GEBOORTE (augustus 2014)

Les: Streef naar een verenigd middenveld als je tegenover een confrontatiebeleid staat.

Hoogzomer 2014. Het nieuwe Vlaamse regeerakkoord en de aangekondigde besparingen dagen mensen en het bredere middenveld uit zich schrap te zetten. Verenigingen, scholen, jeugdbewegingen en kinderopvang, het openbaar vervoer, cultuurorganisaties, rusthuizen, de vrt: allemaal dreigen ze in de hoek te komen waar de klappen vallen. Alle aspecten van het leven - van de wieg tot het graf - zijn geviseerd.

België kent een rijk sociaal en cultureel leven. De overheid zou daarin moeten investeren, in plaats van besparen, want dat netwerk van organisaties, verenigingen en instellingen vertakt zich op alle niveaus van de samenleving. Ze zijn de longen die lucht pompen in het samenleven. Ze creëren de noodzakelijke ademruimte voor een maatschappij die het exclusieve, het individualistische en materialistische als maatstaf neemt. Dat weefsel komt in het gedrang.

Ook de federale onderhandelaars laten horen dat ze doorbraken willen forceren, het mes willen zetten in wat ze ‘heilige huisjes’ en ‘taboes’ noemen. Ze kondigen dat min of meer aan als ‘schokmaatregelen’. Intussen beleven de Bel20, de dividenden en bonussen hoogdagen.

Er is behoefte aan een sterke stem vanuit het sociaal en cultureel weefsel. En liefst snel, ondanks de vakantie. De tijd dringt, willen we voldongen feiten vermijden. Op korte tijd zitten we met vijftig mensen samen in het scoutshuis achter het Antwerpse Centraal Station, met volk uit het Minderhedenforum, de milieubeweging, Samenlevingsopbouw, jeugdverenigingen, vakbonden, de non-profit, artiesten, enzovoort. We voelen ons in een situatie terechtkomen waarin het beleid geen echte rol meer ziet voor de grote sociale bewegingen en instellingen. Een beleid dat aanstuurt op confrontatie. We voelen aan dat het belangrijk is samen pal te staan, om een nieuwe ‘tussenmacht’ te vormen. We hebben niks in handen behalve die gedeelde bezorgdheid en het geloof dat het anders kan.

NIET AFWACHTEN! (30 augustus, 6 en 22 september 2014)

Les: Laat de zaken niet over aan beroepspolitici, mobiliseer de gewone burger.

De Vlaamse regering probeert alle oppositie in een surplace te bevriezen met ‘Er is nog niets definitief beslist. De besparingscijfers zijn nog niet concreet ingevuld.’ Intussen werkt ze haar doelstellingen wel verder uit. Ze maakt ook aanstalten organisaties te horen om ze binnen haar besparingslogica te trekken. Wij wensen niet dat wat de ene uit de brand kan slepen, de ander des te meer moet ophoesten. Het platform van de vijftig pleit op 6 september voor één gemeenschappelijke stem, voor het opheffen van de schotten tussen verschillende sectoren en organisaties, en voor actie. Er is sprake van ‘een triple A’: Allemaal in Actie voor een Alternatief.

Die triple A is de basis voor een Alternatieve Septemberverklaring. In deze tekst krijgt onze visie voor het eerst vorm. Het is de eerste stap. De Alternatieve Septemberverklaring keert zich tegen de harde lijn-Merkel in de Europese lidstaten: ‘Hoe forser de EU de lidstaten dwong te besparen, hoe groter de catastrofe.’ De tekst verwerpt de transfer van arm naar rijk en schuift rechtvaardige belastingen, met een belasting op vermogen, als een constructief alternatief naar voren.

Op 22 september, de opening van het politieke jaar, verzamelen we met de groepen en sectoren die dan al paraat staan (de vrt, State Of The Arts, de studenten, jonge werklozen, bepaalde vakbondsafdelingen, vrijgestelden van verenigingen) aan het Vlaams Parlement. Kaders van de organisaties overhandigen er, gehinderd door Friese ruiters, de Alternatieve Septemberverklaring aan minister-president Geert Bourgeois: ‘Dit is een signaal van de vijfde macht: de mensen van dit land. Wij zijn hier. We trekken het ons aan.’ De actie heeft een visueel sterk karakter, met enkele brave reuzen - geacteerd door Marijke Pinoy, Dominique Willaert en Benjamin Verdonck.

Op 22 september is onze Verklaring al door 340 middenveldorganisaties ondertekend. ‘Ongezien’, schrijft De Morgen. De krant plaatst onze Alternatieve Septemberverklaring en wijdt er het hoofdartikel aan. Die dag krijgt onze burgerbeweging ook haar naam: ‘Hart boven Hard’.

HARTSLAG (25 oktober 2014)

Les: Breng door participatie van onderuit de democratie tot leven. Democratie is een werkwoord.

Na een reeks van acht avonden op 20 oktober, waar 1.500 mensen voor komen opdagen, gaan we op 25 oktober in de Universiteit Antwerpen met 400 burgers en professionals uit het middenveld een dag lang in dialoog op onze Hartslag. Thema: wat wil Hart boven Hard?

‘Voor sommigen is democratie net een voetbalstadion. Maar de vraag is: Kijkt het volk naar de wedstrijd of speelt het die? Is de plaats van een democratie, wanneer ze een echte democratie is, niet op het speelveld? Wordt de democratie alleen uitgeoefend op de dag dat het stembiljet in de stembus valt, iedere vier, vijf of zes jaar, of wordt ze alle dagen van elk jaar uitgeoefend? We kennen het antwoord: voor de ware democratie moet het hele publiek op het veld! Dat passen we vandaag toe’.

Met die oproep gaat de Hartslag van start. Het wordt één groot atelier van de participatieve democratie. Die levende democratie vertrekt van de rijke en bontgekleurde expertise bij de actieve burger, vanuit de overtuiging dat je de kwaliteit van een democratie kan afmeten aan de mate waarin een macht van onderuit bestaat. Naima Charkaoui heeft het die dag over hoe de foto’s van kinderen en jongeren er helemaal anders uitzien dan de foto’s van volwassenen. Ze houdt een pleidooi om vanuit het perspectief van kinderen en jongeren naar de wereld te kijken: van onderuit. Deze macht van onderuit, de ‘vijfde macht’, heeft zijn wortels in het brede middenveld, in het sociale weefsel, en kan van daaruit het beleid beïnvloeden, vinden we. Als er aan de toekomst gewerkt wordt, als er nog een sociale verbeelding bestaat, als er nog een interculturele dialoog mogelijk is, dan daar: op de sportvelden, in de cafézaaltjes, tijdens de jeugdkampen, in de culturele centra, in de bibliotheken. Het samenleven gebeurt bottom up, niet top down. De overheid mag touwen aanreiken, de knopen worden gelegd op het terrein.

Maar bovenal toont Hartslag de durf te dromen van een nieuwe samenleving: ‘Dit land is een omgekeerd land. Het leert ons de werkelijkheid te ondergaan in plaats van die te veranderen. Het leert ons de toekomst te accepteren in plaats van haar te bedenken.’ De toekomst uitvinden, met nieuwe woorden, nieuwe beelden, nieuwe visies. Eric Corijn roept op een nieuw maatschappijmodel uit te werken dat een antwoord biedt aan de ecologische catastrofe, aan de ongelijkheid en aan de samenlevingsproblemen in de steden. Iedereen schuift op Hartslag ideeën naar voren. Er zijn negen workshops met titels die telkens geplukt zijn uit de Alternatieve Septemberverklaring: ‘De armoedecijfers stijgen, de ongelijkheid neemt toe’, ‘Waar winst het wint van waarde, wordt verlies het resultaat’, enzovoort. Zo ontstaan de eerste contouren van onze ‘hartenwensen’.

STROOMVERSNELLING (6 november 2014)

Les: Zoek naar de kracht van het transversale.

Op Hartslag komt de vraag naar wat de insteek van Hart boven Hard kan zijn bij de zich aankondigende ‘hete sociale herfst’. Een andere burgerbeweging, de reizigersvereniging TreinTramBus, nodigt eind oktober de spoorbonden uit om een gezamenlijke actie te starten tegen de besparingen van de overheid. Want die minacht het openbaar vervoer. In 1960 maakten de Europeanen voor driekwart van hun komen en gaan gebruik van treinen, bussen, metro’s en trams. Nu is dat gedaald tot een kwart. In de VS is het openbaar vervoer zelfs uit de meeste steden verdwenen. Het maakt er minder dan vijf procent van het totale vervoer uit. Dat willen we niet. TreinTramBus schrijft: ‘Naar verwachting zullen de reizigers zwaar getroffen worden door de nieuwe besparingen, in de vorm van minder treinen, slecht onderhouden stations en fors hogere tarieven.’

In de voorbije jaren waren er al eens spanningen tussen de vakbonden en TreinTramBus. Nu willen de twee organisaties samen actievoeren. De vakbond slaat het aanbod alvast niet af: ‘Eén front en nu samen aan hetzelfde zeel trekken,’ reageert de ACOD. Zo - samen - willen we ook met Hart boven Hard werken. Dat is meer dan nodig. De eenheid moeten we koesteren als onze oogappel. De culturele sector alleen zal het niet halen, de sociale sector alleen ook niet. Dat geldt ook voor de rode, groene of blauwe vakbond.

Op 6 november trekken de vakbonden met 120.000 mensen door de straten van Brussel. Ze laten horen dat ze het verhogen van de pensioenleeftijd tot 67 jaar weigeren, dat ze de indexsprong, die elk huishouden 34.000 euro zal kosten, weigeren, net zoals ze de afbouw van de rusthuizen, de kindercrèches en de hele publieke dienstverlening weigeren. Maar ze eisen ook een echte vermogensbelasting en een andere, sociale politiek.

Hart boven Hard heeft opgeroepen de betogers een hart onder de riem te komen steken in Brussel. Ons verbinden met de vakbonden is binnen Hart boven Hard niet evident. De felle agitatie tegen de syndicaten als verstarde, verouderde organisaties die enkel het eigenbelang zouden verdedigen, laat sporen na. We willen de band met de vakbonden dan ook stapsgewijs aanhalen en zo een brug slaan tussen het traditionele syndicalisme en mensen die vaak wel dezelfde bezorgdheid delen, maar niet hetzelfde actiemodel. Op 6 november zijn we er met koren en muzikale omlijsting, met reuzen en spektakel, met vlaggen en wimpels van veel organisaties. Het is een aanmoediging, nog vanaf de kant van de weg.

Maar de mix tussen de civil society en de vakbonden slaat gensters. Ook binnen de vakbonden zijn er positieve reacties op de zichtbare aanwezigheid van Hart boven Hard: wel 20.000 betogers dragen een sticker, badge of poster van ons. Opeens is onze burgerbeweging echt breed geworden. Nieuwe lagen en nieuwe mensen nemen die dag voor het eerst deel aan een vakbondsbetoging.

STAKINGSDAGEN (van 24 november tot 15 december 2014)

Les: Zoek in het sociaal verzet de context voor de groei en consolidatie van een burgerbeweging.

Al komen er van sommige ondertekenaars van onze Septemberverklaring sceptische reacties, de stroming is: samen met de vakbonden de sociale beweging verder verbreden en zo het beleid proberen om te buigen. We beschouwen een staking als een elementaire vorm van democratie, en wel als democratie van onderuit, zeker wanneer het parlement het grotendeels eens is over besparingen bij gewone mensen maar niet bij de allerrijksten.

We willen onderdeel zijn van de sociale beweging, maar zonder er helemaal in op te gaan. We willen onze eigenheid als Hart boven Hard bewaren.

De lokale kern van Antwerpen, die nog maar twee weken geleden van start is gegaan, neemt nu het voortouw. Op de provinciale stakingsdag van 24 november wordt de ‘fietseling’ van Hart boven Hard-Antwerpen een overrompeling. De fietseling brengt een bezoek aan stakersposten aan het OCMW, de schoolpoorten en een rust- en verzorgingstehuis. De Roma in Borgerhout stroomt na de middag vol met de fietsers, stakers en sympathisanten. Marc Leemans (ACV) en Rudy De Leeuw (ABVV) beklimmen het podium voor een toespraak. Op Facebook meldt de lokale kern ’s avonds: ‘Wat een fantastische dag! Vanmorgen bezochten we piketten met enkele artiesten: Slongs Dievanongs, Nigel Williams, Abdelkader Zahnoun, Scale en Joke van Leeuwen. Dat was een echte meevaller. Ook bij de vakbonden kennen ze Hart boven Hard ondertussen. Stilaan worden de muren tussen de verschillende sectoren gesloopt.’

Het voorbeeld van de Sinjorenstad krijgt navolging. Men ziet dat het massale sociale verzet de ideale context is voor Hart boven Hard om de vleugels breed uit te slaan. Overal melden zich mensen die wensen er als Hart boven Hard bij te zijn, om de stakers een hart onder de riem te steken. In Leuven, Gent, Oostende, Kortrijk, Brussel en Hasselt komen lokale kernen uit de startblokken.

Al die activiteit gaat naar een climax op de nationale stakingsdag van 15 december. Hart Boven Hard verbindt het klassieke verzet van de vakbonden met alternatieve manieren van verzet. Bij het krieken van de dag, en terwijl het vuur aan de stakersposten hoog oplaait, wordt een lied gezongen, een gedicht gezegd, een beeld getoond, een acrobatenkunstje vertoond: bij Audi in Brussel, in de havens van Antwerpen en Gent, op het industrieterrein van Wommelgem. Kunstenaars, arbeiders, verpleegsters, sociaal werkers, studenten, docenten, mensen met een uitkering, kleine zelfstandigen, ... Is dit de breedst gedragen staking ooit? In Gent zijn we er met een fietseling en een concert; in Kortrijk met een Pont du Coeur over de Leie, een brug vol lege portemonnees en handtassen; in Hasselt met een solidariteitswandeling; in Leuven met een actiedag in en rond OPEK aan de vaartkom, met praat- en denkgroepen, creatieve workshops, muzikale interventies en de onvermijdelijke fietseling; in Turnhout verdelen we aan de stakersposten duizend gebakken hartenkoeken. In Antwerpen loopt de Roma weer vol, in Brussel La Tentation, in Gent heet Kunstencentrum Vooruit ons welkom.

De ontplooiing van onze piepjonge beweging gaat in grote mate voorbij aan de pers en de media, maar we communiceren wél volop via onze eigen website, via micromedia als DeWereldMorgen en sociale media als Facebook. We hebben in een mum van tijd een eigen informatie- en mobilisatienetwerk uitgebouwd.

De hete herfst van 2014 is echt wel heet. De stakingen zijn de sterkste sinds een halve eeuw. Topman Jo Libeer van Voka laat in die dagen, ter ondersteuning van de regering, onverbloemd weten: ‘Ik zie het eerder als het einde van de vanzelfsprekendheid waarmee vakbonden in België hun stempel drukken op het beleid.’ Maar de hete herfst bewijst dat wie zegt dat de vakbonden en de sociale beweging tot het verleden behoren, zijn wensen voor werkelijkheid neemt. De Belgische sociale beweging is alive and kicking. Premier Charles Michel moet Angela Merkel in Berlijn zelfs gaan geruststellen over de stabiliteit van zijn regeringscoalitie.

Hart boven Hard gaat het nieuwe jaar in met stevige lokale kernen in alle centrumsteden en is blij met de ontwikkeling van de Franstalige zusterorganisatie Tout Autre Chose, met dezelfde huisstijl en dezelfde cris de coeur.

TIEN HARTENWENSEN (januari en februari 2015)

Les: Werk aan een project dat iedereen recht doet en zijn waardigheid teruggeeft.

Het lijkt erop dat alles aan het verschuiven is, bij ons en in heel Europa. Wat staat op het spel? Welke lijnen tekenen zich af? Welke keuzes maken we daarin? Welke thema’s plaatsen we op de politieke agenda? Onze ‘Tien Hartenwensen’ zijn daar een antwoord op. Deze streefprincipes voor een andere samenleving, met een antwoord op de uitdagingen van onze tijd, krijgen in de eerste maanden van 2015 vorm.

De sleutelzin van de Hartenwensen is tegelijk onze baseline: ‘Waar winst het wint van waarde, is verlies het resultaat.’ We willen af van een verengd economiebegrip dat zich sinds de jaren van Thatcher en Reagan overal heeft geïnstalleerd. Dat enge begrip verplicht samenlevingen zichzelf te waarderen zoals de financiële markten dat doen: in termen van het aandeelhoudersmodel, de winst per aandeel, het efficiëntiedenken. Dat enge begrippenkader heeft stelselmatig heel de economie, en zelfs de hele samenleving, veroverd. Op die manier is de samenleving steeds afhankelijker geworden van de blinde arm van de markten. Aan ons de democratie te verdedigen tegen dat totalitarisme van de markt. Aan ons de economie te heroveren. Want een economie staat in dienst van mens en samenleving, en niet omgekeerd. Wij wensen zuurstof voor de samenleving, en niet dat alle zuurstof uit de samenleving naar de bedrijven gaat. Rijk is een samenleving door degelijk onderwijs, goede zorg, wetenschappelijk onderzoek, sociale zekerheid, bloeiende cultuur en natuur, vlotte toegang tot sport en mobiliteit… Die rijkdom is van iedereen. Wie deze rijkdom uitverkoopt en privatiseert, verarmt de samenleving.

We willen een nieuw Europees project op het spoor helpen zetten dat iedereen recht doet en zijn waardigheid teruggeeft. Fiscale rechtvaardigheid, ecologische transitie, het in handen nemen van de strategische sectoren van de economie, het verdedigen van de publieke voorzieningen, het stimuleren van banen door sociale en ecologische investeringen, het beschermen van de kmo’s, dat allemaal ter sprake brengen zou veertig jaar geleden doodnormaal zijn geweest. Maar vandaag lijkt zo’n programma wel een doldrieste uitdaging aan de financiële machten en het establishment. We beseffen dat we - hoe bescheiden onze hartenwensen ook zijn, en hoe groot ook de consensus erover in onze samenleving - met die hartenwensen de confrontatie aangaan met een kleine machtige minderheid: de partij van Merkel en Juncker, van Frankfurt en de Londense City. Wij willen een andere wind doen waaien. We willen dat niemand ’s winters het hoofd moet buigen omdat hij zijn energiefactuur niet kan betalen. We willen dat geen enkele bank gezinnen zomaar op straat kan zetten. We willen dat iedereen werkbaar werk heeft, met een eerbaar loon en goede werkomstandigheden, en dat niemand aan stress ten onder gaat. We willen dat de overheid zich engageert de CO₂-uitstoot drastisch af te bouwen. We willen dat niemand gediscrimineerd wordt omwille van zijn voornaam, zijn godsdienstige overtuiging, seksuele voorkeur of geslacht. In één woord: we willen dat de samenleving in staat is te voorzien in de basisbehoeften - de materiële en de immateriële - die waardigheid en geluk mogelijk maken.

Met al deze dingen trekken we op 29 maart naar onze Grote Parade.

EN VERDER? (14 februari 2015)

Les: Ontdek in de sociale actie de kansen om emanciperend en inclusief te zijn.

Na de grote Parade van 29 maart gaan we onszelf evalueren. Wat kan beter? Waar zien we ons binnen drie jaar? Wanneer is Hart boven Hard geslaagd? De algemene vergadering op 14 februari heeft daarover nagedacht. Het is een permanente evenwichtsoefening tussen drie werkwoorden: verbinden, verbreden en verdiepen.

-Verbinden. Onze kracht is de grote combinatie van verenigingen, instellingen en burgers. Ook burgers die niet bij het klassieke middenveld horen, willen we blijven bereiken. We willen de aandachtspunten van de afzonderlijke sectoren laten delen door andere sectoren, elkaars interesses versterken. Met de roots in de sociale actie. De Parade is daarvoor een hefboom: positief, constructief en in een nieuwe, originele actievorm.

-Verdiepen. We gaan de Hartenwensen concreter maken, met ook concrete beleidsvoorstellen. De gevolgen van het huidige beleid, de afbraak van het sociale en culturele weefsel, brengen we concreter in kaart. Dit najaar plannen we een ‘Hartslag 2’.

-Verbreden. We blijven het de moeite vinden om te werken op het terrein: op de werkvloer, in de buurten, in de familie. Om mensen te betrekken in plaats van ze aan hun lot over te laten. We gaan daarom de lokale kernen verder versterken. Om de harten en de geesten te veroveren en mensen te helpen doen geloven dat het anders kan en moet.

TOT SLOT

Bij ons, zoals op andere plekken van de Europese kaart, zullen ook morgen nog nieuwe krachten naar voor komen. Mensen zullen zich nog ruimer verenigen tegen de verlammende adem van de angst. Verenigd zullen zij uit hun schulp kruipen. Het is zoals Willem Elsschot schreef: ‘De groten hebben de macht, maar de kleinen zijn talrijk en tegen de mieren is geen tijger bestand.’ Van onderuit bouwen we verder aan ons verhaal - al knettert dat vandaag als een vloek in een kerk. In de actie krijgt dat verhaal vorm. De horizon ervan is er een van hoop. Ja, er is wel een alternatief!

Hugo Franssen en Wouter Hillaert
Hart boven Hard
www.hartbovenhard.be

Hart boven Hard - burgerinitiatieven - besparingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 22, 2015, nr. 3 (maart), pagina 76 tot 82

• besparingen
• burgerinitiatieven
• Hart boven Hard