Vaak had ik het er al over: politici kunnen onze problemen niet meer in hun eentje oplossen. Ook al willen ze ons dat laten geloven. Met als resultaat dat ze hun kiezers ontgoochelen, waardoor die gefrustreerd afhaken. Iets gelijkaardigs gebeurt blijkbaar ook in de wereld van de architectuur. Architecten die ons willen laten geloven dat hun grote ontwerpen de wereld zullen redden. 'Oh my goodness', reageert community architect Kevin Kimwelle dan.

Ik leerde Kevin kennen tijdens het Open Design Afrika Festival in Kaapstad in 2019. Met het Festival zou ik daar een Wetopia inspiratiedag en een leerprogramma van zes maanden met 'policy makers' uit de brede samenleving opzetten. Nog voor ik het vliegtuig nam belde hij mij omdat hij gefascineerd was door Wetopia, waarin we vanuit onze specifieke maatschappelijke rollen samen stad maken. Hij wou er alles over weten. Na dat eerste telefoontje volgden er nog vele. Toen ik eindelijk uit het vliegtuig stapte in Zuid-Afrika, leek het alsof ik Kevin al jaren kende.

Het klikte tussen ons. In de maanden die volgden zouden we samen het Wetopia Learning Programme ontwikkelen en uitrollen. We brachten verschillende stadsmakers samen die elkaar zelden of nooit ontmoetten. Het was een geweldige ervaring waaruit we veel leerden over de mogelijkheden en hindernissen om van onderuit meer 'wij' te creëren.

DE ARCHITECT REBEL

Kevin Kimwelle is geboren en getogen in het Keniaanse Nairobi. Na zijn architectuurstudie ging hij verder studeren aan de Nelson Mandela Universiteit in Port-Elizabeth. Al moeten we deze stad in de Zuid-Afrikaanse Oostkaap tegenwoordig Gqeberha noemen, nadat de regering haar in 2021 een Afrikaanse naam gaf. Hij studeerde er af en is ondertussen aan deze universiteit ook benoemd tot Professional Associate.

Als student besloot Kevin om de reis van Nairobi naar Gqeberha over land af te leggen. Hij raakte tijdens die reis niet alleen bevangen door de miserie van de lokale gemeenschappen maar nog meer door de vindingrijkheid waarmee Afrikanen hun uitdagingen aanpakken. Of hoe zij met amper middelen toch tot nuttige resultaten kunnen komen. Afval was voor hen geen afval meer maar een materiaal om mee te creëren.

Kevin besloot om van deze vorm van 'upcycling' zijn werkwijze te maken bij het ontwerpen van gebouwen. Port Elizabeth/Gqeberha is zowat het Detroit van Afrika met een uitgebreide auto-industrie. Vanaf nu zou hij gaan ontwerpen met het afval van deze industrie. Zo ontwierp hij een crèche in de township Joe Slovo met gerecycleerde materialen. Pièce de résistance is een wand die werd opgebouwd met 2.500 gerecycleerde wijnflessen die werden opgehaald bij de restaurants in de rijkere wijken. Deze crèche werd in 2017 verkozen tot 'Most Beautiful Object in South-Afrika'.

Voor Kevin gaat het er echter niet alleen om mooie gebouwen te ontwerpen. 'Het idee is om eenvoudige plaatselijke oplossingen te ontwerpen die door de lokale gemeenschap kunnen worden overgenomen. Ik gebruik recyclage als een middel om bruggen te bouwen. Zo'n crèche brengt mensen samen. En recycleren brengt ook voedsel op tafel.' Dit klopt want veel Zuid-Afrikanen verdienen hun brood door afval in te zamelen en te verkopen aan recyclagebedrijven.

WETOPIA

Kevin werd een community architect tijdens zijn tocht over het Afrikaanse continent, zegt hij zelf. Hij zocht een manier om design naar de gemeenschappen te brengen die zich geen design kunnen veroorloven. 'Nadat ik mijn diploma architectuur had behaald, hoorde ik een directeur van een architectuurschool praten over de goddelijkheid van de architect die met zijn ontwerpen de mensheid zou redden. Ik dacht: oh my goodness. Op die plek ben ik een rebel geworden.'

Kevin Kimwelle zoekt een manier om design naar de gemeenschappen te brengen die zich geen design kunnen veroorloven.

Kevin wou niet over de hoofden heen werken als een verlichte meester, maar samen met de gemeenschap aan de slag gaan met design. En zo vonden wij elkaar in Wetopia. Samen ontwierpen wij het 'Wetopia Learning Programme' en begeleidden we een eerste groep stadsmakers met zeer uiteenlopende profielen in Kaapstad. Van de leider van de grootste illegale bezetting van een leegstaand gebouw tot de medewerkster van de burgemeester. Van een lokale politica tot een top tech onderneemster.

Kevin Kimwelle: 'Met Wetopia brengen we beleidsmakers samen op één neutraal platform, waar ze hun pet afnemen en zich engageren. Ze geven die pet niet definitief af maar hangen ze gewoon even aan de kapstok. Ze worden een gemeenschap met empathie voor elkaar. Het gaat erom dat mensen in hun eigen leefwereld leren ingrijpen. Hoe ze bottom-up projecten kunnen ontwikkelen en daar verschillende beleidsmakers bij kunnen betrekken.'

SAMEN VAN ONDERUIT

Of het nu om de grote woorden van politici of de grote ontwerpen van architecten gaat, ze blijven heel vaak gewoon boven onze hoofden rond dwarrelen zonder ons te raken of te begeesteren. Moet een culturele hoofdstad een indrukwekkend operagebouw hebben en een wereldkampioenschap een groots stadion dat daarna nooit meer gebruikt wordt? Of is zo'n stad beter af met laagdrempelige muziekscholen en sportvelden voor jongeren? Zijn dat niet de plekken waar we samen aan een toekomst bouwen?

Of het nu om architecten of politici gaat, om kunstenaars of wetenschappers, wie dan ook, het is maar door een hand te reiken aan elkaar en aan de gemeenschap dat met kleine stappen grootse zaken kunnen worden gerealiseerd. Wees gerust: we vinden elkaar wel. Net zoals ik Kevin heb gevonden.

• column
• Zuid-Afrika
• architectuur