Werknemers hebben een recht op collectieve actie. Dat is meer dan alleen het werk neerleggen. Dit is evenwel nog niet doorgedrongen tot de strafrechters.
Vakbondsleiders worden geviseerd en hard(er) aangepakt net omwille van hun mandaat.
Actievoerders die op straat komen om hun boterham te verdedigen, worden gelijkgesteld met zeerovers.
Een kleine twee jaar geleden schreef Jos Vander Velpen in Samenleving & Politiek (maart 2019) een commentaar bij de correctionele veroordeling van de voorzitter van ABVV regio Antwerpen, Bruno Verlaeckt, voor het organiseren van een wegblokkade naar aanleiding van een vakbondsactie. De auteur besloot zijn opiniestuk met de woorden: 'Er is sprake van een erosie van het stakingsrecht. Daarom gaat Verlaeckt in beroep. Hopelijk wint hij. Zo niet riskeren andere actievoerders eveneens vroeg of laat op het beklaagdenbankje te komen'. Helaas. Het vonnis werd op 26 juni 2019 bevestigd door het Hof van Beroep. En op 23 november 2020 werden nationaal ABVV-voorzitter Thierry Bodson en 16 andere vakbondslui door de correctionele rechtbank van Luik veroordeeld voor gelijkaardige feiten.
LEX DURA
In 2015 blokkeerden vakbondsmilitanten de brug van Cheratte. Ze veroorzaakten zo 400 kilometer file. In totaal werden 17 personen (van de 250 à 300 aanwezigen) vervolgd voor overtreding van artikel 406 Strafwetboek (kwaadwillig hinderen van het verkeer) en de artikelen 521 en 525 Strafwetboek (het in groep vernielen van – in dit geval - bruggen). Een aantal militanten kreeg een geldboete en een gevangenisstraf van vijftien dagen met uitstel. Voor de vakbondsverantwoordelijken – waaronder Thierry Bodson – was de rekening hoger: één maand gevangenisstraf met uitstel.
Sommige juristen beweren dat er bij de totstandkoming van artikel 406 Strafwetboek in de Kamer werd afgesproken dat het niet kon worden ingeroepen tegen vakbondslui die een collectieve actie organiseren. De rechter verwierp dit argument echter. Volgens haar werd hierover misschien wel gedebatteerd maar werd er nooit gestemd voor het amendement dat de immuniteit formuleerde, met alle gevolgen van dien. Na lectuur van het achtentwintig bladzijden lange vonnis kan men niet anders dan met een onbestemd gevoel achterblijven.
(N)IETS NIEUWS ONDER DE ZON?
Dit is natuurlijk niet de eerste veroordeling. In 2002 werden Roberto d'Orazio en een aantal van zijn kameraden veroordeeld voor gelijkaardige feiten door het Brusselse Hof van Beroep. Wanneer we die uitspraak naast het vonnis Bodson leggen, valt op dat de visie van de magistratuur nauwelijks is geëvolueerd.
In 1991 werd het Europees Sociaal Handvest geratificeerd. Artikel 6 alinea 4 van het (Herziene) Europees Sociaal Handvest garandeert een recht op collectieve actie, wat een zeer ruim begrip is en misschien wel een blokkade omvat. Dat het artikel in het arrest van 2002 niet aan bod is gekomen, is vrij normaal. Het duurt altijd even voor het belang van verdragsbepalingen doorsijpelt. Maar nu had men daar wel moeten over nadenken. Vergetelheid of bewust genegeerd?
Vakbondsleiders worden geviseerd en hard(er) aangepakt net omwille van hun mandaat.
Nog verontrustender is dat – net zoals in de zaak Verlaeckt – de 'théorie des meneurs' wordt toegepast: vakbondsleiders worden geviseerd en hard(er) aangepakt omwille van hun mandaat. Dit roept herinneringen op aan de Franse krijgswet van 21 oktober 1789. In geval van rellen werd de rode vlag gehesen. Wie na sommatie terug naar huis keerde, werd niet vervolgd. De leiders van de actie riskeerden evenwel altijd een straf. In België moet men zelfs geen actie organiseren. Het volstaat dat men een mandaat heeft van een vakorganisatie en even door het beeld loopt.
Tot slot is het opmerkelijk dat de politie een abnormale grondigheid aan de dag legt. Facebookpagina's van militanten werden gescreend en tv-beelden werden geanalyseerd, niet zozeer om baldadigheden vast te stellen maar louter om aanwezigheden te controleren. Als Huawei gezichtsherkenningssoftware voor de Chinese politie ontwikkelt dan staan de afficionados van de mensenrechten op hun achterste poten. Als vakbondsmilitanten geviseerd worden, komt er niemand uit zijn kot.
HOE MOET HET NU VERDER?
Indien het Hof van Beroep eind 2021 de correctionele rechtbank van Luik volgt, zit er niets anders op dan het hogerop te zoeken. Er kunnen drie pistes worden bewandeld.
Eerste piste: één of meerdere vakorganisaties kunnen klacht indienen bij het European Committee of Social Rights van de Raad van Europa. Maar zelfs indien de vakbonden daar gelijk krijgen (en België dus wordt veroordeeld), dan leidt dit niet noodzakelijk tot een effect. In 2012 tikte het comité van ministers van de Raad van Europa, na onderzoek van het ECSR, België al op de vingers getikt omdat rechters zich mengden in collectieve conflicten. Heeft u daarover (nog) iets vernomen? Tweede piste: ook bij het Committee onFreedom of Association van de Internationale Arbeidsorganisatie kan worden aangeklopt. Maar ook dat levert in het beste geval slechts een symbolisch standje op. Derde piste: voor het Europese Hof voor de Rechten van de Mens kan de schending van artikel 11 EVRM (vrijheid van vergadering en vereniging) worden ingeroepen. Het voordeel van een veroordeling door het Hof is dat een uitspraak een zeer grote morele waarde heeft en dus misschien wel iets zou kunnen teweegbrengen. De tactiek om via dit orgaan iets te forceren, heeft waarschijnlijk het meeste kans op succes. Maar laten we niet te vroeg victorie kraaien.
Een andere mogelijkheid bestaat erin om de wet aan te passen. In 2003 dienden Magda De Meyer (sp.a) en Jean-Marc Delizée (PS) een voorstel in om artikel 406 Strafwetboek aan te vullen met de bewoordingen 'Dit artikel is niet van toepassing wanneer er sprake is van daden gesteld in het kader van een collectief arbeidsconflict'. Dat voorstel haalde jammer genoeg nooit de eindmeet.
Tijdens deze legislatuur stelde PVDA voor om artikel 406 Strafwetboek aan te vullen met 'Dit artikel mag niet worden gelezen in die zin dat het een beperking of belemmering beoogt van rechten of fundamentele vrijheden, zoals het stakingsrecht, de vrijheid van vergadering en vereniging, waaronder het recht om, voor de verdediging van de eigen belangen, samen met anderen vakbonden op te richten dan wel zich erbij aan te sluiten, evenals het daarmee samenhangende recht van betoging, de vrijheid van meningsuiting, in het bijzonder de vrijheid van drukpers en de vrijheid van meningsuiting in andere media, en zoals onder meer verankerd in de artikelen 8 tot 11 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden'.
Neem het echter van een jurist aan dat hiermee de problemen niet opgelost zijn. Zelfs indien dit artikel van toepassing was geweest in de zaak Bodson, zou dit ongeveer hetzelfde vonnis hebben kunnen opleveren. It's all in the eye of the beholder.
DE VERBEELDING AAN DE MACHT
Uiteraard zouden de vakbonden hun tactiek(en) kunnen aanpassen en in Black Bloc-modus actie voeren. Bivakmutsen, Guy Fawkes-maskers, e.d. situeren zich evenwel op/over de grens van de legaliteit. Daarnaast is de kans groot dat de anonimiteit 'casseurs' zal aantrekken. Men kan misschien beter te rade gaan bij milieuactivisten. Hun werkwijze is minder macho maar efficiënter. Met een sit-in ondersteund door lock-ons (demonstranten vastgeklonken met kettingen in stalen buizen) kan men ook enorme files veroorzaken. Of probeer eens een hang-out of die-in. Waarschijnlijk zal ook dan een veroordeling volgen wegens het hinderen van het verkeer, maar de kans is reëel dat het EHRM tegen sommige actiemiddelen geen/minder bezwaar zal hebben dan tegen een klassieke blokkade met brandende paletten.
BIS REPETITA NON PLACENT
In 2011 wijdde procureur-generaal, Jean-François Leclercq, een rede voor het Hof van Cassatie aan de bestrijding van piraterij. De hoogste parketmagistraat van ons land stelde voor om zeerovers aan te pakken op grond van dezelfde artikelen die werden gebruikt voor de veroordeling van de groep Bodson. Actievoerders die op straat komen om hun boterham te verdedigen, worden gelijkgesteld met criminelen die scheepsbemanningen aanvallen.
Actievoerders die op straat komen om hun boterham te verdedigen, worden gelijkgesteld met zeerovers.
Het vonnis van de correctionele rechtbank te Luik was dus zeker geen toeval. Trend? Het feit dat ik dit stuk kan beëindigen met bijna dezelfde woorden als Jos Vander Velpen wijst veeleer op een constante: 'Er is sprake van een erosie van het stakingsrecht. Daarom gaan Bodson en zijn medeveroordeelden in beroep. Hopelijk winnen zij. Zo niet riskeren andere actievoerders eveneens vroeg of laat op het beklaagdenbankje te komen'.
Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 2 (februari), pagina 52 tot 55