Een van de vele ideeën die op tafel ligt bij de regeringsonderhandelingen, is een hervorming van de index – het mechanisme waarbij de lonen ‘automatisch’ aangepast worden aan de levensduurte. Stijgen de winkelprijzen, dan stijgt ook het loon. Het principe hierachter is eenvoudig: wie werkt, beschermen tegen koopkrachtverlies in tijden van inflatie.

De praktische uitwerking is echter een pak minder eenvoudig. Passen we de lonen meteen aan, op de eerste dag dat de winkelprijzen zelfs maar een beetje stijgen? Kiezen we één vaste dag in het jaar waarop we het loon aanpassen aan de evolutie van de winkelprijzen, maakt niet uit hoeveel die prijzen in de tussentijd veranderd zijn? Of zeggen we dat de prijzen met zoveel procent moeten stijgen, vóór we ook de lonen laten stijgen?

Vandaag gelden in België voor werkenden in verschillende sectoren verschillende regels: het loon van wie werkt in pakweg de verzekeringssector wordt op een ander moment en volgens andere principes geïndexeerd dan het loon van wie werkt in de metaalsector, en daar hanteert men weer andere regels dan in pakweg de logistiek. En wie werkt voor de overheid, ziet zijn loon op nóg een ander moment aangepast. Een potje? Alleszins een bron van heel wat misverstanden. Maar deze mikmak van momenten waarop de lonen stijgen, heeft wel één groot voordeel – zeker in tijden van hoge inflatie, waarmee we de afgelopen jaren nog geconfronteerd werden. Het voorkomt dat de aanpassing van de lonen tot een nieuwe prijsopstoot zou leiden.

De mikmak van momenten waarop de lonen nu stijgen, heeft één groot voordeel: het voorkomt dat de aanpassing van de lonen tot een nieuwe prijsopstoot zou leiden.

Neem bijvoorbeeld een scenario waarop de lonen van alle werkenden op dezelfde dag, éénmaal per jaar, aangepast worden aan de winkelprijzen – een idee dat nu op de tafel van de regeringonderhandelaars zou liggen. Dat zou voor vele werknemers een vertraging betekenen van het moment waarop hun loon stijgt bij stijgende winkelprijzen. Het twistpunt tussen de verschillende partijen: willen we vooral bedrijven ondersteunen (hoe later het moment waarop zij hogere lonen moeten betalen in tijden van inflatie, hoe beter voor hen), of de koopkracht van gezinnen? Maar wat in deze discussie helemaal over het hoofd gezien wordt, is het mogelijke effect van de verschillende mechanismes op de winkelprijzen.

Want stel dat we effectief overgaan op een mechanisme waarbij iedereen die werkt, zijn loon op éénzelfde moment omhoog ziet gaan, één keer per jaar. In tijden van hoge inflatie, zoals we die onlangs nog kenden, zou dat om een plotse, en zeer forse loonsaanpassing gaan voor meer dan 4,2 miljoen mensen op hetzelfde moment. Natuurlijk weten alle handelaars in dat scenario ook dat dát het moment is waarop Belgische gezinnen, na een lange periode waarin hun inkomen gestadig aan waarde verloor, plots weer meer geld op hun rekening zien verschijnen: die handelaar kan (en zal) daarop anticiperen, en zijn prijzen optrekken om gebruik te maken van het momentum, te meer daar hij zelf ook precies op dat moment zijn lonen zal moeten verhogen. Gevolg: hogere winkelprijzen, en een inflatie die weer aantrekt.

Als alle werkenden hun loon op éénzelfde moment omhoog zien gaan, zullen handelaars daarop anticiperen en hun prijzen optrekken.

Het is precies dat risico, het spook van een nefaste loonprijsspiraal, dat in ons huidige systeem, met zijn veelvoud aan verschillende mechanismes en tijdstippen waarop de lonen aangepast worden aan de prijzen, vermeden wordt. Was dat de bedoeling? Vast niet, maar het is wel het effect ervan. Inderdaad zien we in de feiten dat er in België –alle waarschuwingen van de tegenstanders van automatische indexering ten spijt – ook toen de energiecrisis Europa in zijn greep had en we kampten met een lange periode van torenhoge inflatie, geen sprake was van een loonprijsspiraal: de prijzen reageerden niet op de aanpassing van de lonen, een aanpassing die dan ook voor vele werknemers op heel andere momenten kwam, waardoor het moeilijk was voor handelaars om hierop in te spelen en hun prijzen op te trekken.

Het is daarom op z’n minst opmerkelijk te noemen dat dezelfde partijen die anders waarschuwen voor precies het spook van de loonprijsspiraal, vandaag een hervorming van de index willen doorvoeren die net dàt spook tot leven dreigt te wekken.