Ze wandelt het podium op in een wit pak, de stem van Mary J. Blige vergezelt haar. Het lied Work That speelt af. De songtekst bevat een duidelijk inspirerend boodschap, specifiek voor Zwarte vrouwen. Kamala Harris weet dat Zwarte vrouwen een belangrijk rol gespeeld hebben in de verkiezingen. Haar keuze van lied is dus heel minutieus.

Het is ondertussen al een aantal maanden geleden, maar de resultaten van de Amerikaanse verkiezingen trokken de aandacht van mensen van overal ter wereld. En dit om verschillende redenen. Omdat het buitenlands beleid van de VS het lot van veel mensen in de wereld bepaalt. Omwille van hun klimaat- en migratiebeleid. Maar ook omwille van de eerste vrouwelijke vicepresident van kleur in de VS: Kamala Harris.

REPRESENTATION POLITICS

De aanwezigheid van Kamala Harris in de hoogste echelons van de politieke wereld betekent veel voor mensen die representatie belangrijk vinden. Representatie heeft een zeker emanciperende functie: gemeenschappen die lang gemarginaliseerd zijn, kunnen zichzelf in posities van macht weerspiegeld zien. Of het nu over sport, cultuur of politiek gaat, representatie inspireert. Serena en Venus Williams hebben een hele generatie Zwarte meisjes geïnspireerd om tennis – een sport met zowel racisme als seksisme – te spelen. Na meer dan twintig jaar zien we vrouwen en meisjes zoals Naomi Osaka en Coco Gauff die beide aangeven dat de Williams zussen de reden zijn waarom ze – als vrouw van kleur en Zwarte vrouw – zelf met tennis begonnen zijn.

Maar representatie heeft ook zijn grenzen. Representatie blijft bij symboliek. Het leidt zelden tot duurzame en institutionele verandering in het voordeel van historisch uitgesloten gemeenschappen.

A SEAT AT THE TABLE

Een individu uit een minderheidsgroep die zelf niet door de klauwen van structurele en institutionele discriminatie gegrepen is, is geen bewijs dat de structurele discriminatie verdwenen is. Integendeel. Representatie bij monde van enkele individuen mondt niet uit in bevrijding voor die gemarginaliseerde groep zelf die al lang structureel gediscrimineerd wordt. Dit is het meest voelbaar en zichtbaar in de politiek bij vrouwen zoals Kamala Harris. Representatie schiet vaak tekort omdat het onderliggend probleem structureel of institutioneel van aard is. Enkele anekdotische ervaringen van individuen wegen niet op tegen de institutionele problematiek.

Politiek gaat om macht. De voornaamste vraag bij Zwarte vrouwelijke politici en vrouwelijke politici van kleur die een punt maken van hun strijd tegen zowel racisme en seksisme (want ze bevinden zich op het kruispunt van die twee uitsluitingsgronden), is wat ze met die macht gaan doen. Wat betekent representatie als de beleidskeuzes van die persoon zelf de structurele uitsluiting van mensen met gelijkaardige identiteitskenmerken in stand houdt?

In het geval van Kamala Harris kunnen we kijken naar haar beleidsmatige keuzes in het verleden om een beeld te krijgen van hoe ze met haar politieke macht omging. Ze heeft een verleden als openbaar aanklager van San Francisco, Officier van Justitie en Senator van Californië op haar palmares. Tijdens haar campagne voor Officier van Justitie gaf ze aan dat ze het justitieel systeem eerlijker wilde maken voor Zwarte Amerikanen, Amerikanen van kleur en Amerikanen met een lage socio-economische status. Klinkt mooi. Maar later in haar functies verdedigt ze echter de doodstraf, keurt ze een wet af die aanklagers verplicht schietpartijen door agenten te onderzoeken en voert ze een beleid waarbij ouders van vaak spijbelende kinderen gevangenisstraffen kregen. Er bleef weinig over van haar beloftes.

Eens in functie als Officier van Justitie, bleef weinig over de beloftes van Kamala Harris.

Politiek gaat ook om het verwerven van een stoel aan de tafels waar er beslissingen gemaakt worden. Maar soms is de vraag of die tafel zélf niet de bron van het probleem is. Als vrouw een stoel verwerven op een tafel gefundeerd op patriarchale ideeën, maakt die tafel niet minder seksistisch of het beleid dat op die tafel gemaakt wordt niet minder patriarchaal. Vrouwen kunnen immers als agent van het patriarchaat optreden. Sommige tafels waar vrouwen niet zijn, moeten zelfs vernietigd worden omdat ze op foute fundamenten gebouwd zijn die mensen zoals ons altijd inherent zullen uitsluiten. We moeten nieuwe tafels durven maken, die uit radicaal andere principes bestaan.

DE SMAAK VAN COLLECTIEVE VRIJHEID

De grenzen van representatie zijn niet enkel zichtbaar bij Zwarte Amerikaanse vrouwelijke politici of vrouwelijke politici van kleur zoals Kamala Harris. Dezelfde vaststelling kan ook hier in België gemaakt worden.

Sommigen zullen zeggen dat het niet uitsluitend de taak is van Zwarte vrouwelijke politici of vrouwelijke politici van kleur om structureel seksisme en racisme uit de wereld te helpen. Dat klopt. Maar wanneer diezelfde politici hun identiteit een stokpaard van hun campagne maken en expliciet zeggen dat ze die vormen van uitsluiting weg willen, dan zullen mensen daar nauwlettend naar kijken.

We moeten ons hoeden indien representatie alleen als een eindresultaat gehanteerd wordt.

Eisen van raciale en gender representatie in politiek zijn niet altijd onterecht of triviaal. Maar we moeten ons hoeden voor de gevaren ervan indien representatie alleen als een eindresultaat gehanteerd wordt, als representatie en de symboliek ervan gepresenteerd wordt als vooruitgang. Representatie is slechts een tussenstap naar collectieve vrijheid voor gemeenschappen die tot vandaag structureel onderdrukt en uitgebuit worden.

Vrijheid smaakt zoeter als het collectief ervaren wordt, als het blijvend en duurzaam is. Zoals Toni Morrison zei: 'The function of freedom is to free someone else'.

• representatie
• Kamala Harris
• column