De gemeenteraadsverkiezingen op 14 oktober vormen zeker en vast een hoogtepunt in onze lokale democratie. Maar hoeft het daarbij te blijven of is een democratie meer dan één keer om de zes jaar een bolletje kleuren? Veel burgers eisen vandaag hun plaats op in de besluitvorming, ook wanneer er geen verkiezingen zijn. Een doelgroep die daarbij bijzondere aandacht verdient zijn de jongeren. Want al hebben ze geen stemrecht, ze moeten uiteraard wel met de gevolgen van de beslissingen leven. Bovendien brengen ze vaak een nieuwe frisse kijk in het debat en is meer participatie van jongeren in de besluitvorming dus een verrijking voor onze democratie.

Om inzicht te krijgen in de verschillende bestaande visies hieromtrent onderzoeken we in dit artikel de verschillen en gelijkenissen tussen het verkiezingsprogramma van het rood-groene kartel in Gent met het verkiezingsprogramma van N-VA in Antwerpen betreffende inspraak van jongeren in het lokaal beleid.

Een jaar geleden onderzocht Wim Vermeersch in dit tijdschrift1 reeds het verschil in het beleid tussen de twee grootste Vlaamse steden. Hij concludeerde toen: 'Het essentiële verschil is dit: het Gentse stadsbestuur gaat uit van de maakbaarheid van de toekomst in samenspraak met inwoners en middenveld, terwijl het Antwerpse stadsbestuur er een meer pessimistische visie op na houdt van een samenleving die onder druk staat en van bovenaf moet worden beschermd'. Deze conclusie was gebaseerd op een uitgebreide analyse van zeven beleidsdomeinen: mobiliteit, veiligheid en politie, asiel en inburgering, OCWM- en armoedebeleid, huur- en woonbeleid, werking van de overheid, en onderwijs. Het Antwerpse stadsbestuur, zo concludeerde Vermeersch, komt van Mars, het Gentse van Venus.

In dit artikel onderzoeken we of deze conclusie ook opgaat voor jongeren en participatie in het lokale beleid. Deze keer niet op basis van een evaluatie van geleverd beleid maar wel op basis van de visie van de leidende politieke blokken in de respectievelijke meerderheden in hun eigen verkiezingsprogramma. Zien we ook hier twee diametraal tegenovergestelde visies? En komt het Gentse kartel inderdaad van Venus en de leidende Antwerpse politieke formatie van Mars? Of tekent zich op dit vlak een democratische consensus af die de links-rechts tegenstelling overstijgt? Tot slot sluiten we het artikel af met drie voorstellen om de participatie van jongeren in het beleid in de toekomst te verbeteren. Deze zijn breed geformuleerd en dus e en dus niet enkel toepasbaar op de Gentse en Antwerpse context.

JONGERENPARTICIPATIE IN GENT EN ANTWERPEN

Eerst het goede nieuws! Zowel het Gentse kartel als N-VA-Antwerpen zijn voorstander van meer inspraak en betrokkenheid van jongeren bij het beleid. Vergelijkt u even de volgende passages uit de programma's van deze twee tegenpolen: 'Jongeren hebben recht op een stem in het beleid. […] Bij stedelijke inspraaktrajecten betrekken we steeds kinderen en jongeren. […]' klinkt het bij sp.a-Groen in Gent. Bij de Antwerpse N-VA-afdeling klinkt het: 'Kinderen, tieners en jongeren zijn volwaardige gesprekspartners, want in hun jeugdig enthousiasme komen ze soms met verrassende ideeën en oplossingen. Op zoveel mogelijk beleidsdomeinen streven we naar participatie van jongeren. […]'

Ligt de planeet Aarde dan toch halfweg Mars en Venus? Je zou jeugdig enthousiast worden van zoveel eensgezindheid. Helaas. Als we verder graven dan blijken ook op dit vlak de reeds eerder vastgestelde tegengestelde visies duidelijk naar boven te komen.

Wanneer de Antwerpse N-VA ter zake komt, lezen we: 'We zetten specifiek in op participatietrajecten voor kinderen en jongeren, zonder hen te willen belasten met volwassen vraagstukken. […]' Of ook nog: 'Inspraak moet leiden tot uitspraak. Dat laatste is een taak van de verkozenen binnen de representatieve politiek.' Volwassenen vraagstukken?2 Taak van de verkozenen? Het is duidelijk dat N-VA de jongeren niet overal bij wenst te betrekken. Nochtans kan een inspanning om zaken toegankelijker voor te stellen ook voor minder jonge burgers vaak verhelderend zijn. Voeg hierbij het intussen gekende wantrouwen van N-VA ten opzichte van de 'georganiseerde burger'3 en het wordt duidelijk dat die inspraak voor N-VA niet te ver hoeft te gaan. Jongeren die dat willen mogen hun zegje doen over afgebakende projecten via de website 'OOR'4 en dat moet blijkbaar volstaan (zie ook kadertekst).

In Gent past de visie over participatie van jongeren naadloos in het streven om van Gent de 'meest kind- en jeugdvriendelijke stad van Vlaanderen' te maken, gekoppeld aan een wens tot meer inspraak en betrokkenheid van alle inwoners bij het beleid. Volgende passage uit het kartelprogramma illustreert dit: 'We zoeken naar nieuwe en aangepaste inspraakmethodieken die de aspiraties en inbreng van verschillende groepen bijeen brengen en verbinden tot breed gedragen voorstellen. Kinderen en jongeren hebben recht op een stem in het beleid. We houden een vinger aan de pols van hun leefwereld en zoeken in alle participatietrajecten van de stad passende manieren om hen te laten participeren.'

Een laatste opvallend verschil is zelfreflectie. Beide partijen hebben de afgelopen jaren hun stempel gedrukt op het beleid in hun stad. Uiteraard vinden beiden dat ze dat goed gedaan hebben. Sp.a-Groen in Gent legt zichzelf echter op nog beter te doen. Daarvan getuigt volgende passage: '[…]Er is nog een groeimarge om een kind- en jongerenparticipatiebeleid in verschillende beleidsdomeinen sterker uit te bouwen, met extra aandacht voor kwetsbare doelgroepen en tieners. […]' Bij N-VA in Antwerpen geen spoor van nieuwe ideeën voor de toekomst. Als het van hen afhangt dan hoeft er zeker niets bij te komen van inspraakkanalen voor jongeren.

De vaststelling van Wim Vermeersch – Gent komt van Venus, Antwerpen van Mars – houdt dus ook hier stand. N-VA-Antwerpen kiest bij inspraak van jongeren duidelijk voor een zeer klassieke invulling van de representatieve democratie, gekoppeld aan een sterk paternalistische visie en zonder georganiseerd middenveld. Bij het Gentse kartel heerst duidelijk een positiever mensbeeld dat ruimte laat voor meer democratisch experiment, ook en zeker bij jongeren. Daarbij kan over het muurtje gekeken worden naar buitenlandse voorbeelden5 en zijn de verwezenlijkingen van de afgelopen zes jaar geen eindpunt maar een basis om op verder te bouwen.

Dat de conclusie van een jaar geleden ook klopt voor jongereninspraak is des te opvallend. Dit domein ligt immers ver van klassieke twistpunten als migratie, veiligheid en mobiliteit.

Jongeren met een mening? Het is de schuld van…

Het Antwerps Jeugdsectoroverleg en de AP Hogeschool onderzochten hoe Antwerpse jongeren tussen 6 en 30 jaar oud over hun stad denken, waar ze tevreden over zijn en wat ze graag anders willen zien.6 Daaruit blijkt onder meer dat veel Antwerpse jongeren zich onveilig voelen in het verkeer. Zo zegt slechts 29,9% van de Antwerpse jongeren veilig te kunnen fietsen in het verkeer. Volgens Schepen voor Mobiliteit, Koen Kennis (N-VA), draagt het Antwerpse stadsbestuur echter geen verantwoordelijkheid. 'Ik probeer mij diplomatisch uit te drukken, maar als de media en de linkse medemens de verkeerssituatie continu onveilig noemen, dan kruipt dat ook in het hoofd van de kinderen. Door daar continu de aandacht op te vestigen, creëer je ook een sfeertje'.7

NAAR DE STERREN EN DAAR VOORBIJ!

Zoals Buzz Lightyear reeds wist in de tekenfilm Toy Story zijn de planeten niet de grenzen van ons menselijk streven naar ontdekking. Laat ons Venus en Mars dus even laten voor wat ze zijn. Hoe ziet de jongerenparticipatie van de toekomst eruit?

1. Agendasetting

Over de inrichting van een speelruimte of jeugdhuis lijkt iedereen het eens: betrek kinderen en jongeren zoveel mogelijk. Regelmatig lees je ook over 'voor de doelgroep relevante onderwerpen'. Vermoedelijk is het onzinnig om de complete gemeentebegroting participatief te laten opstellen door 14-jarigen maar welke leeftijdsgroep heeft deze wel op haar nachtkastje liggen? Complexiteit is al te vaak een excuus om de betrokkenheid van burgers in te perken. Ik pleit er dan ook voor om bij het bepalen van de onderwerpen voor jongereninspraak de keuze aan hen te laten. Hun inbreng kan op tal van domeinen verrijkend zijn en aldus bijdragen aan een betere besluitvorming. De kans dat de eerder vermelde 14-jarigen ervoor zullen kiezen om de pensioenen van gemeentelelijke ambtenaren als onderwerp te kiezen lijkt mij klein. Wat dan wel? Laat je verrassen door de jeugd!

2. Durf experimenteren

Hoe organiseren we inspraak? De huidige democratische structuren dateren uit een tijdperk dat voor jongeren lang vervlogen is. Dat wil niet zeggen dat je ze zomaar bij het grof huisvuil moet zetten, maar mensen uit alle lagen van de bevolking zijn op zoek naar alternatieve manieren om deel te nemen aan de besluitvorming en de democratie te verrijken. Maar hoe doen we dat? Jongeren zijn de ideale groep om te experimenteren. Beperk je participatiemodellen voor jongeren dus niet enkel tot de bestaande methoden. Speel in op hun leefwereld. Ga naar hen toe. Waarom zouden de thema's waarover inspraak nodig is niet via een interactieve app op hun smartphone bepaald kunnen worden?9 Waarna door loting een deliberatief orgaan bevolkt door jongeren wordt bijeengebracht dat tot taak heeft een oplossing uit te werken. Het uiteindelijke voorstel leggen we ter goedkeuring voor aan alle jongeren die kunnen stemmen via de app. Benieuwd naar hun creatieve oplossingen en ideeën? Ik alvast wel.

3. Bootcamp in democratisch burgerschap

Een democratie is meer dan een outputmachine. Het democratisch debat, samen naar oplossingen zoeken, compromissen sluiten, een medeburger helpen omdat hij/zij het nodig heeft… ook dat is democratie. Laat ons van elk participatietraject voor jongeren dan ook bootcamps in democratisch burgerschap maken. Zo werken we niet enkel aan inspraak nu maar aan een sterkere democratische gemeenschap voor de toekomst. En daar zijn we toch allemaal voor?

Voetnoten

1. Wim Vermeersch, Komt Antwerpen van Mars en Gent van Venus?, 'Samenleving & Politiek', jg.24/nr.10, oktober 2017, pp. 21-31. www.sampol.be/2017/10/komt-antwerpen-van-mars-en-gent-van-venus.
2. Het N-VA-verkiezingsprogramma weidt niet uit over wat precies met 'volwassenen vraagstukken' bedoeld wordt. Klassiek wordt 'vrije tijd' als een typisch onderwerp geschikt voor jongeren naar voor geschoven. Dat is ook zichtbaar in de voorbeelden van inspraak in de praktijk. Jongeren zelf zien dit echter anders. Onderzoek van het Antwerps Jeugdsectoroverleg en AP Hogeschool toont aan dat enkel de allerjongste Antwerpenaars (6-11 jaar) 'vrije tijd' naar voor schuiven als voor hen belangrijke thema, hetzelfde geldt – opvallend – voor het thema 'veiligheid'. Vanaf 12 jaar zien we daarentegen het thema 'werk' opduiken, naast het in alle leeftijdsgroepen populaire thema 'armoede'. Als het van de jongeren afhangt mag het dus over heel wat meer gaan dan klassieke jongerenthema's als spel en vrije tijd.
3. Zie bijvoorbeeld resolutie 497 uit het verkiezingsprogramma van N-VA-Antwerpen: 'Daarnaast willen we vooral ook de stem horen van de niet-georganiseerde Antwerpenaren. We gebruiken een digitale applicatie (zoals FluiCity) om de stille meerderheid te bereiken.'
4. www.antwerpen.oor.be is een initiatief van de stad Antwerpen om kinderen, tieners en jongeren te betrekken bij het beleid en hun inspraak te verzekeren over projecten van de stad en de districten die hen aanbelangen. Dit kan gaan van een heraanleg van een nieuw speelterrein, de komst van een jeugdcentrum tot evaluaties van buurten en pleinen.
5. Ter illustratie uit het Gentse kartelprogramma: 'We zetten ook experimenten op om ervaring op te doen met andere instrument voor participatieve democratie. Geïnspireerd door Reykjavik (ISL) kunnen we bijvoorbeeld experimenten met een platform waar burgers een idee voor het stadsbestuur kunnen voorleggen en daar steun voor kunnen vragen aan andere burgers'.
6. Nathalie Van Ceulebroeck i.s.m. Antwerps Jeugdsectoroverleg, 'Hoe kinderen en jongeren denken over hun stad. Een memorandum.'
7. DS Avond 16/08/2018, 'Antwerps fietsbeleid scoort niet bij jongeren'.
8. Uit recent onderzoek (Apestaartjaren – de digitale leefwereld van kinderen en jongeren) blijkt dat reeds in de eerste graad van het middelbaar 92% van de jongeren een smartphone bezit. Dit aantal stijgt tot 97% in de oudere leeftijdsgroepen.

De auteur schrijft deze bijdrage in eigen naam.

Samenleving & Politiek, Jaargang 25, 2018, nr. 7 (september), pagina 25 tot 29

• verkiezingen
• jongeren
• participatie

GEMEENTERAADS­VERKIEZINGEN 2018

Links in de gemeenten: een voorbeschouwing

Sofie Hennau en Johan Ackaert

Versnippert Wallonië?

Pascal Delwit

Antwerpen en Gent, a tale of two cities

Geert Mareels

Jongeren hebben geen stem, wel een mening

Hannes De Reu