Jarenlang zat Mark Elchardus, als gerespecteerd socioloog en voorzitter van de Socialistische Mutualiteiten, in de redactieraad van Samenleving & Politiek. In ons allereerste nummer van januari 1994 publiceerde hij Gekaapte deugden, zijn befaamde stuk over politieke breuklijnen. In de inmiddels lange periode dat ik hier werk, zag ik hem echter nooit. Een eerder passief redactielid, zeg maar. Hij begon met de tijd wellicht mentaal afstand te nemen en tegelijk liep ook binnen onze redactie de frustratie op met elke column die hij voor De Morgen schreef. Dat in 2018 onze wegen scheidden, was een logische beslissing. Net op tijd. In 2021 verscheen Reset, een klepper waar hij zijn gemeenschapsdenken onderbouwde maar met ook een aantal zeer bedenkelijke passages over de juristocratie, de tirannie van de meerderheid en de puntensystemen voor migranten. Het boek kreeg vooral lof bij de Vlaamse rechterzijde. Bij de linkerzijde was er verdeeldheid, stilzwijgen ook. Sommigen noemden het, meestal achter de schermen, 'toch een interessante analyse'. Maar de meesten waren ronduit negatief, zoals Louis Tobback die het boek in ons blad neersabelde.

Met Vrijheid Veiligheid komt Elchardus uit de kast. Vooral het slotessay is hallucinant. Het begint met de dood van Yannick Verdyck, waarvan 'de omstandigheden nog altijd niet volkomen helder zijn' – een these die in extreemrechtse kringen vlot circuleert. Daarna gaat Elchardus uitvoerig in op preppers, een marginaal fenomeen waarbij mensen zich actief voorbereiden op een maatschappelijke verstoring en zich afscheiden van de staat. Verder lezen we ook waarom het boek Omvolking van Filip Dewinter toch niet 100% nazistisch is, woke ons samenleving bedreigt en klimaatactivisten het echte gevaar zijn. We beleven een Weimarmoment, stelt Elchardus. Het debat verschraalt en geweld valt niet langer uit te sluiten. Elchardus zet een zorgwekkend frame neer. In tijden dat het Capitool en Brasilia worden bestormd, OCAD de dreiging van een 'virulenter extreemrechts' ziet groeien, professoren met de dood worden bedreigd, kliklijnen worden geopend en extreemrechtse trollenlegers online met een stortvloed aan bagger enkel willen intimideren en muilkorven, komt het maatschappelijke gevaar van… woke. Wat of wie woke in Vlaanderen is, komen we niet te weten.

Louis Tobback werd verweten een vileine bespreking te hebben geschreven van Reset, maar de tijd geeft hem gelijk: links is niet veranderd, Mark Elchardus is veranderd. Met Reset legde Elchardus een ideologische vloer onder een alliantie tussen N-VA en Vooruit, met Vrijheid Veiligheid een ideologische vloer onder die tussen N-VA en Vlaams Belang. Dat eerste is een democratisch perfect verdedigbare optie; dat tweede een rode lijn. Elchardus pleit ervoor Vlaams Belang mee in bad te nemen, bijvoorbeeld op lokaal niveau. Het betekent Filip Dewinter als schepen in Antwerpen; stel je voor. Mark Elchardus radicaliseert dus rustig verder. Hijzélf beleeft zijn Weimarmoment. Neen, je wordt niet gecanceld door Samenleving & Politiek. Maar dit boek gaan we, in tegenstelling tot je vorige boek, in ons blad toch aan ons voorbij laten gaan. Adieu voormalig redactielid.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 3 (maart), pagina 88