Stellen dat het lerarentekort moeilijk op te lossen valt, is als een open deur intrappen. Oplossingen zullen niet snel worden gevonden, zeker niet op korte termijn. Steekvlampolitiek brengt geen zode aan de dijk. Ik pleit hier om opnieuw te beginnen. Tabula rasa op verschillende fronten. Heilige huisjes afbreken en hervormen waar nodig. Een grote onderwijsomwenteling, voor het te laat is.

Centraal in die omwenteling moeten eenvoud, autonomie en vertrouwen staan.

EENVOUD

Vakbonden, koepels en politiek onderhandelen de ene cao na de andere. Hoewel ik er van overtuigd ben dat hier telkens opnieuw de rollen worden opgenomen die opgenomen dienen te worden, is het resultaat van die onderhandelingen ondertussen een kluwen aan regeltjes, uitzonderingen, stelseltjes en gekleurde potjes uren. Geen mens die er nog mee aan de slag kan.

Ergens leeft het idee dat scholen zelf niet kunnen beslissen hoe ze hun middelen indelen, dat het handje moet worden vastgehouden. Dat is een vergissing. Scholen zijn geen eenheidsworst. Het zijn middelgrote tot grote bedrijven die beschikken over een leidinggevende en een team dat autonomie verdient. Hoe meer echte autonomie in scholen aanwezig is, hoe gelukkiger de teams. Dat is wetenschap. Niet alleen gelukkig trouwens, het team wordt ook succesvoller. Het is uiteraard geen probleem om te bepalen aan welke kwaliteitsnormen een school moet voldoen. Dat is de logische opdracht van de overheid. Na het omschrijven van die kwaliteitsnormen beschrijft een overheid welke middelen ze daarvoor vrijmaakt en hoe ze zal nagaan of de normen worden gehaald.

AUTONOMIE

Dit concept bestaat al jaren. Inhoudelijk worden scholen gebonden aan de eindtermen. De kwaliteit van het beleid wordt sinds enkele jaren omschreven in het onderwijs kwaliteitskader. De onderwijsinspectie bekijkt of beide kaders voldoende worden ingevuld. Beide kaders zijn bruikbare documenten waar scholen mee aan de slag kunnen. Jammer genoeg worden steeds meer kwaliteitseisen via andere wegen opgedrongen. De decreten en omzendbrieven vliegen ons om de oren. Vaak worden deze zaken aangepast voor er tijd is geweest om ze op te nemen.

De overheid kent wel extra uren toe, maar kleurt ze meteen zelf in.

Dat geeft het onophoudelijke gevoel niet te voldoen. Dat is nefast voor onze arbeidsvreugde, onze kwaliteit én dus het lerarentekort. Bovenop deze regeldrang vanuit de overheid komt ook nog eens dat middelen worden gekleurd. Ik mag met andere woorden niet meer kiezen hoeveel uren ik inzet om een bepaalde kwaliteit te halen. De overheid kent wel extra uren toe, maar kleurt ze meteen zelf in. Ze zegt dus wie welke job moet doen. Daar gaat mijn autonomie, daar gaat mijn flexibiliteit. Dat kleuren is een nieuw fenomeen. Telkens opnieuw wordt zo de autonomie van het schoolteam ondergraven, vaak door mensen die nog nooit op een school hebben gewerkt.

VERTROUWEN

Ik geloof in mijn team. Ik schrijf zelf geen beleid, dat doet mijn team. Let op, ik leg wel eisen op. Ik maak enerzijds mijn beleidsschrijvers vrij, anderzijds plaats ik verwachtingen. Dat is mijn job. Evenwicht bewaren tussen vertrouwen geven en eisen stellen. Ik weet uit onderzoek dat mijn team zelf beleid laten ontwikkelen, maakt dat ze dit beter zullen opvolgen en er meer in geloven. Ik weet dat ik vertrouwen moet schenken. Wie er ruimte voor heeft schrijft mee, voor wie het te veel is hoeft dat (even) niet. Elke leerkracht kan mee schrijven, daar vertrouw ik op, dat maak ik mogelijk.

Het is prachtig om te zien hoe mijn team zich zo ontwikkelt tot een zelfsturend team dat steeds beter wordt in beleid schrijven. Mijn school dendert in volle vaart vooruit en komt zo steeds dichter bij een in het onderwijskwaliteitskader omschreven OK-school. We zullen die lat nooit halen, maar dat is niet erg. We gaan vooruit, hard vooruit.

Onze school gaat vooruit, omdat ik mijn team afscherm van de grillen van de overheid.

Dit lukt alleen maar omdat ik mijn team afscherm van de grillen van de overheid. Bij elke omzendbrief en elk nieuw decreet maak ik telkens opnieuw de afweging of ik het in mijn team gooi. Vaak hoeft dat niet. Vaak maakt de overheid nieuwe emmertjes die ik gewoon kan vullen met beleid dat al op onze school bestaat. Toch geeft dat mij telkens weer het gevoel niet te voldoen. Toch lijkt het elke keer weer dat de overheid vindt dat ik onvoldoende inspanningen doe. De overheid neemt mijn handje vast, zegt me wat ik waar moet schrijven en hoeveel uren ik daarvoor aan wie moet geven. De overheid kwam nog nooit kijken bij mij op school. Vertrouwt de overheid mij en mijn team?

HOU HET SIMPEL

Tel deze drie bouwstenen voor 'de schone lei' bij elkaar op en je komt tot een eenvoudige oefening. Hou het simpel. Omschrijf wat je wil dat geleerd wordt in de eindtermen. Omschrijf je kwaliteitsnormen voor schoolbeleid in het onderwijskwaliteitskader en zet daar tegenover hoeveel middelen daarvoor worden vrijgemaakt. Verleen vervolgens autonomie aan de scholen om die middelen in te zetten zoals zij dat wensen. Dat is immers afhankelijk van team tot team. Bescherm die autonomie. Ze is de sleutel tot welbevinden. Vertrouw je schoolteams, zij zijn de experten.

Vertrouw je schoolteams, zij zijn de experten.

Welbevinden van leerkrachten koop je niet af met een hoger salaris, een internetvergoeding of een laptop. Onderschat uw onderwijzers niet, vertrouw ze, koester ze. Zij zijn de toekomst.

• column
• onderwijs
• lerarentekort