Wereldwijd komen westerse economieën in grote problemen bij schokken en crisissen. Daarbij hebben ze zelf weinig hefbomen om voor oplossingen te zorgen, hoogstens remedies om de effecten te beperken. En de parlementen van de landen die nu zo'n schok meemaken, en dat nog voor een tijd zullen blijven meemaken, hebben daar eigenlijk zelf voor gekozen: door dolgedraaide globalisering, en door vermindering van regels en toezicht.

De laatste decennia trokken multinationals de kaart om de aandeelhouderswaarde te verhogen. Ze focusten op verminderde regelgeving en zwakkere toezichthouders, en zetten sterk in op de economische vonnissen van rechtbanken.

Een mooi voorbeeld daarvan was het debat over CETA, het Brede Economische Handelsverdrag tussen Canada en de EU-lidstaten. We zijn het misschien vergeten, maar eigenlijk wou men een verdrag waarbij de belastingbetaler aan de multinational zou betalen als de multinational haar zin niet kreeg. En opnieuw was een meerderheid in de meeste parlementen van de meeste westerse economieën voor dit verdrag, ook bij ons. Gelukkig werd dit tegengehouden door protest en het Duits Grondwettelijk Hof. Maar dat dergelijke bepalingen zelfs maar op tafel komen, is grotesk.

De vrijheid die is gecreëerd voor multinationals in voeding, energie, data,… is ongezien.

Slotsom, de vrijheid die is gecreëerd voor multinationals in voeding, energie, data,… is ongezien. Ze heeft een nog grotere impact dan in de jaren 1920 toen de 'markt' ontplofte, met veel ontbering tot gevolg. Deze vrijheid vertaalt zich vandaag in het zich toe-eigenen door de superrijken van het grootste deel van het nationaal inkomen ooit. Het enige antwoord is de globalisering weer binnen de lijnen van de welvoeglijkheid brengen en sterke onafhankelijke toezichthouders maken.

Maar de grote ongelijkheid creëerde ook een uitgesproken vervelend politiek fenomeen: de groei van de extremen. Multinationals steunden een beleid van meer deregulering en globalisering zwaar, net als de politici die mee verantwoordelijk waren voor de instabiliteit. Het zorgde voor een opeenvolging van crisissen: de bankencrisis waarbij de belastingbetaler het wanbedrag van de banken betaalde, de coronacrisis waarbij de patenten en de overwinsten van de pharma door de belastingbetaler werden betaald, en de energiecrisis met meer van hetzelfde. In de huidige energiecrisis rijven energiebedrijven enorme overwinsten binnen, maar Europa sleept met de voeten. De instabiliteit ondermijnt het democratisch gevoel, steunt de politieke extremen, en helpt de multinationals en 1% superrijke aandeelhouders. Dat geeft een bijzondere tegenstelling: regeringspartijen proberen gezinnen, zelfstandigen en bedrijven recht te houden, maar worden daarvoor electoraal weggedrukt. Er is geen appreciatie, enkel woede. Die richt zich niet tegen de multinationals die voetbalvelden hebben gemaakt waar zij de regels bepalen, maar tegen gematigde politieke partijen. De voorbije maanden zagen we de extremen het politieke speelveld innemen. In Zweden, in Italië, misschien in Denemarken, en wie weet in welke landen nog meer straks.

Regeringspartijen proberen gezinnen, zelfstandigen en bedrijven recht te houden, maar worden daarvoor electoraal weggedrukt. Er is geen appreciatie, enkel woede.

Er is nog een sterk bevreemdend effect: ook bij ons zie je de meeste werkgeverskoepels op diezelfde instabiliserende nagel kloppen. Elke dag komen ze met propaganda. De politiek, en de partijen die hen nota bene rechthielden, worden permanent beschoten: over de begroting, over de energieprijzen, over de lonen. De werkende klasse van loontrekkenden, die meer en meer op de extremen stemt, wordt vervolgens vertegenwoordigd door koepels die zeggen dat ze het met minder loon moeten doen, netto en bruto, en dat de subsidies van de bedrijven omhoog moeten. Het zet de multinationals moeiteloos op een lijn met kmo's en zelfstandigen, terwijl op datzelfde voetbalveld de multinationals steeds meer de zelfstandigen en de kmo's in de vernieling rijden.

Dit alles is niet nieuw. Ofwel wordt er, zoals vroeger, gewacht op een complete blokkering met veel menselijk leed tot gevolg. Ofwel beseft men snel genoeg dat regelgeving nodig is die de economische processen opnieuw eerlijker maakt en die een sterkere binnenlandse markt creëert waar gezinnen en zelfstandigen een voldoende deel van de koek en de suiker krijgen om op een normale manier verder te kunnen. Herverdeling, we hebben het al een paar keer moeten doen om maatschappijen te redden. Het kan dus. Maar dan trickle up en niet trickle down. Het vreemde is dat de economie daar meestal wel bij vaart. Het is een kwestie van het machtsmisbruik van multinationals nu snel genoeg aan banden te leggen. No time to waste.

• column
• multinationals
• energiecrisis