Afgelopen week lanceerde de Stichting Innovatie & Arbeid de nieuwste resultaten van hun periodieke werkbaarheidsmeting. Een werkbare job is een job waarbij je niet overspannen of ziek wordt, die boeiend en motiverend is, die kans biedt op bijleren en die voldoende ruimte laat voor het privéleven.

De werkbaarheidsmonitor is al sinds 2004 het meetinstrument bij uitstek om de werkbaarheid van de jobs van de werknemers (en de zelfstandige ondernemers trouwens) in Vlaanderen op te volgen. Driejaarlijks wordt een representatief staal van werknemers en zelfstandige ondernemers uitgenodigd voor het invullen van een schriftelijke werkbaarheidsenquête.

Zo'n meting zegt dus veel over hoe het gesteld is met de kwaliteit van jobs in Vlaanderen en over hoe het gaat met werknemers. Dat is sowieso een belangrijk gegeven, maar in de huidige context van een krappe arbeidsmarkt en hoge uitvalcijfers door langdurige ziekte en burnout, is de monitor zo mogelijk nog belangrijker. Als het de Vlaamse regering menens is met de strijd tegen tekorten op de arbeidsmarkt en voor een werkzaamheidsgraad van 80% dan zou de werkbaarheidsmonitor met stip bovenaan de op te volgen instrumenten moeten staan. Immers: hoe slechter het gesteld is met die werkbaarheid, hoe meer uitval er zal zijn en hoe minder mensen de loopbaan tot het einde volhouden. In termen van arbeidsmarktkrapte komt een tekort aan werkbaar werk dus neer op dweilen met de kraan open.

Laten we dus eens kijken naar welke diagnose de monitor stelt.

Eerst het goede nieuws. Op het vlak van motivatie en leermogelijkheden zien we de afgelopen jaren een significante verbetering. Het aandeel werknemers dat problemen ervaart inzake motivatie daalt naar 18,8% en het aandeel dat onvoldoende kansen op opleiding krijgt tot 13,6%. We zien ook duidelijke verbetering op het vlak van de autonomie die werknemers krijgen en de steun vanuit de leidinggevenden. Op het vlak van de combinatie tussen werk en privé zien we een stabilisatie, maar dus ook geen verslechtering van de situatie. Zo'n 12,9% van de werknemers ervaart op dat vlak grote problemen.

Bijna de helft van de kortgeschoolde arbeiders heeft onvoldoende leermogelijkheden op het werk.

Toch zijn er een aantal kanttekeningen te maken. Leermogelijkheden mogen dan wel in de goede richting evolueren, maar bijna de helft van de kortgeschoolde arbeiders heeft toch nog onvoldoende leermogelijkheden op het werk. Hetzelfde kan gezegd worden voor oudere werknemers, ook zij scoren op het vlak van leerkansen minder goed dan de jongeren.

Belangrijker nog: de cijfers rond werkstress blijven ook in 2023 bijzonder hoog. Sinds 2016 zagen we een spectaculaire stijging van de werkstress bij werknemers en deze is nog steeds niet afgenomen. In de meting van 2023 heeft ruim één derde (36,1%) van de werknemers af te rekenen met werkstressklachten. Een derde hiervan of omgerekend 330.000 werknemers lopen een verhoogd risico op burn-out. Dit zou een duidelijke alarmbel moeten zijn voor het beleid. Hoe kostbaar werknemers ook geworden zijn in de krappe arbeidsmarkt, we branden 1 op 3 van hen blijkbaar nog steeds even achteloos op.

Ruim één derde (36,1%) van de werknemers heeft af te rekenen met werkstressklachten.

Ook de globale cijfers inzake werkbaar werk moeten toch tot nadenken stemmen. We mogen dan wel blij zijn met wat meer autonomie en leermogelijkheden, echt euforisch hoeven we over deze cijfers niet te zijn. We komen immers uit een diep dal en zitten vandaag wat het aantal werknemers met een werkbare job nog niet eens terug op het niveau van 2004. Dat zijn dus 19 jaar van gemiste kansen. Zeker als je weet dat het beleid zichzelf als doelstelling had gesteld om tegen 2020 60% werkbare jobs te halen, net zoals het zich vandaag een werkzaamheidsgraad van 80% tot doelstelling zet. Die 60% hadden we drie jaar geleden dus moeten bereiken, we zitten op 51,8%. De vaststelling is echter dat de Vlaamse regering deze doelstelling geruisloos heeft laten vallen. Nergens in beleidsteksten is die nog opgedoken in de afgelopen legislatuur.

De doelstelling om 60% werkbare jobs te halen, hadden we drie jaar geleden moeten bereiken. We zitten op 51,8%.

Meer nog, als we kijken naar wat de Vlaamse regering breder zou kunnen doen om jobs werkbaarder te maken – denk aan betere mobiliteit, een performante kinderopvang, meer tijdskrediet of sterkere inspectiediensten – ogen de realisaties stuk voor stuk karig, too little too late. Nu de lichte verbetering in de werkbaarheidscijfers als een pluim op de eigen hoed steken zou dus wel bijzonder ongepast zijn.

• column
• Vlaanderen
• Jan Jambon
• werkbaar werk