Het nieuwe media- en cultuurbeleid leest als één grote Vlaams-nationalistische verkiezingscampagne in aanloop van 2024. N-VA wil haar macht gebruiken om de culturele en socioculturele sector te onderwerpen aan het waanidee dat Vlaanderen al een natie is.
Europa heeft tegenwoordig een Commissievoorzitter voor 'de bescherming van onze Europese levenswijze.' Wat men precies met die levenswijze en onze 'westerse waarden' bedoelt, blijft vaag. Gaat het bijvoorbeeld over de vrijheid en diversiteit van het artistieke en culturele leven? Komt de EU met een verhoging van het cultuurbudget zodat lidstaten hun democratisch kunstenveld kunnen versterken?
Het Vlaamse regeerakkoord kiest alvast voor de tegenovergestelde koers. Het nieuwe media- en cultuurbeleid moet inzetten op 'de versterking van de Vlaamse identiteit' – waarmee ook N-VA erkent hoe zwak die is – want 'Vlaanderen kan pas echt stralen als het cultureel ook straalt'. Paradox: excelleren wil men vervolgens realiseren via saneringen en een censuurpolitiek.
Daarmee sluit onze regio helaas aan bij een toenemende tendens in Europa: de opgang van rechtse beleidsmakers die van media, cultuur en kunst een politiek instrument willen maken voor de promotie van een nationalistische agenda. Deze tendens valt dikwijls amper te onderscheiden van de identitaire strijd waar extreemrechtse partijen op teren. Ook deze vaagheid wordt vergoelijkt in termen van electorale pragmatiek. Zeker in Vlaanderen. Professor Carl Devos wees ons al op de missie van Jan Jambon: de Vlaamse onafhankelijkheid voorbereiden. Het nieuwe media- en cultuurbeleid leest alvast als één grote Vlaams-nationalistische verkiezingscampagne in aanloop van 2024.
CULTUURBELEID ALS VERKIEZINGSCAMPAGNE
Dat kan hard gaan als weerwerk achterwege blijft. N-VA en Vlaams Belang staan dan wel samen op de barricades voor 'onze' Vlaamse cultuur, wat hen verbindt is dat ze bitter weinig vertrouwen hebben in de kracht van cultuuremancipatie van onderuit, toch essentieel voor een gemeenschapsvorming. Hun wantrouwen in de Vlaamse cultuurmakers is dermate groot dat ze nu openlijk top-down een cultuuroorlog inzetten. Het is niet zomaar dat Jan Jambon – één van de oprichters van Vlaams Blok in Brasschaat – de bevoegdheid Cultuur nu direct onder zijn controle neemt.
Afgaande op de Vlaamse beleidsnota, het regeringsakkoord alsook de eerste verklaringen van Jambon in de cultuurcommissie valt zo'n voorkeursbehandeling vooral te vrezen. Deze regering kiest ervoor de neoliberale pletwals van besparen om te vermarkten nog wat op te drijven. Jambon is naar eigen zeggen geen voorstander van een kaasschaaf van alvast 6%, wat wellicht nog zal oplopen. Het 'primaat van de politiek' zal beargumenteerde keuzes maken, klonk het. Dat zullen ideologische eerder dan kwalitatieve keuzes zijn, want de saneringspolitiek dient als hefboom voor een inhoudelijk offensief. Daar maakt deze regering geen geheim van. Integendeel, ze hoopt de tegenstand te verwarren en te verlammen met een stellige opener als: 'de Vlaamse Meesters moeten het uithangbord worden van de grootsheid die Vlaanderen in zich heeft.' Dood volk spreekt de machthebbers niet tegen.
Nochtans kwamen bijvoorbeeld Rubens en Breugel – die uit Breda afkomstig is – de voorbije jaren al ruim aan bod via allerlei tentoonstellingen en toeristische campagnes. Onze musea en erfgoedinstellingen hebben al veel wetenschappelijke aandacht voor de geschiedenis van onze regio. Voor ons collaboratieverleden kunnen we al bij de Kazerne Dossin terecht. Jambon wil iets anders, dat bleek al uit zijn openingsspeech in het parlement. De verkiezingen van 26 mei zouden ons geleerd hebben dat de kiezers boos zijn. Dat lag niet aan het beleid van de vorige 'Zweedse' regering. Nee, dat komt door 'het gevoel dat de lusten en lasten ongelijk verdeeld zijn'. N-VA kreeg zijn coalitiepartners nu zover om mee voluit een wij-zij-denken te promoten met de nieuwkomers als zondebok. De inzet: de geesten masseren om na 2024 een separatistische staatsgreep mogelijk te maken, desnoods via een kartel met Vlaams Belang.
VRT, MET DE 'V' VAN VLEUGELLAM
Wie eraan twijfelt dat we een cultuuroorlog meemaken, kijkt best even hoe deze regering de VRT en het middenveld wil aanpakken. Plots zou de VRT niet neutraal meer zijn, hoewel de openbare zender het cordon sanitair al lang achter zich liet en zo onbedoeld een aandeel heeft in het electorale succes van de extreemrechtse activist Dries Van Langenhove. Bovenop de voorbije zware besparingen riskeert de openbare omroep nu een miljoenensanering, het equivalent aan jobverlies voor één op acht personeelsleden. Zo eindigt de publieke dienstverlening van de VRT inzake onafhankelijkheid de facto met de 'V' van vleugellam.
De povere argumentatie van het regeerakkoord kan moeilijk verbergen dat de regering de openbare journalistiek wil intimideren. Want hoe kan je nu verwachten dat de VRT excelleert als je de hakbijl bovenhaalt? Wouter Gekiere, hoofdverantwoordelijke van de Europese werkgeversfederatie van de publieke media (EBU), was alvast duidelijk: zijn organisatie promoot de VRT in andere landen inzake technologische innovatie als voorloper. Door de aangekondigde saneringen riskeert de VRT deze voortrekkersrol te verliezen. Nog een inconsistentie: de VRT moet een staatsomroep worden die de Vlaamse identiteit promoot en tegelijkertijd ook neutraler zijn?
Gelukkig groeit de solidariteit met de VRT snel. Van vakbonden tot directie en kijkers, het front #IedereenVRT nam een vliegende start. De Vlaamse Vereniging van Journalisten uitte reeds officieel haar bezorgdheid over de politieke inmenging, een precedent. Ook EURO-MEI, de Europese federatie van media-, entertainment- en cultuurvakbonden, stemde in oktober al een solidariteitsmotie 'Vrijheid van meningsuiting voor de VRT!'. Die veroordeelt dat de nieuwe regering de onpartijdigheid van de VRT betwist en de omroep oplegt om 'de Vlaamse identiteit te versterken' via hun programmering. 'We protesteren tegen deze actie om van het media- en cultuurbeleid een instrument te maken voor politieke campagnes.' EURO-MEI roept onze regering op de nodige steun en vrijheid voor de VRT te garanderen: 'dit nieuwe beleid is geen maatstaf voor begrotingsdiscipline of goed bestuur, maar duidelijk een aanval op de financiële en redactionele onafhankelijkheid van de VRT. Het ketenen van deze openbare omroep verzwakt onze democratie in het hart van Europa.' Dit staat uiteraard haaks op de EU-oproep aan de lidstaten om 'onze Europese levenswijze te beschermen'.
De vakbondsfederatie zal deze aanval aankaarten op de Europese sociale dialoog en bij het Europese parlement. De verontwaardiging van de internationale vakbonden is begrijpelijk: de VRT gold in het verleden steevast als een modelvoorbeeld inzake personeelsbeleid en sociaal overleg, bijvoorbeeld op crisismeetings inzake het mogelijke verdwijnen van de Griekse openbare omroep of de staatsgreep op de Turkse publieke zender. Op elk nieuw congres van UNI-MEI moet je helaas vaststellen hoe de aanvallen op de persvrijheid wereldwijd en ook in Europa toenemen. Het pijnlijke overzicht van heksenjachten op journalisten, kranten en televisiezenders of het neerslaan van sociaal protest heeft er nu een opmerkelijk slachtoffer bij uit Brussel, hoofdstad van Europa.
De aanval op de publieke dienstverlening van de VRT komt de private mediagroep Van Thillo (VTM/DPG), waar Bart De Wever een excellente relatie mee onderhoudt, natuurlijk goed uit. Flanders state of the arts: verdeel-en-heers. Niet meer meedingen voor uitzendrechten, een stap terugzetten op de advertentiemarkt, geen longreads meer publiceren zonder betaalmuur. Als klap op de vuurpijl: zelf geen digitale media meer ontwikkelen maar de betere programma's aanbieden aan een privaat platform, de 'Vlaamse Netflix'. Deze regering trekt duidelijk een streep door de toekomst van de publieke dienstverlening.
'VLAAMSE MEESTERS'?
Ook het socioculturele middenveld mag zich aan een disciplinering verwachten. De regering-Jambon wil inbreken in het recente decreet van dit voorjaar om de subsidieregeling aan te passen. Jambon wil nu zelf, ongeacht de onafhankelijke beoordelingscommissies, de eindbeslissing krijgen. Als een keizer, de duim omhoog of omlaag. Voor wie niet in de pas loopt of 'Jan Jambon niet kent', dreigt de hakbijl. Kritische stemmen aan de ketting? In de cultuurcommissie, waar N-VA samen met Vlaams Belang een absolute meerderheid hebben, schertste Jambon dat hij helemaal nog 'geen zwarte lijst heeft' of arbitrair zal saneren. 'Maak er geen karikatuur van, ook bij het cultuurdecreet negeerde de vorige cultuurministers de adviescommissies al', klonk zijn verdediging. Of hoe je in de beleidsmatige onregelmatigheden uit het verleden een alibi kan vinden om ze te herhalen. Organisaties die segregatie in de hand zouden werken, vliegen eruit. Behalve de Vlaamse Beweging dan. Alsof separatisme geen vorm van segregatie zou zijn. Alsof Vlaams-nationalistische vzw's een open samenleving voor ogen hebben. Alsof je een mentaliteit van 'aanpassen of oprotten!' ook als een vorm van 'inclusie' kan begrijpen. Twee maten en gewichten, die nieuwe stijl blijft wennen.
N-VA wil haar macht gebruiken om de culturele en socioculturele sector te onderwerpen aan het waanidee dat Vlaanderen al een natie is. Dat wij als inwoners van deze regio eigenlijk onze 'gemeenschappelijke wortels' zouden hebben in een conservatieve en op traditie gerichte, Vlaamsgezinde cultuur. De opgedrongen denkoefening rond het Vlaamse canon vat die ideologische intentie – historicus Marc Reynebeau noemde het 'intellectuele fraude' – mooi samen. 'Een canon is een middel tot gemeenschapsvorming dat de achtergrond en eigenheid van een volk en een natie weergeeft via gedeelde geschiedenis en cultuur', schreef Marius Meremans (N-VA) op de cultuurwebsite rekto:verso. Het gaat er dus niet zozeer om wie er wel of niet toe behoort. Dat is voor flaminganten ook een lastige oefening want Fransprekende kunstenaars zoals Horta, Ensor, Verhaeren, Broothaers en Magritte passen alvast niet in het plaatje, Rosas en Needcompany zijn internationale gezelschappen, enzovoort. Het doel is de discussie zelf, om zo een nationalistische framing aan het lopende cultuurdebat op te leggen. 'Nederland stelde toch ook een canon op?', zo gaat de tegenwerping. Die vergelijking wil ons doen vergeten dat Nederland als sinds 1815 een historische staat is.
'Vlaamse Meesters' is overigens ook een politieke term. Volgens historicus Jan Dumolyn gaat het om een etymologische samentrekking van het Franse 'Les primitives flamands', een term van eind 19e eeuw die vanuit een Belgicistisch perspectief ontstond als reactie op zowel Duitsers als Fransen die Jan Van Eyck en co voor hun cultuur claimden. Vervolgens kwamen daar de 'Oude Meesters' bij om de Renaissance en Barok mee in te sluiten. In het belang van de Vlaamse zaak wil nu ook N-VA onze cultuurgeschiedenis vervalsen. De Vlaams-nationalistische familie wil ons rijke en diverse culturele verleden openlijk claimen voor een conservatief-rechtse klassenstrijd. Dat is uiteraard gevaarlijk: zodra politici mee gaan bepalen wat cultuur is, eindig je niet alleen met een canon aan 'goede' kunst maar ook met een index van 'slechte' cultuur. Hoewel Jambon dat ontkent, loopt de zwarte lijst al: Globe Aroma, Milo Rau, Unia, Minderhedenforum, De Afspraak is blijkbaar ook al een probleem.
'HET MIDDENVELD MOBILISEERT'
Politieke intimidaties onder het mom louter een debat te willen voeren, hebben sneller effect dan je zou denken. Als vakbond stellen we vast hoe diep de angst er bij sommige organisaties inzit, maar ook hoe woest mensen zijn. Sommige collaborerende werkgevers manen hun personeel aan geen kritiek op deze regering te geven, niet deel te nemen aan manifestaties. Uit vrees voor verlies aan de zogenaamde 'neutraliteit' is er al een sluipende censuurkuur bezig. Toch kan je mensen niet dwingen hun gevoelens van wereldburgerschap of hun sympathie voor het Belgische pluralistische samenlevingsmodel te verliezen. Zoals dat ook in het buitenland gebeurt, werken nieuwrechtse provocaties een oppositionele versnelling in de hand waardoor 'neutrale' mensen politiek ontwaken. Eens de verstomming overwaait, komt volharding in de plaats. Met solidariteit als kracht valt niet te sollen.
Bovendien staat Jan Jambon, ondanks de arrogantie van de macht, argumentatief erg zwak: elk maatschappijdebat wuift hij weg met de frase dat er geen geld is. Dat er sowieso bespaard moet worden. Dat iedereen zijn steentje moet bijdragen, behalve de elites. Nochtans is het zijn regering die de putten in onze sociale zekerheid sloeg, die peperdure straaljagers aankocht, die fiscale fraudeurs vrijuit liet gaan maar wel genereus blijft in privileges voor banken en multinationals. De beleidsmatige meerderheid is in een minderheid, de lijst aan slachtoffers van dit rechtse beleid is lang: al wie het economisch moeilijk heeft, nieuwkomers, ambtenaren, onafhankelijke media, vrije kunstenaars en last but not least, het klimaat. Dan is Vlaanderen aldus Jambon plots een kleine regio met een marginale voetafdruk die blijkbaar niet moet excelleren.
Als de minister-president morgen aan zijn werkdag begint, moet hij misschien eerst eens de tentoonstelling bezoeken die opgesteld staat in het bezoekerscentrum aan de ingang van het Vlaams Parlement. Onder de titel 'Het middenveld mobiliseert', kan je daar ontdekken hoe het brede middenveld doorheen de geschiedenis een belangrijke democratische kracht was waardoor ons onze diverse, verdraagzame en sociale samenleving geworden is zoals we die vandaag kennen. Dat is ook wat het brede middenveld zal blijven doen: ook deze aanval zullen we samen afslaan.
Samenleving & Politiek, Jaargang 26, 2019, nr. 9 (november), pagina 63 tot 67
HET VLAANDEREN VAN JAMBON I
Abonneer je op Samenleving & Politiek
Het magazine verschijnt 10 keer per jaar; niet in juli en augustus.
Proefnummer? Factuur? Contacteer ons via
info@sampol.be
of op 09 267 35 31.
Het abonnementsgeld gaat jaarlijks automatisch van je rekening. Het abonnement kan je op elk moment opzeggen. Lees de
Algemene voorwaarden.
Je betaalt liever via overschrijving?
Abonneren kan ook uit het buitenland.
*Ontdek onze SamPol draagtas.