De titel en de cover van een boek zijn bedoeld om je te overtuigen om het te lezen. In die zin bereikt het jongste boek van Lleshi ongetwijfeld zijn doel. Ook het thema - een tegenbeweging vormen als antwoord op de angstsamenleving - spreekt aan. De verwachtingen zijn dan ook (te) hoog gespannen.

In het essay dat Bleri Lleshi schrijft gaat het achtereenvolgens over angst, liefde en de liefdessamenleving. In het woord vooraf waarschuwt de auteur dat het niet om een wetenschappelijk of theoretisch werk gaat. Hij geeft ook aan wat zijn bedoeling is: ‘Zoveel mogelijk mensen motiveren om na te denken over liefde in tijden van angst’. Hij heft dus van bij het begin het vingertje op en blijft dat het hele essay door doen. Hij onderschat de lezer.

Dat we om diverse redenen in een angstsamenleving leven, is ondertussen voor iedereen duidelijk. Lleshi beschrijft een aantal oorzaken zoals de angst om niet mee te tellen, de thuissituatie, de farmaceutische industrie, onzekerheid, de livestream, enzovoort. Daarbij vertrekt hij vaak van persoonlijke ervaringen (Lleshi is ook jongerenwerker in Brussel). Het maakt de analyse concreter, maar toch blijft die in de anekdote hangen. De oorzaken van de angst zijn ongetwijfeld juist, maar erg oppervlakkig en onvolledig. Dat de sociaaleconomische situatie oorzaak nummer één is, verwondert niet. Maar de vaststelling dat het kapitalisme de grote schuldige is, brengt ons niet echt vooruit. Hoe moeten we volgens de auteur de angst overwinnen? Met het aanpakken van de sociaaleconomische oorzaken, maar ook met spiritualiteit, filosofische ideeën en liefde. Opnieuw is er geen mens die hier tegen kan zijn, maar mag het iets meer zijn?

Het antwoord op de angstsamenleving is, volgens de auteur, de liefde. Hij reageert proactief op al wie zijn discours afdoet als melig en reduceert tot de ‘romantische liefde’. Hij heeft gelijk dat het begrip liefde meer verdient, maar toch slaagt hij er niet in om het op een hoger niveau te tillen. Hij blijft immers hangen in een reeks vanzelfsprekendheden zoals daar zijn: ware liefde, de wortels van liefde (aanwezigheid, erkenning, verschil, luisteren, respect en bewust leven), zelfliefde, liefde als product, romantische liefde, geluk en de kickcultuur. Opnieuw zijn de gedachten gekruid met eigen ervaringen en wordt er kwistig geciteerd uit diverse werken over liefde, maar de diepgang ontbreekt.

Als we ons engageren voor de liefde dan gaan we van een angstsamenleving naar een liefdessamenleving, betoogt Lleshi. Opnieuw schuwt hij de grote woorden niet. Zo schuilt de kracht van de liefde in engagement, vertrouwen, verantwoordelijkheid en solidariteit.

Hoe die samenleving er moet uitzien, komen we niet echt te weten. Zeker geen communisme, want daar heerst angst en controle. Lleshi kan het weten want hij bracht zijn jeugd door in het Albanië van Hoxha. Maar ook het kapitalisme biedt geen voedingsbodem voor liefde. Wat dan wel?

Met een citaat van Erich Fromm: ‘…ook de maatschappij moeten veranderen op zo’n manier dat de organisatie van de samenleving beter past bij de liefhebbende natuur van de mens’ komen we ook niet dichter bij een alternatief voor het verguisde kapitalisme.

Opnieuw passeren een reeks vanzelfsprekende levensdomeinen de revue: het sociaaleconomisch systeem, de opvoeding, onderwijs, middenveld, politiek, media en ethiek. Een globale onderbouwde visie op de liefdessamenleving ontbreekt. Het is ook onbegrijpelijk dat de auteur en de uitgever een kanjer van een fout in het boek hebben laten staan op pagina 134.

Als ten slotte de grote godsdiensten er ook nog eens bijgehaald worden, is duidelijk dat het essay over alles en niets gaat.

De verwachtingen van het boek, en het o zo belangrijke thema van een reactie op de angstsamenleving waar we in vertoeven, worden niet ingelost. Een politiek filosoof, mensenrechtenactivist, met beide voeten in de praktijk als jeugdwerker zou veel meer kunnen bieden dan dit oppervlakkig en zoutloos essay. Een gemiste kans.

Samenleving & Politiek, Jaargang 23, 2016, nr. 4 (april), pagina 96 tot 97

• boekbespreking