Onze sociale zekerheid is een geweldige verwezenlijking. Wij betalen niet meer aan sociale bescherming dan landen met een vergelijkbare rijkdom, en toch liggen onze armoedecijfers en onze inkomensongelijkheid lager. Met de coronapandemie heeft het systeem nog maar eens zijn nut bewezen. Dankzij ons sociaal zekerheidssysteem kwamen we de crisis beter door dan de meeste andere landen.

Al wie een sociaal rechtvaardigheidsgevoel bezit, moet deze sociale zekerheid dus met hand en tand blijven verdedigen. In het verleden deden vooral de vakbonden dat, en bij de bewindspartijen vooral PS.

Voor de sociale zekerheid was de Vivaldi-regering de beste van de afgelopen 50 jaar.

Vivaldi was een sociale regering. Andere regeringen schreven veel over de ‘bestrijding van de armoede’, maar deden weinig of niets. In de periode 2019-2023 zijn de minima in de sociale zekerheid daarentegen werkelijk verhoogd, met als uitschieter de pensioenen. Ze zitten voor alleenstaande gepensioneerden en invaliden nu boven de armoedegrens, en voor de andere uitkeringen zitten de bedragen er dicht bij. Voor de sociale zekerheid was de Vivaldi-regering de beste van de afgelopen 50 jaar. In schril contrast met de sociale politiek van de Vlaamse regering-Jambon.

Dat wil niet zeggen dat er geen gevaren meer om de hoek loeren, en dat er niet verder gemoderniseerd moet worden. De liberalen en N-VA willen dat de sociale uitkeringen weer inboeten. Het grote gevaar is dat het systeem van welvaartsaanpassingen van de sociale uitkeringen, dat twintig jaar geleden na veel syndicale strijd verkregen werd, wordt stopgezet. Dit systeem is even belangrijk als de index: het zorgt ervoor dat de sociale uitkeringen niet achteruit gaan tegenover de gemiddelde welvaart. Als een nieuwe regering beslist om het niet langer toe te passen, riskeren we het voor altijd kwijt te zijn. Dan dreigt dezelfde sociale achteruitgang als in de jaren 1980-2004.

Het schrappen van de geplande verhoging van een aantal minima op 1 januari 2024 is een eerste signaal in die richting. Met de bocht van CD&V, die onder de regering-Michel nog weerwerk bood, zou een nieuwe centrumrechtse regering zeker de beperking in de tijd van de werkloosheidsuitkeringen kunnen invoeren.

De loontrekkenden uit de privésector (en de contractuelen bij de overheid) zijn in alle opzichten de pineut.

De loontrekkenden uit de privésector (en de contractuelen bij de overheid) zijn in alle opzichten de pineut. Zij krijgen het minst terug in verhouding tot wat zij bijdragen. Hun vervangingsratio voor de pensioenen is de laagste van allemaal, en met de huidige wetgeving zal die in de toekomst meer dan 50% lager liggen dan die van de zelfstandigen of de ambtenaren. Zij moeten niet alleen langer werken, hun landingsbanen worden ook beknot, en ze zijn bovendien de enigen die opgejaagd worden door de VDAB als ze na een zwaar beroep of een zeer lange loopbaan eindelijk van hun brugpensioen kunnen genieten. Terwijl professoren, magistraten, beroepsmilitairen en andere niet zware beroepen rustig kunnen genieten van hun ‘brugpensioen’ via het ‘preferentieel tantième’, dus een voordelige loopbaanbreuk. Het gebrek aan empathie van sommigen van deze hooggeschoolden met werknemers in zware beroepen is dikwijls omgekeerd evenredig met de mate waarin ze hun eigen voordelen verdedigen of verzwijgen.

Voor de zelfstandigen valt het manna uit de hemel zonder dat ze ertoe moeten bijdragen.

Voor de zelfstandigen valt het manna uit de hemel zonder dat ze ertoe moeten bijdragen. Waar zijn diegenen die altijd zeggen ‘dat niets gratis is’? Om nog te zwijgen van de grote vermogens.

De ziektecijfers swingen de pan uit. Het RIZIV is het koekoeksei binnen de sociale zekerheid. Minister Frank Vandenbroucke is minder minister van Sociale Zaken dan ‘minister voor Gezondheidszorg’. Hij neemt daar zeer goede initiatieven, maar de ‘fluwelen handschoen’ tegenover sommige veelverdieners in de sector staat in schril contrast met de steeds hardere aanpak van werkenden en werklozen.

SPLITSING SOCIALE ZEKERHEID IS HET GROOTSTE GEVAAR

Het grootste gevaar voor onze sociale zekerheid is momenteel de splitsing. Bart De Wever (N-VA) en Johan Vande Lanotte (Vooruit) dromen van een grote deal na de verkiezingen van 2024 met PS, waarbij grote delen opgesplitst zouden worden in ruil voor meer geld voor de armlastige Franse gemeenschap. En Conner Rousseau, ex-voorzitter, heeft de kar van Vooruit aan die van N-VA gespannen. In augustus 2020 was er al een ontwerp van akkoord in die zin tussen N-VA en socialisten. Alleen de pensioenen bleven nog federaal. Dit plan kon slechts in extremis afgestopt worden omdat de groenen en de liberalen dwarslagen.

De ervaring met de al geregionaliseerde materies leert ons dat dit leidt tot een afbraak van de sociale bescherming in Vlaanderen.

De ervaring met de al geregionaliseerde materies leert ons dat dit leidt tot een afbraak van de sociale bescherming in Vlaanderen. Splitsing leidt bovendien niet tot meer transparantie, maar tot moeilijker samenwerking. Denken we aan de 7 ministers van Volksgezondheid die ons kleine landje rijk is. Wallonië en Brussel zouden naïef zijn als ze denken dat ze het hun in ruil beloofde geld zullen mogen behouden. Ze zullen op korte termijn de armoede sterk zien stijgen.

Het zijn nochtans de sociale partners die de sociale zekerheid uitgebouwd hebben en er nog altijd de belangrijkste financiers van zijn. De politici zouden dus beter wat terughoudender zijn tegenover ‘grote structurele hervormingen’, zonder dat ze daarvoor het akkoord hebben van de sociale partners.

De sociale zekerheid is de prachtige ‘kathedraal van de arbeidersbeweging’. Ze moet voortdurend aangepast en gerenoveerd worden. Maar als je een kathedraal splitst, valt ze uit elkaar.

15 VOORSTELLEN VOOR VERBETERING

Met de viering van 80 jaar Sociaal Pact, kijken we best niet alleen achteruit maar ook vooruit. Onze sociale zekerheid moet verder gemoderniseerd worden, aangepast aan de noden van morgen. Ik zie 15 mogelijkheden tot verbetering:

1. Kennis en begrip van onze sociale zekerheid en ons belastingstelsel horen thuis in de eindtermen van het onderwijs.

2. Verbied aan politici om veranderingen door te voeren in de socialezekerheidsstelsels of er extra facturen in onder te brengen indien de sociale partners een unaniem negatief advies geven.

3. Verhoog de minima in de sociale zekerheid tot 110% van de armoededrempel, en de bestaansminima tot 100%. We zijn er bijna!

4. Koppel de patronale bijdrageverlaging van 32 naar 25% aan het tewerkstellen van een bepaald percentage gehandicapten of kansengroepen. Het is opvallend dat bijna niemand deze bijdrageverlaging nog in vraag stelt.

5. Werknemers hebben veruit de laagste vervangingsratio in de pensioenen, en het verschil zal in de toekomst alleen nog vergroten. Verhoog daarom het vervangingspercentage voor de werknemers van 60 naar 75% van het gemiddeld loon, te beginnen met de alleenstaanden. Maak een einde aan discriminatie van de werknemers voor het berekeningsplafond van de pensioenen.

6. Bouw de voordelige loopbaanbreuken van ambtenaren die geen zwaar beroep of wisselende uurroosters hebben geleidelijk af. Gebruik deze besparing om de discriminatie tegenover de kortgeschoolden weg te werken door de teller voor vervroegd pensioen voor iedereen op 42 loopbaanjaren te zetten, en om de ‘aangepaste beschikbaarheid’ voor SWT’ers af te schaffen, zodat het verschil in behadeling van de ‘zware beroepen’ tussen ambtenaren en werknemers verdwijnt.

7. Het is niet logisch dat de langst levende echtgeno(o)t(e) met een kortere loopbaan méér pensioen trekt dan de partner met een langere loopbaan. Schaf de extra 10% af en gebruik deze besparing om wettelijk samenwonenden gelijk te behandelen met gehuwden.

8. Bestrijd armoede en werkloosheidsvallen bij de werklozen door hun partners toe te laten een iets hoger inkomen te verwerven alvorens ze hun statuut van gezinshoofd verliezen, zoals dat nu al het geval is bij de invaliden.

9. Laat werkzoekenden met grote afstand tot de arbeidsmarkt tijdelijk hun uitkering en een stuk inkomen combineren, zoals dat in de ziekteverzekering al bestaat.

10. Leg vaste tarieven op in de gezondheidszorg.

11. Evolueer in de gezondheidszorg naar forfaitaire financiering in plaats van financiering per prestatie.

12. Laat de (graad van) arbeidsongeschiktheid bij arbeidsongevallen controleren en vaststellen door ambtenaren in plaats van door artsen in dienst van mutualiteiten of verzekeringen.

13. Gratis bestaat niet: laat de inkomsten uit sociale bijdragen van zelfstandigen mee evolueren met hun toenemende aantal sociale voordelen.

14. Een vermogenskadaster is niet alleen nodig om grote vermogens mee de sociale zekerheid te laten financieren, maar ook sociale fraude te verhinderen voor het verkrijgen van sociale voordelen (bijvoorbeeld een voorkeurregeling in de gezondheidszorg, of de inkomensgarantieuitkering voor ouderen, bijstand of extra sociale voordelen.

15. Probeer op het niveau van Europa extra invoerrechten in te voeren voor producten uit landen die oneerlijke concurrentie voeren door niet in sociale bescherming voor de werknemers te voorzien.

Dit is een passage uit het boek ‘Jef Maes - Onze sociale zekerheid' (epo, 2024).

• Sociaal Pact
• pensioenen
• sociale zekerheid