Als je door het zelfbewuste koninklijke stadje Windsor wandelt, voorbij het imposante kasteel – het favoriete weekendonderkomen van de queen – als je de Windsor Bridge oversteekt over de Theems en over de hobbelig geplaveide High Street in noordelijke richting loopt, kom je ze wel eens tegen: jongens van middelbare schoolleeftijd gekleed in wit shirt met gesteven kraag, zwart gilet en jacquet. Het schooluniform van Eton zegt eigenlijk alles, wat ook de bedoeling is: het Engelse klassensysteem verkeert in blakende conditie.

Er zijn wel meer elite jongenskostscholen in Groot-Brittannië, maar geen andere heeft twintig Britse premiers voortgebracht. En tenminste een Thaise. In plaats van platgewalst te zijn door de 21ste eeuw, bezetten Etonians beslissende functies tijdens de meest roerige tijden in de moderne Britse geschiedenis, denk bijvoorbeeld aan oud-premier David Cameron en Boris Johnson. Aan bijna elke top van de gerespecteerde Britse instituten zit wel een Old Etonian. Het hoofd van de Anglicaanse kerk, Justin Welby is er een, evenals de leider van het Lagerhuis, Jacob Rees-Mogg, de chef van staven van het Britse leger, een lid van de opperste rechtbank, de hoofdredacteur van de meest gelezen krant de Daily Mail. Kortom, de voornaamste zuilen van het openbare leven, parlement, leger, pers en justitie worden bezet door mannen die tijdens hun middelbare schooljaren op dezelfde kostschool zaten. Voeg daarbij de koning in wording prins William, plus acteurs Dominic West, Damian Lewis, Hugh Laurie en Eddie Redmaine. 37 Old Etonians zijn in het bezit van de Victoria Cross, de hoogste militaire onderscheiding en veel meer nog van gouden medailles voor sportieve prestaties. De Olympische Spelen in Tokyo van 2020 zorgde voor een lichte domper voor de school. Voor het eerst in bijna dertig jaar zat er geen enkele oud-leerling bij de medaillisten.

Honderd jaar geleden was het anders. Toen werden ook praktisch alle belangrijke posten bezet door mannen uit de bovenklasse, maar hun schoolmilieu was diverser. Ze zaten op andere kostscholen met klinkende namen als Harrow, Rugby, Westminster, Wellington en Winchester. Bestuurders die zich Old Etonians mogen noemen, kwamen begin eenentwintigste eeuw, tijdens de heerschappij van premier David Cameron, overal bovendrijven. En ze zijn op hun plaatsen blijven zitten. Ons kent ons. Van de 644 leden van de senaat, of het House of Lords, van wie bekend is waar ze op school zaten, bezochten 61 (bijna 10%) Eton. Wat het motto 'Floreat Etona' ook voor de school moge betekenen, voor de ingezeten is er geen betere garantie voor een bloeiend bestaan.

Leden van de Eton-ocratie zijn opgeleid voor de hoogste posities. Ze beginnen zelden onderaan. Sollicitatieprocedures zijn er om overgeslagen te worden.

Leden van de Eton-ocratie zijn opgeleid voor de hoogste posities. Ze beginnen zelden onderaan. Sollicitatieprocedures zijn er om overgeslagen te worden. Old Etonians of hun ouders kennen altijd wel iemand op de juiste plek. Cameron mocht zich op zijn 27ste hoofd van Corporate Communications voor het tv-bedrijf Carlton noemen. Het was zijn eerste baan in een sector waar hij nul ervaring in heeft. Het salaris: 90.000 pond per jaar (huidige waarde in 2021: 130.000 pond). Cameron bewandelde de Etoniaanse weg. Lady Astor, de moeder van zijn toenmalige vriendin Samantha, was bevriend met de voorzitter van Carlton. Eton is 'levenslange vrijmetselarij,' schreef oud-minister Andrew Adonis.

Connecties of het gebrek eraan zijn overal bepalend voor je kansen, maar nergens meer dan in Groot-Brittannië. Volgens een onderzoek in The Guardian van november 2021 verdienen afgestudeerden van minder welvarende afkomst de helft van wat hun beter gesitueerde soortgenoten opstrijken als zij afstuderen. Kinderen van ouders die arts zijn, docent of bedrijfsleider verdienen in hun eerste baan 23.457 per jaar, terwijl nazaten van schoonmakers en technici met 11.595 pond naar huis gaan. De eersten kunnen het zich permitteren om het uit te zingen totdat de beste baan zich voordoet.

Klasse zit hard gecodeerd in de Britse samenleving. 'Wat doen je ouders overdag?', vroeg een docent eens aan mijn jongste zoon. 'Mijn moeder kijkt de hele dag TV,' zei hij, wetende dat op mijn werkkamer de nieuwszenders constant aanstaan, 'en mijn vader is een crimineel.' Want wat is het verschil, als je vier of vijf jaar bent, tussen een crimineel en een criminoloog? We hebben het nooit gecorrigeerd. Sommige dingen zijn te mooi om te verbeteren, zoals ze op de redactie van The Sun zeggen.

Het schoolsysteem helpt een hiërarchisch gereglementeerd systeem in stand te houden. De Engelse upper class verwacht niet dat Eton – jaargeld: 45.000 pond – en vergelijkbare scholen aan het intellectuele vernuft van de erfgenamen schaven. Het karakter moet gevormd, niet het brein. Het is mooi meegenomen als leerlingen via de privésector de beste academische opleiding krijgen, maar het particuliere onderwijs is er voornamelijk om de rijken van de armen te onderscheiden. In Europa selecteren topscholen hun leerlingen op hun academisch vermogen. In Groot-Brittannië ligt de nadruk op kapitaalkracht. Het maakt niet uit hoe begaafd je bent, zonder het schoolgeld te kunnen betalen is de kans op een plaats op een van 's lands meest gerenommeerde onderwijsinstituten minimaal. Het is een uitgelezen manier om onderwijsapartheid in stand te houden.

De schoolopleiding is bepalend voor je milieu. Een van de eerste dingen die een Brit van je wil weten, is of je particulier onderricht bent of niet.

De schoolopleiding is bepalend voor je milieu. Een van de eerste dingen die een Brit van je wil weten, is of je particulier onderricht bent of niet. Hij vraagt er natuurlijker bedekter naar – het blijft Engeland –, maar overal waar de middenklasse bijeen is, in de pub, op een receptie, op Wimbledon, komt vroeg of laat de vraag opborrelen waar je op school zat. Waarmee bedoeld wordt: ging je privé? Ook wat je later gestuurd hebt, welk vak, is zelden zo belangrijk als de vraag waar je studeerde. Was het een respectabele universiteit of een versleten beroepsopleiding in een rafelige binnenstad?

Het dilemma om de kinderen wel dan niet naar privéscholen te sturen – met een gemiddeld jaargeld van 13.700 pond – is het nationale borrelvraagstuk van de middenklasse, dat bij tijd en wijle enkel overtroffen wordt door de perikelen van de huizenmarkt. De schoolstrijd kan de avond en relaties verstoren. Vrienden voelen zich verraden als mensen met wie ze jarenlang optrokken, besluiten om hun nazaten van de school te halen waar hun kroost zit, om ze naar een privéschool – in het Engels verwarrend genoeg public school geheten – te sturen. Andersom worden welgestelde vrienden hoorndol van voortdurend te moeten uitleggen aan andere miljonairs waarom ze de principiële keuze maakten om hun kroost te installeren op de plaatselijke school in de hoop 'dat Chloe en Joe met iedereen leren omgaan en in de buurt waar ze wonen wortelschieten'. Ze worden voor gek verklaard. Er wordt naar hen gekeken met een mengeling van angst en fascinatie, zoals een kat naar een slang kijkt.

7% van Britse leerlingen wordt privé onderwezen. Het is ze vaak aan te zien. Toen mijn zonen jong waren, kon je nogal eens uit de houding van hun vriendjes afleiden op welke scholen zij zaten. De jongens en meisjes van de privéschool zaten beter in hun vel, hadden meer zelfvertrouwen, waren sociaal handiger. Zij waren de leerlingen die de keuken binnenstapten, zich voorstelden, bleven kletsen en soms vragen stelden als: 'hebben jullie maar een trappenhuis?', alsof ze in Brideshead woonden. Degenen die meteen naar de slaapkamer van mijn kinderen renden en je niet durfden aan te kijken, bezochten doorgaans de plaatselijke staatsschool. Beter maar er doorheen te kijken. 'De beste kostscholen,' zegt een vriend en ervaringsdeskundige, 'leveren voortdurend mensen af die veel bekwamer lijken dan ze in feite zijn.'

'De beste kostscholen,' zegt een vriend en ervaringsdeskundige, 'leveren voortdurend mensen af die veel bekwamer lijken dan ze in feite zijn.'

Het doel van Eton is om leiders voort te brengen. Bij voorkeur van het slag dat een wereldrijk kan besturen. Daarop worden ze niet alleen in de klaslokalen voorbereidt, maar ook op het sportveld. Samenwerking, zelfbeheersing, doorzettingsvermogen en opoffering zijn waarden die bij cricket, rugby en roeien werden aangeleerd om in de koloniën te worden toegepast. De militaire commandant en hertog van Wellington geloofde dat de wedstrijden die op Eton gespeeld werden de reden waren waarom hij in 1815 Napoleon kon verslaan. 'Op de sportvelden van Eton is de Slag bij Waterloo gewonnen.' De cultuur op Eton en andere poepchique jongenskostscholen leert hoe de macht in kleine, beperkte groep te houden en hoe die uit te oefenen.

Dit is een fragment uit hoofdstuk 6 'Klasse, de nationale obsessie' van Klein-Brittannië. Hoe macht en mythe het VK verscheuren (Borgerhoff & Lamberigts, Gent, 2022).

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Verenigd Koninkrijk
• Zonnige groeten uit