Als je het Verenigd Koninkrijk zegt, dan denk je automatisch aan custard, worst bij het ontbijt, de Pond, rode bussen, de Rolling Stones of de Brexit. Maar het Verenigd Koninkrijk is ook de geboortegrond van alles wat te maken heeft met de vrije markt en het (neo)liberalisme. Met het vertrek van de Britse premier Liz Tuss zetten we een volgende stap naar een nieuw tijdperk.

Want ja, Liz Truss mag vertrekken. Ze lag al van bij het begin onder vuur wegens haar economische en financiële (wan)beleid. Dit kwam de afgelopen dagen tot een culminatiepunt met een onvermijdelijk ontslag als gevolg. Op maar liefst 45 dagen reed Truss het hele idee van de vrijemarkteconomie compleet in de vernieling, misschien wel voor altijd, met een mislukt fiscaal experiment.

IRON LADY 2.0

In het land waar de neoliberale ideeën van een marktfundamentalist als Friedrich Hayek wortel schoten, met premier Margaret Thatcher als vaandeldrager, is dit des te opvallender. Trickle down, de vrije markt en een orthodoxe kijk op de begroting: lang was dit economisch bon ton. Truss zag zich ook als de nieuwe Tatcher. De Iron Lady 2.0. Ze dacht de Britse politiek en economie eens flink om te woelen. Maar ze mispakte zich rijkelijk. En daar komt nu vroegtijdig een einde aan. Van Iron Lady tot politieke maybe: dat is de blijvende erfenis van Liz Truss.

In die paar korte paar weken heeft Truss het ideologisch en politiek economisch project om het leven gebracht dat gedurende het grootste deel sinds de Tweede Wereldoorlog de conservatieve rechterzijde heeft begeesterd. Ze ging steevast voor een samenleving met lage belastingen en deregulering, een ongebreidelde vrije markt met een overheid die haar maar te steunen had en waar de rijksten vrij spel kregen om, jawel, rijker en rijker te worden. De vele Oxfam-rapporten over vermogensongelijkheid van de afgelopen jaren liegen er niet om; het academische werk van Thomas Piketty, Amartya Sen of Esther Duflo evenmin.

De situatie waarin we ons vandaag bevinden, met economisch stormweer en een energiecrisis van jewelste, wordt vaak vergeleken met die uit de jaren 1970. Zo hadden we de oliecrisis, schakelden we over van een keynesiaans naar ene nieuw economisch model (waarbij de aanbod belangrijker werd dan de vraag) en kreeg het marktfundamentalisme vrij spel. We zouden als mens vrijer worden, maakten ze ons wijs.

Het idee dat wanneer je de gelukkigen aan de bovenkant veel geeft dit automatisch doorsijpelt naar beneden, is economische prietpraat.

Truss dacht met haar conservatieve recepten uit de 20e eeuw actuele problemen uit de 21e eeuw aan te pakken. Maar niets bleek minder waar. Liz Truss en haar minister van Financiën Kwasi Kwarteng dachten dit scenario nog eens over te doen. Ze mispakten zich. Kwarteng werd vorige week de laan uitgestuurd. Gisteren was het dan aan Truss. Het trickle down-idee werd al meermaals weerlegd. Het idee dat wanneer je de gelukkigen aan de bovenkant veel geeft dit automatisch doorsijpelt naar beneden, is economische prietpraat.

Dit ultra-Thatcherisme, of economisch libertarisme, vierde in de jaren 1980 zijn hoogdagen. Donald Trump deed het aan het begin van zijn legislatuur nog eens over, door de ultrarijken een fikse belastingkorting te geven. En hier deed de regering-Michel ongeveer hetzelfde met hun vermaledijde taks shift. Nee, wij zijn er daardoor financieel niet op vooruit gegaan. En dat is nog het minste dat je daarover kan zeggen.

POST-TRUSSONOMICS

Politieke economen zoals Friedrich Hayek of Milton Friedman zorgden ervoor dat deze ideeën breed ingang vonden in het publieke debat. Margaret Thatcher, Ronald Raegan en andere politici, zoals hier Wilfried Martens, consolideerden dit marktdenken politiek en bouwden de verzorgingsstaat verder af. De overheid mocht de markt ondersteunen, moest de markt dienen zeg maar. En voor de rest hoorde ze zich vooral niet te veel te moeien. Deze Trussonnomics vormen de doodreutel van het neoliberale en marktfundamentalistische project. We leven in moeilijke tijden, oorlogstijden, economisch en financieel instabiele tijden. Stabiliteit is nodig.

Deze Trussonnomics vormen de doodreutel van het neoliberale en marktfundamentalistische project.

De vraag stelt zich: wat of wie vormt dan het alternatief? Oftewel, verder aanmodderen met een conservatieve premier, zoals Ben Wallace of Rishi Sunak. Oftewel, zoals de tegenstanders van dat marktfundamentalisme al aankaartten in de jaren 1940 en 1950: een authentiek socialisme. En neen, voor menig conservatief tafelspringer weer begint: geen Sovjet-communisme. Maar wel een ideologisch sterk socialisme dat rekening houdt met iedereen, zorgzaam is en sociale rechtvaardigheid als richtsnoer heeft. De vraag is nu of Labour-leider Keir Starmer hiervoor de aangewezen figuur is, de Britse politiek uit het slop kan trekken en de massa weet te begeesteren. Time will tell.