De beurzen lijken kerngezond na hun inenting met miljarden euro's en het perspectief van meerdere coronavaccins. Ook de huizenprijzen swingen de pan uit. Aan de andere kant is de economische productie dit jaar met ongeveer 7% gedaald en hebben we een tekort op de begroting van 10% van het bbp. Of om het iets eenvoudiger uit te drukken: in 2020 heeft de globale overheid voor elke 4 euro die ze binnenkreeg ongeveer 5 euro uitgegeven.

Dat is prima. Zonder het zachte vangnet van de overheid zou de dubbele klap van twee besmettingsgolven met het coronavirus en de bijhorende beschermingsmaatregelen onze economie in een diep ravijn hebben gestort. De beslissing van de wereldwijde overheden om de inkomens van burgers en bedrijven te ondersteunen met geleend geld heeft de consumptie onderstut en onze economie voor een regelrechte ineenstorting behoed. Maar we kunnen het niet eeuwig volhouden.

De productiekant van de economie heeft zwaar geleden onder deze crisis en de pijn is niet geleden. Sommige sectoren hebben het door deze crisis net beter gedaan, maar de meeste bedrijven hebben het er lastig mee, en heel wat bedrijven zijn in regelrechte overlevingsmodus. Zij hebben het voorlopig gered, maar dan toch vooral omdat ze uitstel van betaling hebben gekregen op hun bankschulden (het bankenplan) en hun loonverplichtingen (tijdelijke werkloosheid). Deze maatregelen lopen nu ten einde.

In sommige sectoren, zoals horeca, kunsten, sport en recreatie, heeft de economische pijn veel met corona te maken. Maar deze crisis heeft ook een aantal structurele tendensen tot op het kantelpunt gebracht. Afstandswerken, digitaal onderwijs, online winkelen, afhaalhoreca, staycations, elektrische mobiliteit, korte keten productie, groene energie, circulaire economie, en korte keten landbouw kregen allemaal een stevige duw in de rug. Zij zijn niet alleen onvermijdelijk, maar ook wenselijk.

Daarnaast is de ongelijkheid wereldwijd fors gestegen. Deze crisis treft vooral zwakkere sociaaleconomische groepen. Zij hebben een groter risico op besmetting, een groter risico op gezondheidsproblemen en overlijden, en een groter risico om in de wurggreep van armoede terecht te komen. Dit komt omdat hun banen het moeilijker maken om zichzelf te beschermen, omdat ze minder goede toegang hebben tot goede informatie over dit virus en tot goede gezondheidszorg als ze door het virus getroffen worden.

Tijdelijk werklozen vallen terug op 70% van hun inkomen, waardoor de vaste kosten van huur, elektriciteit, gas en digitale toegang voor de laagste verdieners plots een veel groter deel van hun budget uitmaken. Voor vermogende mensen daarentegen zijn de aandelenprijzen op wonderbaarlijke wijze hersteld van hun coronabesmetting en lijkt de stijging van huizenprijzen niet te stoppen. Het monetaire beleid van lage rente en massale liquiditeit verheft alle bootjes, maar kapitaalkrachtige bootjes toch wat meer.

Er is dus niet zoiets als een relance. Het woord relance suggereert dat we gewoon de motor weer op gang moeten krijgen en we dan weer vertrokken zijn voor een decennium. Fout! Sommige oude activiteiten moeten verdwijnen en nieuwe activiteiten moeten daarvoor in de plaats komen. De structurele ongelijkheid die volgt uit economisch beleid moet worden omgedraaid of uiteindelijk wint het rechts populisme. Wij moeten de oude motor niet opnieuw aanzwengelen, we moeten de motor grotendeels vervangen.

Het loonaandeel in de economie is de laatste jaren niet gestegen maar gedaald. Het Belgische probleem was dus niet dat de lonen te snel zijn gestegen, maar eerder dat de productiviteit te weinig is gegroeid. En dat heeft veel te maken met te lage investeringen en te weinig competitie. De opbrengsten van de vorige loonmatiging zijn vooral naar een stijging van de winstmarges gegaan. Het lijkt dus niet erg zinnig om nu op lonen te gaan bezuinigen als relancemaatregel.

Het lijkt niet erg zinnig om nu op lonen te gaan bezuinigen als relancemaatregel.

Het kernprobleem is dat we de motor moeten vervangen. Om de transitie naar een duurzame en productieve maatschappij te maken, is een investeringsrevolutie nodig. Het kapitaal is er, de waardevolle langetermijninvesteringsprojecten zijn er. Een nieuwe mobiliteit, een nieuw energiesysteem, nieuwe manieren van werken en shoppen, betere vormen van huisvesting, gezonder en meer duurzaam voedsel, groenere, koelere en stillere steden, nieuwe vormen van ouderenzorg, circulaire industrie, eerlijker verdeling van de welvaart.

Naast hun maatschappelijk nut zullen deze investeringen ook de tendens van decennialang dalende productiviteitsgroei keren en daardoor goede banen creëren. Een energiezuiniger economie, een industrie die herbruikbare grondstoffen uitstoot in plaats van afval, efficiëntere huizen, goedkopere en schonere mobiliteit, leefbaardere steden, en gelokaliseerde voedselstromen maken onze maatschappij niet alleen duurzamer maar ook werkzamer en productiever.

Financiële markten en bedrijven die, verslingerd aan snelle winst, vooralsnog projecten met een snel en zeker rendement verkiezen, moeten daarom stimulansen krijgen om beter te gaan beslissen. Een koolstofboekhouding, een taxonomie van groene en bruine projecten, de integratie van milieurisico's in waarderingen, aanpassingen in de kapitaalregels, duurzaamheidsscores voor financiële instellingen en producten, en zuurstof voor kleine en lokale banken zijn cruciaal om private investeringen in de juiste richting te sturen.

Er is een investerings­revolutie nodig.

Recent onderzoek van het IMF wijst bovendien uit dat vooral overheden het goede voorbeeld moeten geven door resoluut te investeren in publieke goederen die duurzame productiviteit bevorderen en dus zichzelf terugbetalen. Dit kan met geleend geld waarop overheden een negatieve rente betalen. Overheden kunnen dus de maatschappij duurzamer, productiever en werkzamer maken door massaal te investeren, en krijgen daarbovenop de subsidie van negatieve rente. Tijd om eindelijk de sprong te wagen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 28, 2021, nr. 2 (februari), pagina 26 tot 27

• Corona
• economie
• relance
• investeringen
• podcast