'Vrijheid' is een veel gebruikt woord tijdens een pandemie. De woede bij een deel van de bevolking over die restricties vloeit samen met de woede over de levenssituatie, de energiekosten, de werkdruk, en noem maar op. Het is echter niet zeker dat dit allemaal verschillende dingen zijn. Wat het bundelt, is de kwaadheid van veel mensen die hun best doen, maar niet vooruit geraken. Tegelijk zien ze dat anderen wél snel en effectief worden geholpen.

VERZWAKTE INSTELLINGEN

Vanzelfsprekend bestaan er verschillende visies over hoe een maatschappij best wordt georganiseerd. Dat is op zich goed. Het proces om daaruit gemeenschappelijke afspraken te distilleren, is nog jong. Het heet democratie. Daar waar in een aantal landen het organiseren van een democratie en een rechtsstaat als vanzelfsprekend wordt gevonden, is het dat in grote delen van de wereld nog absoluut niet.

Als Europa landen ondersteunt om een degelijke democratie te worden zonder machtsmisbruik, corruptie en willekeur, dan legt Europa veel nadruk op het creëren van sterke en onafhankelijke instellingen. Het is echter net daar waar het in Europa op dit moment pijn doet. Een lange gezondheidscrisis, toename van werken in slechte statuten, dure woon- en energieprijzen,… dit alles maakt dat een belangrijk deel van de bevolking niet meer gelooft dat de instellingen zorgen voor een eerlijke en gelijke behandeling van iedereen. Het wordt makkelijk versterkt door bewegingen vanuit extreme maatschappijvisies, antivaxers, en noem maar op. De protesten verzamelen schijnbaar een zeer divers samengestelde groep betogers. Maar wat ze gemeen hebben, is dat ze niet meer geloven in een eerlijke behandeling door de instellingen.

De deregulering ging te ver en de toezichtinstanties waren te zwak.

Ze hebben niet helemaal ongelijk. In de voorbije decennia was er een gedeelde visie dat de markt een belangrijk deel van de taken op zich kon nemen. Tegelijk is de regeling van die markten, en de instellingen die er op moesten toezien, echter verzwakt. De deregulering ging te ver en de toezichtinstanties waren te zwak. Het resultaat is dat in een aantal sectoren een handvol multinationals de 'markt' in handen hebben. Daardoor is het geen markt meer. Ze bepalen wat er gebeurt. Hun marges zijn in de loop van de crisis steeds groter geworden. Het resultaat is dat de 0,1% rijksten nog nooit zo veel rijkdom verzameld hebben als nu. Zowel tijdens een crash van de banken, als tijdens een gezondheidscrisis, verzamelen ze steeds meer vermogen. De organisatie van de instellingen zorgt niet meer voor een eerlijke verdeling. De instellingen zijn te zeer verzwakt, de multinationals te zeer versterkt. Het is een probleem dat we in de zeer prille periode van de jaren 1920 ook zagen. Bij zulke scheve verdeling, voldoen maatregelen in het bestaande systeem niet langer. Het bestaande systeem moet worden aangepast.

HOLLE BEWERINGEN

Daar waar bij eerdere periodes van onzekerheid er nog een reactie was die zorgde dat het gros van de bevolking op een degelijke manier verder kon, is dat vandaag niet meer zo. De verklaringen zijn omgekeerd. Ze zijn net bedoeld om te schaden.

Ik geef een paar voorbeelden. Zo wordt beweerd dat de overheid de oorzaak is van de inflatie, die een confiscatie van spaargeld als gevolg heeft. Velen zullen het gevoel hebben dat dit klopt. Maar we hebben net een sterkere overheid nodig om de marktmanipulatie van multinationals tegen te gaan, die leidt tot de hoge inflatie.

Nog een voorbeeld. De CEO van KBC stelde bang te zijn dat de overheid te veel grip krijgt op de economie. Dat is even slikken. Want de grootste en meest directe impact die de overheid in de laatste jaren op de economie heeft gehad, is het pompen van miljarden belastinggeld in banken die door hun eigen wangedrag eigenlijk failliet gingen. KBC incluis. En een zeer directe impact die de overheid recent nog heeft gehad op de economie, is het overeind houden van zelfstandigen, kmo's, en heel wat sectoren. Het waren banken, zoals KBC, die op het hoogtepunt – ondanks een staatswaarborg – aan heel wat ondernemers van kmo's en zelfstandigen krediet ontzegden.

GESPLETEN MAATSCHAPPIJVISIES

Dus los van de maatschappijvisies: wat wil men nu echt? Sterkere instellingen? Minder overheid? Een eerlijkere markt waar kmo's evenveel kansen hebben als multinationals? Een echte rechtstaat? Een echte welvaartstaat? Of wil men holle beweringen die niet consistent zijn, maar wel een groot deel van de bevolking die aan het knokken is, nog onrustiger maakt? Instabiliteit is de naft van problemen. En die benzine wordt er ingegoten door verschillende zijden van de visies op de maatschappij, vanuit verschillende hoeken van de wereld.

We hopen dat de instellingen onze vrijheid van leven kunnen garanderen, maar tegelijk ondergraven we ze met plezier.

We zijn blij dat we een overheid hebben, nationaal of Europees, die tijdens de grootste crisissen de boel overeind kan houden. Dat we werkende systemen hebben om onze positieve vrijheid te vrijwaren. Tegelijkertijd zijn we diezelfde overheid aan het uitspuwen. Het lijkt alsof we, op maatschappelijk vlak, een gespleten persoonlijkheid hebben: we hopen dat de instellingen onze vrijheid van leven kunnen garanderen, maar tegelijk ondergraven we die instellingen met plezier. Het is een virus waartegen een vaccin best niet te lang uitblijft.

• column
• Corona
• protest