Het kostte de federale toppolitici bloed, zweet en tranen. Na nachtenlang onderhandelen bereikte het kernkabinet op 19 juli 2022 een akkoord over een bescheiden pensioenhervorming: de herinvoering van de pensioenbonus, de koppeling van het minimumpensioen aan een voorwaarde effectieve tewerkstelling en een (beperkte) herwaardering van deeltijds werk voor 2002. In deze column houd ik het concept 'effectieve tewerkstelling' tegen het licht. Het betekent blijkbaar iets anders voor wie zich onder- of bovenaan de maatschappelijke ladder bevindt. Een grondige bijsturing is op haar plaats.

De pensioendeal – is naast crisisbeheersing – het cement van de federale regering. De socialisten kunnen pronken met de forse verhoging van het minimumpensioen (ook voor zelfstandigen nota bene), de liberalen met het concept effectieve tewerkstelling en de afschaffing van de 'correctiecoëfficiënten' voor zelfstandigen. De evolutie van het gewaarborgd minimumpensioen oogt bepaald spectaculair. Het bedrag voor een alleenstaande stijgt van €1.292 bruto eind 2020 tot – naar schatting – €1.784 bruto begin 2024. In reële termen, d.w.z. bovenop inflatie, gaat het over een stijging met 15%.

De evolutie van het gewaarborgd minimumpensioen oogt bepaald spectaculair. In reële termen, d.w.z. bovenop inflatie, gaat het over een stijging met 15%.

Wie krijgt recht op dat verhoogd bedrag? Die vraag liet het regeerakkoord deels onbeantwoord. Voor alle duidelijkheid, de kwestie is enkel van tel voor werknemers met een bescheiden loon. Slechts een kwart van de toekomstig gepensioneerde loontrekkenden zal een minimumpensioen ontvangen (ongeveer 29% van de vrouwen en 21% van de mannen). Voor wie de pensioenrechten hoger liggen dan het gewaarborgd minimum verandert er niets. Op dit moment is het minimumpensioen toegankelijk na 30 jaar loopbaan, waarbij het uiteindelijke minimumbedrag varieert in functie van de loopbaan. Pas na 45 loopbaanjaren heb je sowieso recht op het volledige bedrag. Net als in de rest van ons pensioenstelsel tellen gelijkgestelde periodes mee voor die 30 jaar loopbaan. Die compenseren immers voor pech (ziekte, werkloosheid) of (onbetaalde) zorgarbeid. De bijkomende voorwaarde van 20 jaar effectieve tewerkstelling is dus een nieuwigheid. Voltijders (= vanaf 2/3de tewerkstelling) moeten vanaf 2024 5.000 effectief gewerkte dagen kunnen voorleggen, deeltijders 3.120 dagen.

Wie het akkoord in detail doorneemt, valt evenwel van de ene verbazing in de andere. Enkel moederschapsrust, borstvoedingsverlof en palliatief verlof tellen als 'effectieve tewerkstelling'. Ontbreken onder meer op het lijstje: ouderschapsverlof, geboorteverlof en tijdskrediet. Ziekte wordt ook niet gelijkgesteld, maar er komt wel een aangepaste voorwaarde voor langdurig zieken. Kortom, de nieuwe – nodeloos complexe – regeling gooit de logica van ons pensioensysteem overhoop. Bepaalde periodes zijn gelijkgesteld, maar tellen niet noodzakelijk mee voor de toegang tot het minimumpensioen.

Naar schatting 3,9% van de vrouwen lijden een pensioenverlies van gemiddeld €37 per maand (of €440 per jaar).

Een recente doorrekening van het Kenniscentrum pensioenen maakt duidelijk wie het gelag betaalt: vrouwen met een bescheiden loon. Naar schatting 3,9% van de vrouwen (of één op zeven van de vrouwelijke rechthebbenden op een minimumpensioen) lijden een pensioenverlies van gemiddeld €37 per maand (of €440 per jaar). Voor sommigen onder hen verguldt de (beperkte) herwaardering van deeltijds werk voor 2002 enigszins de pil. Ik besef goed dat de drempel van 5.000 effectieve dagen bescheiden lijkt. Toch zal de regeling ongewenste slachtoffers maken. Wie bijvoorbeeld 24 jaar 2/3de werkte en vervolgens 6 jaar werkloos is, geraakt er nét niet. Nu geraakt zo'n werknemer wel aan de benodigde 30 loopbaanjaren. De cruciale kwestie is evenwel de invulling van het concept 'effectieve tewerkstelling'. Die moet genderneutraal zijn door ook periodes van zorgarbeid mee in rekening te brengen. Denk daarbij aan ouderschapsverlof, tijdskrediet of geboorteverlof. Zoniet zetten we onze historische pensioendeal op de helling.

Laten we even de inkomensladder opklimmen en de blik op de aanvullende pensioenen werpen. Ongeveer twee derde van de werknemers en het gros van de zelfstandigen bouwt zo'n tweede pensioenpijler op. De échte hoge pensioenkapitalen zitten evenwel exclusief bij de hogere inkomens. Volgens cijfers van Sigedis liggen de 10% hoogste pensioenreserves maar liefst 209 keer (!) hoger dan de 10% laagste pensioenreserves. Voor de lucky few met een riante tweede pijler oogt het concept 'effectieve tewerkstelling' bepaald anders. Wie in de drie jaar voor zijn pensionering 'effectief actief' is gebleven, betaalt slechts 10% belasting op zijn/haar pensioenkapitaal. Voor de werknemers telt zowat alles als actieve tewerkstelling: tijdskrediet, ziekte, werkloosheid, enzovoort. Ook aan de zelfstandigen stelt men weinig vragen, het storten van de minimumbijdrage volstaat. Die coulante regeling staat in schril contrast met strengheid voor de toegang tot het minimumpensioen.

Voor de lucky few met een riante tweede pijler oogt het concept 'effectieve tewerkstelling' bepaald anders.

Het zomerakkoord linkt het minimumpensioen aan 30 jaar loopbaan waarvan 20 jaar effectieve tewerkstelling. In vergelijking met de rest van ons pensioenstelsel oogt de regeling bepaald streng. Het illustreert gevat hoe de politiek streng is voor de onderzijde en coulant voor de lucky few. Het is evenwel nog niet te laat. Tot eind dit jaar is een bijsturing van de zomerdeal mogelijk. Op zijn minst moet het concept 'effectieve tewerkstelling' genderneutraal zijn door ook periodes van zorgarbeid in rekening te brengen.

• column
• pensioenen
• pensioendeal