Elke verkiezing is een opstap naar de volgende waar demografische, sociale en culturele tendensen duidelijker worden weerspiegeld. Hoe zal men binnen twintig jaar terugkijken op de ‘watertrappers in het luchtledige’ die in 2024 de formatiegesprekken leiden? Zal er, in plaats van ontburgering en desintegratie, eerder grotere gelijkwaardigheid en integratie zijn van alle inwoners, voortgaande op de demografische en sociale dynamieken die nu al verankerd zijn in de samenleving?

Een mogelijk toekomstbeeld kan er uit zien als volgt. De forse doorgroei tegen 2042 van PVDA en Groen brengt een groter evenwicht in de samenleving met zorg voor klimaat, een rechtvaardiger belastingsysteem, en de (gedeeltelijke) hernationalisering van energie, openbaar vervoer en financiële centra. Hiermee worden de waarden van de christendemocratie en de sociaaldemocratie in ere hersteld, wat beantwoordt aan het belang van de alsmaar beter opgeleide en diversere bevolking met een verstevigde bestaanszekerheid. De verdere overgang van tewerkstelling in de maakindustrie naar de dienstensector, de verhoging van het opleidingsniveau en de uitdeining van de huidige 4,5 miljoen inwoners met migratieachtergrond van de steden naar de landelijke gemeenten en kleinere steden, zorgen voor een forse boost in de kwaliteit van het samenleven voor alle inwoners. Met 6 generaties bachelors en 5 generaties masters is de tewerkstelling van werknemers met migratieachtergrond, onder andere van vrouwen (zonder verplichte kledijcodes), in industrie, onderwijs, gezondheids- en welzijnszorg en vooral in ook ambtelijke jobs in de veiligheidsberoepen en overheidsbesturen, een weerspiegeling geworden van de samenleving. Het middenveld in al zijn onderdelen heeft een tweede adem gevonden, en de culturele expressie en creativiteit hebben de samenleving alsmaar verder doordesemd.

De vraag op 13 oktober is niet of en waar het cordon sanitaire zal breken; waar Vlaams Belang nu winst boekt, zal het in de komende decennia onvermijdelijk verliezen.

Een onhaalbaar of onrealistisch toekomstbeeld, zegt u? Verre van als we de analyse maken van de dynamische factoren die de samenleving maar ook de politiek onomkeerbaar zullen veranderen. In dit artikel geven we daar de ijkpunten voor. Deze factoren zullen in de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober allicht al hun stempel drukken en in verschillende gemeenten, vooral in Brussel dan, het kiesgedrag ‘revolutioneren’. De vraag op 13 oktober is niet of en waar het cordon sanitaire zal breken; waar Vlaams Belang nu winst boekt, zal het in de komende decennia onvermijdelijk verliezen. De vraag is wel welke tendensen we nu op het lokale niveau al zullen zien, die de politieke toekomst op Vlaams en federaal niveau zullen voorafspiegelen in de komende twee decennia. Zien we in de verkiezingen van 13 oktober al een weerspiegeling van de samenleving in 2042?

Hieronder bespreken we zes tendensen.

1. DE -18 JARIGEN VAN NU ZIJN DE NIEUWE KIEZERS IN 2042

De 2,3 miljoen -18 jarigen zijn even groot in aantal als alle +65 jarigen. Binnen 18 jaar zullen zij de huidige +65 jarigen als kiezers hebben vervangen. In elk gewest, provincie en vooral in elke gemeente zijn deze aantallen verschillend. ‘De kiezerswisseling’ is een maatstaf voor deze demografische dynamiek. De formule (aantal -18 jarigen – aantal +65 jarigen = de kiezerswisseling) geeft de maatstaf die mee de toekomst van partijen zal bepalen. Dat bleek ook al uit de correlatie van de kiesuitslag van 9 juni met de nieuwe kiezers (18-23 jaar). Als de kiezerswisseling positief is, is er een grotere instroom van jonge kiezers. Bij negatief resultaat is het aantal -18 jarigen dat instroomt lager dan de uitstroom (TABEL1).

West-Vlaanderen zal in de komende twee decennia nog een deficitaire kiezerswisseling kennen (dat wil zeggen: minder jongeren zullen het oudere kiespubliek vervangen), gevolgd door Limburg en Oost-Vlaanderen. Brussel zal alsmaar meer zijn kiespubliek vernieuwen. Dat zal voor alsmaar verrassender kiesuitslagen zorgen, partijen met een positieve correlatie met een jonger kiespubliek voorop.

Voor PVDA en Groen is de correlatie met de kiezerswisseling positief.

Voor PVDA met +0,5528 en Groen met +0,2015 is de correlatie met de kiezerswisseling positief. Voor alle andere partijen, ook Vooruit, is ze negatief of tenderend naar 0. In Wallonië is er met geen enkele partij een betekenisvolle correlatie met de kiezerswisseling. In Brussel is de correlatie voor PS +0,8864 en voor PTB +0,83731; voor MR daarentegen is de correlatie -0,8418 en voor Les Engagés -0,6425, de toekomst is niet voor hen weggelegd. Met +0,7614 correlatie voor PVDA, +0,8503 voor Team Fouad Ahidar en +0,6812 voor Viva Palestina van Abou Jahjah krijgen we al een voorafspiegeling van mogelijke toekomstige coalities in Brussel.

Uiteraard zijn er op het lokale niveau grote verschillen tussen gemeenten. Voor alle gemeenten alfabetisch en per gewest, zie de linken in voetnoot 1.¹

2. INWONERS MET MIGRATIEACHTERGROND ZULLEN POLITIEKE SPEELVELD MEER EN MEER BEPALEN

Tegen 2050 heeft 50% van de inwoners van het Vlaams Gewest een migratieachtergrond, in het Waalse Gewest is dat 60%, in Brussel 90%, alles samen in België 61% (FIGUUR 1).

Bij de inwoners met migratieachtergrond zijn de vreemdelingen, de Belg geworden vreemdelingen, en hun natuurlijk en migratiesaldo na hun Belgwording inbegrepen. Hier zijn dus ook de kinderen en kleinkinderen van Belg geworden vreemdelingen inbegrepen (2de, 3de en 4de generaties), alsook de nieuwkomers, de beperkte groep van erkende asielvragers.

Zoals professor Dirk Geldof al ten treure heeft aangetoond, hangt de verdere ontwikkeling van wat hij de ‘superdiversiteit’ noemt slechts in beperkte mate af van nieuwe migratie, maar in hoofdzaak van de reeds aanwezige 4,5 miljoen inwoners met migratieachtergrond. De extrapolatie is dan nog een minimale ontwikkeling, omdat geen rekening gehouden wordt met volgende generaties en het multiplicatoreffect ervan. De vooruitziendheid van onder andere de liberale partij in het verleden heeft er voor gezorgd dat België een ontwikkeld land is dat dankzij de migratie en haar nageslacht zowel demografisch, economisch en sociaal een toekomst heeft.

3. KIESPOTENTIEEL MET MIGRATIEACHTERGROND 2012-2042

De berekening van het kiespotentieel met migratieachtergrond voor 2024 wordt nu toegepast op de deelname aan de verkiezingen in 2012 en 2018.² Zo kan een lineaire extrapolatie worden gemaakt van de deelname aan de komende verkiezingen in 2030, 2036 en 2042 (TABEL 2). Enkel partijen die anticiperen op deze transformatie van de bevolking zullen hun zeggingskracht behouden of vergroten.

Dat West-Vlaanderen de visvijver van Vlaams Belang is geworden, daarin gevolgd door Oost-Vlaanderen, heeft vooral te maken met ‘onbekend is onbemind’. Tussen 2024 en 2042 zal ook daar het kiespotentieel met migratieachtergrond verdubbelen en de politieke vertegenwoordiging normaliseren. Dit is dan nog een minimale evolutie, gezien met de jaren het multiplicatoreffect en gemengde huwelijken een turbo zijn voor dit kiespotentieel.

Vooruit correleert negatief met het kiespotentieel met migratieachtergrond.

De correlaties van verkiezingsuitslagen en kiespotentieel, en de overeenkomstige evolutie, laat weinig aan de verbeelding over: PVDA met +0,7594 en Groen +0,2282 zitten in de lift van de groei van het kiespotentieel met migratieachtergrond, net als CD&V met +0,2282 en Open VLD met +0,1015. Vooruit correleert negatief met -0,1425, eenzelfde coëfficiënt als N-VA met -0,1674. Vlaams Belang ten slotte laat de meest negatieve correlatie zien, -0,3878. In Wallonië vormen PS en PTB met +0,5639 en +0,5823 de tegenpool van MR en Les Engagés met een gelijkaardige negatieve correlatie.

In Brussel is deze tegenstelling nog groter: +0,8844 voor PS en +0,8918 voor PTB, tegenover -0,8593 voor MR en -0,7240 voor Les Engagés. De demografische evolutie zal hoe dan ook het kieslandschap, zeker op lokaal niveau, de komende decennia revolutioneren; allicht al te beginnen met de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober. Zowel PVDA (+0,8573), Team Fouad Ahidar (+0,8017) en Vooruit.brussels (+0,7019) matchen met het kiespotentieel met migratieachtergrond in het Brussels Gewest dat, zoals hierboven al vastgesteld, vooral in het jongerensegment verder zal doorgroeien.

Zal Team Fouad Ahidar zorgen voor ongeziene coalities in Brussel en wie weet zelfs in enkele gemeenten in Vlaanderen? Voortgaande op de verkiezingsuitslag in de Nederlandse taalgroep in Brussel is maar 60% van de uitslag gecorreleerd met die van PVDA. Team Fouad Ahidar spreekt dus een verschillend segment van het kiespotentieel aan, allicht diegenen die minder voeling hebben met de politieke en ethische keuzes van PVDA.

De evolutie van het kiespotentieel met migratieachtergrond per gemeente (alfabetisch en per gewest) vindt u in de linken in voetnoot 3.³

4. GESTADIG HOGERE SCHOLINGSGRAAD

Statbel publiceerde recent gedetailleerde data over het opleidingsniveau in alle gemeenten van 2011 tot 2021. Met deze data kunnen we de evolutie van het % hoger opgeleiden (bachelor, masters, doctors) in elke gemeente bekijken.

Voor het % in de bevolking met een hogere opleiding en de evolutie tot 2042 (TABEL3), voortgaande op deze van 2011 tot 2021, zie de lijst van gemeenten en gewesten in de linken in voetnoot 4.⁴

Binnen twee decennia zal het verwondering baren waarom zoveel kiezers zich door Vlaams Belang, en ook door N-VA, hebben laten misleiden.

Opleiding is één van de belangrijkste, zo niet dé belangrijkste ‘voorspeller’ van kiesgedrag. Kennis is macht, ook in het stemhokje. De correlaties, zoals hier vastgesteld, geven daarbij al de oriëntatie van stemkeuze aan. Vooral Groen met een correlatie van +0,7451 met % hogere opleiding in de bevolking springt er boven uit. Ze staat daarmee voor, verrassend misschien, CD&V met +0,4678 en ook N-VA met +0,3404. Alle andere partijen, Vlaams Belang voorop met -0,7821, laten een weliswaar beperkte negatieve correlatie zien. Binnen twee decennia zal het verwondering baren, of juist niet, waarom zoveel kiezers zich door Vlaams Belang, en ook door N-VA, hebben laten misleiden.

5. TEWERKSTELLING IN CULTUUR

Cultuur in al haar facetten (sport, recreatie, bibliotheken, manifestaties, festivals) is één van de belangrijkste dynamieken in de samenleving. Net als de verbondenheid rond sportevenementen als exponent van de groeiende diversiteit en het diverser worden van de deelname aan alle vormen van cultureel leven. De aanwezigheid van alsmaar meer inwoners met migratieachtergrond in topsport, literatuur en cultuur zal de komende decennia exponentieel toenemen.

Eén indicator is het aantal werknemers (en de relatief beperkte groei ervan) dat tewerkgesteld is in de sectoren van culturele activiteit en het verenigingsleven (TABEL 4), en de correlatie met partijkeuzes.

Net zoals bij hoger opleidingsniveau is de correlatie met Groen hier opvallend hoog met +0,7426, gevolgd door CD&V met +0,3974. Het is extreem tegengesteld bij Vlaams Belang met -0,7330 en ook met Open VLD met -0,3946. Voor N-VA en Vooruit is er geen correlatie; voor PVDA +0,1858.

In Wallonië en Brussel zijn het vooral Ecolo en Groen die hoge correlaties laten zien. Cultuur is ook hier de poort naar de politieke toekomst, complementair aan het groeiend belang van de politieke zeggingskracht van de inwoners met migratieachtergrond.

6. WORDT HET SOCIO-CULTUREEL WERK EN HET MIDDENVELD (OPNIEUW) GAMECHANGER?

Als we nagaan wat de correlatie is van de 52 erkende socio-culturele organisaties en de spreiding van hun 13.072 afdelingen in de gemeenten met de scores van de partijen, mogen we ons opmaken voor een wonderlijke ontdekking. In TABEL 5 vindt u de correlaties van de diverse groepen en organisaties, en de partijuitslagen in het Vlaams Gewest (voor Brussel en Wallonië zijn geen data samengebracht). In TABEL 5 wordt ook berekend hoeveel inwoners er wonen per socio-culturele afdeling. Veel organisaties maken deel uit van grotere bewegingen zoals beweging.net, de socialistische of liberale ‘familie’, de ecologisch georiënteerde initiatieven en zelforganisaties van ouderen of migratie. De zes verenigingen van beweging.net zijn gemakkelijk samen te brengen, net als de christelijke landelijke organisaties en de organisaties van socialistische huize. Van de anderen worden er enkele exemplarisch vermeld. In de tweede kolom wordt het aantal afdelingen opgegeven.

Groen matcht het sterkst met de financiële 11.11.11-actie, voortgaande op het totaal bedrag per gemeente uit lokale acties, stortingen en schenkingen. Ook hier slaat Groen een brug naar een toekomst waarin derde landen meer en meer een prominente rol zullen spelen.

Voor de lijst van alle verenigingen, zie de link bij de voetnoot 5.⁵

Opvallend in TABEL 5 is het ontbreken van een correlatie van Beweging.net met CD&V en de positieve correlatie met de stemuitslag van PVDA.

Opvallend is het ontbreken van een correlatie van Beweging.net met CD&V (-0,0829) en de positieve correlatie met de stemuitslag van PVDA (+0,3309), wat ook het geval is voor de zelforganisaties van de migratie. Vooruit, met een beperkter aantal verenigingen, laat met +0,3308 correlatie een duidelijk verband zien. De aanwezigheid in gemeenten van alle verenigingen samen correleert het sterkst met een stemkeuze voor PVDA (+0,3233). Is het een wissel op de toekomst voor beweging.net om zich uitdrukkelijker voor andere politieke keuzes uit te spreken nu CD&V ervoor kiest om afstand te nemen van de christelijke werknemersbeweging? Een onbegrijpelijke keuze. Beweging.net staat toch voor 4.229 afdelingen sociaal-cultureel werk. De impact van de ‘christelijke zuil’ in Vlaanderen, die nooit opgehouden heeft te bestaan, is goed voor twee derde van de welzijnssector en de gezondheidszorg en voor meer dan 60% van het onderwijsnet, om van de miljoenen leden van de CM en het ACV nog niet te spreken. En wat met het socialistische middenveld? Met Vooruit die bereid is het N-VA-beleid te depanneren of legitimeren.

De vraag is daarom legitiem: moeten politieke keuzes niet worden herdacht in functie van een toekomst die, ook politiek, meer en meer op een onomkeerbare wijze door de inwoners met migratieachtergrond mee zal worden bepaald, en die zich in de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen op 13 oktober allicht al zullen weerspiegelen?

Alle data achter dit stuk vindt u terug via www.npdata.be/sampol.

EINDNOTEN

1. Via www.npdata.be/sampol/Kiezerswissel-alfabetisch.htm wordt een lijst geopend met alle Belgische gemeenten in alfabetische orde met aantal -18 en 65+ en het % kiezerswissel, via www.npdata.be/sampol/Kiezerswissel-Vlaams.htm, www.npdata.be/sampol/Kiezerswissel-Brussels.htm en www.npdata.be/sampol/Kiezerswissel-Waals.htm voor de drie gewesten. ↑
2. Zie bericht www.npdata.be/BuG/563-Kiespotentieel.htm. ↑
3. Potentieel migratieachtergrond: via www.npdata.be/sampol/Potentieel-alfabetisch.htm wordt een lijst geopend met alle Belgische gemeenten in alfabetische orde met % hogere opleiding, via www.npdata.be/sampol/Potentieel-Vlaams.htm, www.npdata.be/sampol/Potentieel-Brussels.htm en www.npdata.be/sampol/Potentieel-Waals.htm voor de drie gewesten. ↑
4. Opleiding Hoger Onderwijs: via www.npdata.be/sampol/Opleiding-alfabetisch.htm wordt een lijst geopend met alle Belgische gemeenten in alfabetische orde met % hogere opleiding. Via www.npdata.be/sampol/Opleiding-Vlaams.htm, www.npdata.be/sampol/Opleiding-Brussels.htm en www.npdata.be/sampol/Opleiding-Waals.htm voor de drie gewesten. ↑
5. Alfabetische lijst met alle erkende socio-culturele verenigingen en correlaties met partijkeuze op 6 juni 2024, www.npdata.be/sampol/SCW-lijst.htm.↑

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 8 (oktober), pagina 38 tot 45

• gemeenteraadsverkiezingen
• demografie
• verkiezingen