Deze zomer bracht ik twee weken door in Marokko. Dit was van 2018 geleden. Als dochter van Marokkaanse migranten stond ik nooit stil bij de mogelijkheid om op vakantie te gaan naar een ander land. Want elk jaar bracht ik twee maanden door in Marokko. In september had ik op school nooit wat spannends te vertellen over mijn zomervakantie. Eind juni laadden mijn ouders de auto vol. Elke vierkante centimeter moest zeer efficiënt worden benut. Niet voor onze kleren, schoenen en ander zomergerief dat een doorsnee vakantieganger meeneemt, maar met cadeautjes voor de familie, die reikhalzend uitkijken naar onze komst. Nieuwe hemdjes voor mijn grootvaders; schoenen voor mijn grootmoeders; boekentassen, schoolgerei en speelgoed voor neefjes en nichtjes; kilo's koffie, noten, snoep en koeken voor de dorpsgenoten. Mijn moeder kon niemand bezoeken in Marokko, zonder een zak mee te geven vol lekkers uit België. Lekkers dat je perfect ook in Marokko kon kopen, maar uit België hadden deze meer aanzien.

Als kind vond ik onze vakanties in Marokko heerlijk. We verbleven in het huis van mijn grootouders, in het kleine bergdorpje Ishmedjoer in het noorden van het land, de streek genaamd 'de Rif'. Het is in deze streek dat de meeste Belgische Marokkanen hun roots hebben. In de moderne geschiedschrijving staan de eerste migranten bekend als 'gastarbeiders', maar de Nederlandse schrijver Asis Aynan noemt ze terecht 'politieke vluchtelingen'. De regeerperiode (1961-1999) van wijlen koning Hassan II staat bekend als 'de jaren van lood'. Hij voerde een onderdrukkend en dictatoriaal beleid uit en zag de Riffijnen liever gaan dan komen. De grote vraag in Europa naar goedkope arbeidskrachten in de jaren 1960 klonk als muziek in zijn oren. Dan was hij eindelijk van die lastige onderdanen verlost, die te veel rechten vroegen. Het gevolg van zijn regeerperiode is dat de Rif op zo goed als alle vlakken verwaarloosd is.

Goede gezondheidszorg, goed onderwijs en arbeidsmogelijkheden zijn absent. De mensenrechten worden met regelmaat geschonden. Enkel als je genoeg geld bezit en deelneemt aan het corrupte systeem, bestaat een kans dan je op de sociale ladder klimt. De cultuur en taal van de Riffijnen ziet de Arabische elite liever plaats maken voor de Arabische cultuur en taal. Onder de zoon van Hassan II, Mohamed VI, zou de situatie erop vooruitgaan. Mohamed VI zou Marokko in de 21e eeuw trekken, en de democratische waarden en normen waarborgen. Vandaag zien we dat dit ijdele hoop was. Volgens RSF (Reporters Sans Frontières) staat Marokko op plaats 135 van de 180 op de index van persvrijheid. Een ander stuitend voorbeeld is de veroordeling tot 20 jaar celstraf van de (geweldloze) Riffijnse politieke activist Nasser Zafzafi in 2018.

Ik mocht van mijn ouders nooit luidop een slecht woord over de koning of de regering uitspreken.

Ik heb altijd gevoeld dat Marokkanen niet de vrijheden genoten die ik in België gewend was. Zo mocht ik van mijn ouders nooit luidop een slecht woord over de koning of de regering uitspreken. Het was ook helemaal uit den boze om met een onbekende te spreken over de moeilijke leefomstandigheden in het land of de uitdagingen waarmee de Riffijnen dagelijks geconfronteerd worden. Ik moest ontzag hebben voor elke agent en vooral niet tegenspreken. Vooral dat laatste was niet moeilijk, want ik heb vaak kunnen aanschouwen tot wat agenten in staat zijn. Jaarlijks was ik getuige van Marokkaanse agenten die iemand tot bloedens toe mishandelden, vooral aan de Europese grens met de Spaanse enclave Melilla. Het is daar waar verschillende mensen uit Afrika Europa willen bereiken. Eind juni vielen daar nog tientallen dodelijke slachtoffers en het is te voorspellen dat de situatie er niet op zal beteren. Nochtans krijgt Marokko jaarlijks 130 miljoen euro van Europa om 'de veiligheid en welvaart in buurlanden van de Europese Unie te verbeteren'. Wat er met het geld gebeurt, is niet duidelijk. Het is zelfs zo dat de doelen die daaraan verbonden zijn, niet bereikt worden. De gezondheidszorg, rechtsstaat en vrouwenrechten verbeteren niet, maar verslechteren zelfs.

Als kind voelde ik dus sterk aan dat mijn levenssituatie in België aanzienlijk beter was. Met het ouder worden komt daar ook de nodige kennis bij. Ik begrijp nu waarom ik een tante heb die diep ongelukkig is om haar verloren zoon. Haar zoon wenste een betere toekomst en heeft zich, zoals duizenden voor en na hem, gewaagd aan de oversteek naar Europa op een gammel bootje. Hij verdronk in de Middellandse Zee. Mijn andere neef heeft meer geluk gehad en heeft de levensgevaarlijke oversteek overleefd. Mijn oom heeft het al drie keer geprobeerd, maar mislukte in zijn queeste naar een nieuw leven, maar overleefde het kapseizen van de boot omdat hij kon zwemmen. Tijdens een dagje aan zee deze zomer stelde een jongetje van 13 de vraag aan mijn vader of hij Spanje kon bereiken wanneer hij hard genoeg zou zwemmen naar de overkant. 'Kan je zwemmen?', vroeg mijn vader. 'Nee, maar als ik hard genoeg probeer, lukt me dat wel', antwoordde de jongen. 'Ik zou dat niet doen, want er zijn gevaarlijke vissen en die gaan jou zeker opeten.' Dit was genoeg om de jongen terug in de armen van zijn moeder te jagen.

Tijdens een dagje aan zee deze zomer stelde een jongetje van 13 de vraag aan mijn vader of hij Spanje kon bereiken wanneer hij hard genoeg zou zwemmen naar de overkant.

Een reis naar Marokko is mentaal zwaar wanneer je de toeristische bril opbergt. Vroeger kon ik daar moeiteloos acht weken doorbrengen. Vandaag zijn twee weken het maximum dat ik aankan en verlang ik terug naar België, waar we met futiliteiten zitten als ons zorgen maken om geschrapte F.C. De Kampioenen afleveringen en het inkorten van de Dodentocht.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2022: Zonnige groeten uit van Samenleving & Politiek.

• Zonnige groeten uit
• Marokko