Mijn favoriete plek in Brussel is slechts een steenworp verwijderd van mijn kantoor. Er wordt geen koffie geschonken door hippe barista's en het is geen imposant neoclassicistisch gebouw noch een groene oase. Maar als de wereld me teleurstelt, laat ik me er graag aan een infuus leggen vol hoop. Ik heb het over Globe Aroma, het open kunstenhuis waar artistiek begaafde nieuwkomers ruimte en ondersteuning krijgen om hun kunstpraktijk te ontwikkelen. Het is immers niet alleen een plek waar medemenselijkheid hoge toppen scheert en diversiteit daadwerkelijk realiteit is. Je wordt er vooral geconfronteerd met de ontroerende drang van de mens om ondanks alles schoonheid en betekenis te blijven creëren.

Ik leerde de organisatie intussen bijna tien jaar geleden kennen via het project Home and Away. Onder begeleiding van kunstenares Ann Van de Vyvere zocht een groep expats, vluchtelingen en daklozen naar wat de begrippen 'thuisloosheid' en 'onderweg zijn' voor hen betekenen. Dat resulteerde in een expo en een film waarin de meest dierbare objecten van de deelnemers gekoppeld werden aan hun verhaal. Zo was er een Rwandese vluchteling die zijn doodskist telkens met hem mee verhuisde. Voor hem is zijn thuis immers de plek waar hij begraven wordt. Evengoed kwam er een vrouw aan bod die haar mixer naar voor schoof als haar favoriete object: als ze ergens soep kon maken, voelde ze zich thuis. De kracht van het project lag niet alleen in de knappe expo die het team samen bouwde, of in de herkenbaarheid van het feit dat we allemaal voorwerpen hebben die onze identiteit mee bepalen. Het was ook de verrassende combinatie van deelnemers die me bijbleef. Door hun verschillende sociale en economische status zouden we haast vergeten dat ze verbonden zijn door het feit dat ze allemaal een nomadisch bestaan hebben.

Daarmee raakt het project aan één van de dingen die ik zo aantrekkelijk vind aan Globe Aroma. In onze gesegregeerde samenleving waar elke bevolkingsgroep er zijn eigen afzonderlijke publieke ruimtes en hobby's op lijkt na te houden, vormt het huis een baken van werkbare tegenstellingen. Mensen van allerlei slag en met uiteenlopende achtergronden en visies werken er samen in al evenveel verschillende talen. Hier geen makkelijke consensus, maar wel een eensluidende nood om samen in te zetten op verbeelding en schoonheid. Dat bleek afgelopen seizoen nog maar eens uit de productie Underneath Which Rivers Flow waarmee scenograaf Jozef Wouters terecht hoge ogen gooide. Bij wijze van utopisch toekomstbeeld voor een wijk, liet hij een groep nieuwkomers een geheime tuin bouwen met recup-materiaal. Het levert een dromerig universum op vol creatieve bouwsels. Als bezoeker word je getrakteerd op een rondleiding door de makers. De ongebreidelde fantasie, maar ook het feit dat deze mensen beslissen over hoe zij vorm willen geven aan hun imaginair park, geeft zuurstof aan zowel deelnemer als toeschouwer.

Maar het mooist is Globe Aroma misschien wel als vrijplaats voor kunstenaars met een vluchtverleden. In het galerijtje op de bovenverdieping zag ik al prachtige foto's, teksten en beeldend werk van nieuwkomers, net als dat er geregeld geweldige muziek gemaakt wordt. Het is de ultieme verzinnelijking van menselijke veerkracht: zelfs personen die alles achter moesten laten, blijven onverzettelijk de drang voelen om kunst te creëren.

Dat Globe Aroma dit ook nog eens op een integere manier weet aan te pakken, betekent helemaal balsem voor de ziel. Iedereen die er binnenwandelt, wordt met open armen ontvangen. Vertrouwen is het codewoord. Wie wil doorwerken na de uren, krijgt een sleutel en mag mee zorg dragen voor het gebouw. Alles wordt in het werk gesteld om mensen die in België hooguit op bad, bed en brood ontvangen worden, terug mens te laten zijn. Ontplooiing en eigenaarschap over het eigen bestaan zijn in dat licht cruciaal. Het opnieuw de touwtjes in handen nemen van de eigen kunstenpraktijk, vind ik bovendien één van de ontroerendste methodes om dat te verkrijgen. Precies omdat het creëren van kunst aan elke neoliberale logica ontsnapt, is het één van de sterkste wapens waarmee een mens zijn plek kan opeisen.

Het is des te pijnlijker dat de mensen van Globe Aroma moeten werken binnen een maatschappelijk klimaat dat steeds vijandiger staat ten aanzien van nieuwkomers. Het discours van politici verhardt en wars van elke geopolitieke analyse – en dus ook van het westerse aandeel in brandhaarden en natuurrampen elders – worden mensen op de vlucht vaker wel dan niet herleid tot een kostenpost of zelfs een bedreiging voor de samenleving. Als ultiem bewijs daarvan, vielen er in februari 2018 onverwachts zo'n twintig politieagenten binnen bij Globe Aroma. Bij de gespierde razzia werden zeven mensen zonder papieren opgepakt. Ze zouden die avond mee een tentoonstelling van de Stad Brussel openen, met onder meer werk van kunstenaars van Globe Aroma. Even leek het erop dat de veilige haven die deze plek vormt voor altijd besmet zou zijn door het voorval. Gelukkig is de organisatie even veerkrachtig als de kunstenaars die ze herbergt en gaat het huis stug door met ruimte maken voor artistieke stemmen die elders geen voet aan de grond vinden.

Daarmee vormt Globe Aroma een hoopgevend antwoord op onze soms grauwe politieke realiteit. Elke dag komt het huis op voor principes die samen een krachtig antigif vormen tegen uitzichtloosheid: vertrouwen, zachtheid, samenwerken en kunst. Een effectievere vorm van activisme bestaat er volgens mij niet.

Deze bijdrage verscheen in de SamPol-zomerreeks Hoop 2019

• Hoop 2019