Ons land is reeds een week in de ban van een spoorloos verdwenen rechts-extremistische militair. Net na zijn verdwijning werd op Facebook de steunpagina 'Als 1 achter Jürgen' opgericht die na enkele dagen al bijna veertigduizend leden telt. Iets meer dan honderd mensen trokken zaterdagnamiddag door de gietende regen langs de grens van het Nationaal Park Hoge Kempen om hun steun te betuigen aan de zwaarbewapende en voortvluchtige militair. Nieuwe steunmarsen worden aangekondigd. 'We begrijpen zijn frustraties en willen laten zien dat hij hier niet alleen mee is' en 'Ze moeten Jürgen genezen in plaats van hem dood te schieten' klinkt het.

De voortvluchtige en zwaar bewapende militair is geen alleenstaand geval of een typische lone wolf. Hij is één van de bijna dertig militairen die wegens hun extreemrechtse sympathieën door onze veiligheidsdiensten in de gaten worden gehouden. Dat zo iemand die ermee dreigt om zowel een aanslag te plegen op één van onze virologen als op een Limburgse moskee op zoveel steun en sympathie kan rekenen, baart grote zorgen. Deze massale steun mag verbazen, maar komt niet uit de lucht gevallen.

Sinds vele jaren worden we in ons land geconfronteerd met een normaliserende omgang met extreemrechtse politici en hun aanhangers. De lange naoorlogse houding van robuust en adequaat verzet tegen extreemrechts werd door onze mainstreammedia en centrumpartijen gaandeweg ingeruild voor het salonfähig maken van extreemrechts. In De grote karrewiet verkiezingsshow van 12 mei 2019 dansten de partijvoorzitters de Skibidi. Tom Van Grieken mocht fijntjes meedansen, zonder enige duiding of context. Hoeveel keer zagen we diezelfde voorzitter ondertussen opduiken in De Afspraak, Gert Late Night, De zevende dag of in onze kranten? Terwijl deze voorzitter en zijn partij onophoudelijk blijven beweren dat het Vlaams Belang wordt geboycot? En wie had ooit durven denken dat de rector van UGent via Twitter de voorzitter van Vlaams Belang complimenteert na zijn optreden in De Afspraak op vrijdag?

Wie had ooit durven denken dat de rector van UGent de voorzitter van Vlaams Belang complimenteert na zijn optreden in De Afspraak?

Welk soort maatschappelijk klimaat en debatcultuur ontstaat er wanneer extreemrechtse politici door onze reguliere politieke en media-instituties gefaciliteerd worden in het verspreiden van hun boodschappen die tot doel hebben om ons land en zijn bevolking te verdelen en op te hitsen? Zijn we nog verbaasd wanneer een asielcentrum in brand wordt gestoken door een aanhanger van extreemrechts? Of wanneer een Pano-reportage onthult hoe achter de schermen van de extreemrechtse studentenclub 'Schild & Vrienden' het racisme en antisemitisme tussen een kerngroep van zo'n 190 leden welig tiert?

Een groeiende groep mensen, waaronder ook Jürgen C., wordt geplaagd door boosheid, wellicht nog versterkt tijdens de coronapandemie. Veel mensen zijn boos op 'het systeem': de traagheid en logheid van veel instituties, de lange wachtlijsten voor een sociale woning, de hoge rekeningen en het uitblijven van concrete oplossingen voor heel wat van de problemen waar gewone mensen mee worstelen. Bij de mensen die de vaccins, onze regering, onze democratie wantrouwen, valt dat wantrouwen echter opvallend en steeds vaker samen met een stem op het Vlaams Belang. De partij die bij uitstek inspeelt op het groeiende onbehagen in onze samenleving. Ze doet dit in de vorm van een politiek programma dat de democratische rechten en principes ronduit in vraag stelt en wil vervangen door het 'Eigen volk eerst'-principe. Een programma dat dus uitgaat van een wij-groep dat steun en bestaansrecht krijgt beloofd en een zij-groep dat in steeds ruwere omschrijvingen en dito scheldpartijen wordt gedehumaniseerd en bedreigd.

Niet alleen de verkozenen en leden van het Vlaams Belang polariseren en verruwen het maatschappelijke en politiek klimaat. Wanneer Theo Francken en Jan Jambon (beiden N-VA) het over 'wereldvreemde rechters' en 'dansende moslims' hebben, zijn dit geen verwijzingen naar de Guldensporenslag van 1302 maar wel uitspraken die tot gevolg hebben dat de mensen die over het minste houvast beschikken genadeloos tegen andere bevolkingsgroepen worden opgehitst.

Of de oproep om meer en beter te luisteren naar dit soort mensen veel zoden aan de dijk brengt, valt ernstig te betwijfelen.

Het is bevreemdend om te merken hoe dubbel de standaarden zijn die we hanteren. In de berichtgeving over de voortvluchtige militair lezen we over zijn liefde voor konijntjes en als iemand die graag knuffelt. We kiezen best niet om dezelfde fout te maken en mensen zoals Jürgen C. en de andere geradicaliseerde militairen te dehumaniseren. Of de oproep om meer en beter te luisteren naar dit soort mensen veel zoden aan de dijk brengt, valt echter ernstig te betwijfelen. Het probleem lijkt me niet dat we onvoldoende naar elkaar luisteren. De grond van het probleem is dat onze democratische samenleving een reeks centrale waarden vooropstelt die niet onderhandelbaar zijn en die we dus onverwijld moeten durven verdedigen.

Nee, mensen die op het Vlaams Belang stemmen zijn geen marginalen of een bende deplorables. Zij zijn inderdaad ook onze medemensen. Maar mensen die niet akkoord gaan met onze democratische grondbeginselen hebben niet het recht om anderen te intimideren, te dehumaniseren of met de dood te bedreigen. De verruwing en verrechtsing van onze samenleving noopt ons om de maatschappelijke en politieke krachten te bundelen om samen dit ontwrichtende tij te keren.

Het politiek bestel werkt te weinig beleid uit dat een antwoord is op de vele concrete problemen van onze bevolking.

Onze democratie biedt aan heel wat burgers te weinig greep en autonomie, veel minder dan ze zelf beweert of belooft. Het politiek bestel werkt te weinig beleidsbeslissingen uit die een antwoord zijn op de vele en grote concrete vragen en problemen van onze bevolking. Dit leidt tot ergernis, boosheid en polarisering. Alsook verwarring en een groeiend gevoel van machteloosheid. Maar 'het recht in eigen handen nemen' neigt naar de far west-mentaliteit en niet naar een samenleving die voldoende veiligheid en geborgenheid garandeert.

Kunnen we elkaar warm maken om samen de democratische krachten te bundelen om een ommekeer te realiseren op zowel, politiek, sociaal als cultureel vlak? Deze ommekeer zal er enkel komen als we op een ernstige manier omgaan met de vele symptomen die uitdrukking geven aan de dieper liggende processen die uitmonden in maatschappelijke ontwrichting. Ik ben ervan overtuigd dat de meeste inwoners van dit land blijven verlangen naar een gemeenschap dat onze medemensen niet uitsluit maar wel insluit. Kunnen we het iets vaker hebben over hetgeen we met elkaar delen dan hetgeen waarin we verschillen? Is het een optie om het onbehagen niet langer ten aanzien van onze medemensen te ventileren maar het over de echte oorzaken te hebben? Dan kan het misschien iets vaker over de ontwrichtende impact gaan van economische en financiële krachten die een heel kleine elite superrijk maakt en een groot deel van onze bevolking verarmd, verweesd en boos achterlaat?

• column
• extreemrechts
• terrorisme
• Jurgen C