiebewustzijn in gevaar brengen.
Migratie als de meest visuele uiting van de globalisering zal de maatschappij van de eenentwintigste eeuw in de ban houden. Enkel een realistisch immigratiebeleid kan onze maatschappij behoeden van een politiek gevaarlijke maatschappelijke perceptie van ongecontroleerde overrompeling. Het potentieel aan sturing van migratie en de opgedane beleidservaringen moeten dan ook grondig geanalyseerd worden om inzicht te verwerven in de rol van de politiek. Deze bundel biedt hierbij een belangrijke aanzet.

Samenleving & Politiek, Jaargang 10, 2003, nr. 4 (april), pagina 48 tot 49

• boekbespreking