Met nog twee weken op de teller draait de campagne voor de verkiezingen van 9 juni op volle toeren. Kiezers worden daarbij rond de oren geslagen met nieuwe voorstellen, debatten, talkshows, interviews en ballonnetjes over wie wel of niet wil besturen met wie en vooral met wie niet. Vaak is zo’n campagne niet heel bevorderend voor het politieke debat. De meningen worden uitgesprokener, de quotes scherper en de platitudes platter. Dat laat niet heel veel ruimte voor een genuanceerd debat over de richting die we met onze samenleving uit willen. Mediaredacties draaien dan ook overuren om uitspraken te factchecken, voorstellen en politieke strategieën te duiden en de bevolking te informeren over het belang van haar stem en waarvoor ze die uitbrengt.

Eén ding is zeker. Europa komt daarbij het minst aan bod. Deze campagne is geen uitzondering. Dat heel wat van de uitdagingen waar we vandaag voor staan zich afspelen op het Europese en zelfs geopolitieke toneel, dat het merendeel van de wetgeving beslist wordt op het Europese niveau, dat meer mensen - dankzij het stemrecht vanaf 16 jaar - een stem zullen uitbrengen voor Europa, maakt weinig verschil. De komende twee weken kan kijkend, lezend en luisterend Vlaanderen zich verwachten aan verkiezingsdebat na verkiezingsdebat over Vlaamse en federale thema’s. Wie zich wil informeren over de inzet van de Europese verkiezingen moet vaak iets dieper gaan graven.

Ik wil daarmee niet gezegd hebben dat de Vlaamse en federale verkiezingen niet belangrijk zijn. De aandacht die er vandaag is voor de crisis in de kinderopvang, de lamentabele toestand van ons openbaar vervoer en de oververhitte woningmarkt is terecht. De debatten over de hervorming van onze fiscaliteit, ons energiebeleid en de begroting zijn broodnodig. Hoe de Vlaamse en federale regering er na de komende verkiezingen zullen gaan uitzien, is dus weldegelijk van belang.

MACHTIGSTE PARLEMENT

Maar Vlaanderen en België zijn geen eilanden. Meer dan ooit zal de koers van ons land bepaald worden op het Europese niveau. De samenstelling van het volgende Europees Parlement is daarom cruciaal. Niet alleen omdat het Parlement een essentiële schakel in het besluitvormingsproces is, maar ook omdat het de afgelopen jaren heeft bewezen dat het de koers van de Europese Unie grondig kan sturen.

In praktijk is het Europees Parlement het machtigste parlement ter wereld, zelfs al heeft het in Vlaanderen de perceptie soms tegen.

Denk maar aan de Europese zorgplichtwetgeving, het Europees minimumloon, de richtlijn rond platformwerk, het bevriezen van het handelsakkoord met China, het rechtsstaatmechanisme om de Europese begroting te beschermen tegen misbruik en fraude door autocratische regimes, het mobiliteitspakket om sociale dumping in de transportsector aan te pakken, de herziening van het Europees handelsbeleid, de natuurherstelwet of het Europese herstelplan na Covid. Eén voor één initiatieven die er nooit waren gekomen zonder druk vanuit het Europees Parlement of die er zonder het Parlement helemaal anders hadden uitgezien. Zelfs de Europese Green Deal en de Europese klimaatwet hadden het levenslicht niet gezien als het Parlement zijn invloed op de Commissie niet had aangewend. In praktijk is het Europees Parlement het machtigste parlement ter wereld, zelfs al heeft het in Vlaanderen de perceptie soms tegen.

POLITIEKE STRATEGO

De vraag blijft welke meerderheid gevormd zal worden na de Europese verkiezingen. Van oudsher is het Europees parlement een heel ander parlement dan het Vlaamse of het federale. Het democratische proces weegt veel zwaarder door. Individuele parlementsleden hebben meer bewegingsruimte en invloed op het parlementaire proces. Maar de opkomst van radicaal- en extreemrechtse partijen zet ook dat democratische proces steeds meer onder druk.

Bepalend wordt de goedkeuring voor de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Volkspartij is erop gebrand om een tweede termijn voor Ursula von der Leyen veilig te stellen. Daar moet ze ook een meerderheid van het parlement van zien te overtuigen. Niet evident voor een Commissievoorzitter die het afgelopen jaar heel wat kleine en grotere schandaaltjes en kritiek te verwerken kreeg. Zeker gezien de flinterdunne marge waarmee ze vijf jaar geleden in het zadel werd.

Om het mandaat van Commissievoorzitter te verzekeren, kijken von der Leyen en co steeds explicieter naar nieuwe allianties met radicaal-rechtse partijen.

Om het mandaat van Commissievoorzitter te verzekeren, kijken von der Leyen en co steeds explicieter naar nieuwe allianties met radicaal-rechtse partijen. Ze rekenen daarbij op de steun van de Fratelli d’Italia van Giorgia Meloni en een deel van haar ECR-fractie. Dat is geen nieuwe tendens. De Europese christendemocraten gedragen zich - kijk naar de voorbeelden in Finland, Nederland, Zweden, Oostenrijk en Italië - steeds vaker als de waterdragers van coalities met extreemrechts. Maar voor de post van Commissievoorzitter een alliantie sluiten met de fractie waarin naast Fratelli d’Italia ook de Poolse PiS, het Spaanse VOX en binnenkort misschien ook de Fidesz van Viktor Orbán zitten, is gevaarlijke politieke stratego.

RUK NAAR EXTREEMRECHTS

De prijs die von der Leyen en Weber daarvoor dreigen te betalen, is enorm. Steun aan von der Leyen geeft Meloni macht over het inhoudelijk programma van de volgende Europese Commissie. De pauzeknop voor het klimaatbeleid, gelijke rechten voor de LGBTQI-gemeenschap, veilige en legale abortus, een verdere uitbouw van sociaal beleid op Europees niveau, een sterk gemeenschappelijk buitenlands beleid en betere samenwerking op defensie. Het zijn één voor één zaken die op de helling komen te staan als figuren als Meloni, Wilders en Orbán grip krijgen op het beleid in de Europese Unie.

Giorgia Meloni is niet de persoon die je schatplichtig wil zijn in ruil voor een postje.

En wat met de bescherming van de rechtstaat, de democratie en de persvrijheid? Orbán en de Poolse PiS hebben een lange geschiedenis met het politiseren van de rechtstaat en misbruiken van Europese fondsen, maar ook Meloni is niet vies van politieke inmenging. Pro-life-activisten toegang verschaffen tot abortusklinieken? Een schrijver van een driedelige roman over Mussolini uitroepen tot staatsvijand nummer 1? De directie van de publieke omroep onder druk zetten om een antifascistisch betoog uit het zendschema te schrappen? Allemaal bittere realiteit in het Italië van Meloni. Dat is niet de persoon die je schatplichtig wil zijn in ruil voor een postje.

WELK EUROPA?

Door haar paringsdans met extreemrechts draait de Europese Volkspartij zich steeds verder weg van het pro-Europese compromis dat de koers van de Europese Unie al die tijd heeft vormgegeven: een samenwerking in het centrum van de politiek. Vandaag vormt de Europese sociaaldemocratie de enige dam tegen oprukkende populisten en autocraten ter rechterzijde. Wie ons straks vertegenwoordigt in het Europees Parlement én tot welke fractie die vertegenwoordigers behoren, doet ertoe.

Vandaag vormt de Europese sociaaldemocratie de enige dam tegen oprukkende populisten en autocraten ter rechterzijde.

De vraag is: welk Europa willen we? Willen we een Europa dat strenger en sneller optreedt om de democratie, de persvrijheid en de rechtsstaat in alle landen van de Unie te beschermen of geven we autocraten en populisten als Orbán vrij spel? Willen we een sterk Europees sociaal beleid dat inzet op hogere lonen, betere sociale bescherming, een versterking van vakbonden en of leggen we ons neer bij sociale dumping, moderne slavernij en werkende armen op onze arbeidsmarkt? Drukken we de pauzeknop voor het klimaatbeleid in of koppelen we onze klimaatbeleid aan een stevig pakket sociale maatregelen en sterk industrieel beleid? Versterken we onze industrie en binden we de strijd aan met oneerlijke concurrentie vanuit China of bekampen Europese lidstaten straks vooral elkaar om investeringen binnen te halen? Kiezen we voor een herhaling van het austeriteitsbeleid dat lidstaten dwingt de hakbijl te zetten in investeringen in publieke voorzieningen, sociaal beleid en klimaatactie of maken we werk van gezonde begrotingen die lidstaten de ruimte laten voor sociale en duurzame investeringen? Willen we een Europa dat met één stem spreekt op het geopolitieke toneel of blijven we aanmodderen met een buitenlands beleid dat er niet in slaagt consequent op te komen voor mensenrechten wereldwijd? Van Oekraïne tot de Palestijnen in Gaza, van Oost-Congo tot de Oeigoeren in China.

Dat zijn de keuzes op 9 juni. Elk van die keuzes bepaalt straks ook hoe het beleid in Vlaanderen en België eruit gaat zien. Het zou goed zijn, mochten we daar de komende weken wat meer met elkaar over discussiëren. De Europese Unie gaat immers ook over onze toekomst.

• column
• Europa
• verkiezingen