Het Westen is dood. Leve het nieuwe Westen. Er schuilt weinig vrolijkheid of optimisme in de huidige staat van de wereld. Amper drie maanden nadat Trump wederom zijn intrek nam in het Witte Huis heeft de Verenigde Staten de rol van geopolitieke stokebrand op zich genomen. Nieuw is dat ‘de sheriff van de wereld’ zich daarbij vooral keert tegen de belangen van haar eigen bevolking en de tactiek van de verschroeide aarde toepast op haar eigen bondgenoten. Trump modelleert de Verenigde Staten naar een extreemrechtse en reactionaire agenda, en lijkt ervan overtuigd dat ook de geopolitiek moet buigen voor die plannen. De Amerikaanse checks and balances kraken en kreunen. De bully blijkt een dictator te zijn.

Dat is allesbehalve goed nieuws, maar het is ook geen reden tot paniek. De realisatie dat de Verenigde Staten – zeker onder Trump, maar misschien ook daarna – niet langer een stabiele, noch betrouwbare partner zijn, biedt Europa de opportuniteit om zich los te wrikken van de comfortabele, maar – in huidige geopolitieke context – onverstandige roes waarin het zich bevond. Het besef dat we onze vrede, veiligheid en vooruitgang niet langer kunnen baseren op de afhankelijkheid van anderen is vandaag misschien een gedwongen realiteit. Op de lange termijn is het hoogstwaarschijnlijk zelfs een strategisch voordeel.

NIEUWE VREDESARCHITECTUUR

Inmiddels is het duidelijk dat de Europese zoektocht naar strategische autonomie ook betekent dat Europa haar veiligheid in eigen handen moet nemen. Met de bijhorende investeringen in defensie. Voor socialisten wordt dat een evenwichtsoefening tussen klassiek, maar misschien ietwat naïef pacifisme en overdreven oorlogszucht. Dat is overigens al sinds de start van de oorlog in Oekraïne het geval, waarbij het toezeggen van politieke, economische en militaire steun aan de Oekraïense bevolking ter linkerzijde te gemakkelijk werd weggezet als het aanjagen van oorlog en conflict. Ironisch genoeg zijn degenen die het luidst riepen dat de Europese Unie moest stoppen met aan het handje van de Verenigde Staten te lopen vandaag de grootste tegenstanders van een Europa dat haar vredesarchitectuur in eigen handen neemt.

Achter het pleidooi voor gecoördineerde Europese veiligheidsinvesteringen hoort een sterke vredesagenda.

Achter het pleidooi voor gecoördineerde Europese veiligheidsinvesteringen hoort een sterke vredesagenda. Het gaat om een schild, niet om een dolk. Geen strategie die Europa op een pad brengt van verdere militaire of nucleaire proliferatie, maar één die de Europese landen wel in staat moeten stellen om de vrede op het Europese continent te herstellen en te bewaren. Dat is dezelfde grond als degene waarop de Europese Unie is gebouwd. De droom van de Europese founding fathers leeft ook in het Europa van vandaag nog verder. Maar wanneer het donker werd, deden ook zij het liefst de voor- en achterdeur van hun huis op slot. De sleutels op die deuren zijn dezelfde als die van de nieuwe Europese vredesarchitectuur.

OUDE SPOKEN

De rol van socialisten en progressieven in dat debat is cruciaal. Veiligheid is een links thema. Om de simpele reden dat het te belangrijk is om over te laten aan een hegemonie van partijen en politici die liever investeren in kanonnen dan in mensen. De snelheid waarmee de (toekomstige) Duitse coalitie de teugels van haar eigen begrotingsorthodoxie laat varen, is tekenend. Het contrast met andere crisissen bijzonder groot. Geen koopkracht- of energiecrisis, geen natuurramp of oorlog, geen industrie kreunend onder oneerlijke concurrentie wist de Duitse politiek zo snel in beweging te krijgen.

Geen koopkracht- of energiecrisis, geen natuurramp of oorlog, wist de Duitse politiek zo snel in beweging te krijgen.

Sterker nog, vandaag lijkt het zelfs alsof alles daarvoor moet wijken. Investeringen in defensie worden daarbij afgezet tegen andere investeringen. Sociaal beleid, klimaat, energie. Het moet nu maar even wachten. Rechts-conservatieven en nationalisten waren er als de kippen bij om te claimen dat we onze veiligheid enkel kunnen garanderen door te stoppen met te investeren in klimaatbeleid en sociaal beleid. Het is of of. En veiligheid heeft altijd prioriteit.

Dat klinkt heel erg bekend in de oren. Dezelfde spoken waarden tijdens de financiële en economische crisis rond door publieke opinies van de nationale lidstaten. Ze vormden de basis voor de austeriteitslogica. Het is of een gezonde begroting en een gezonde economie of een sociaal beleid. Het gevolg waren massale besparingen in gezondheidszorg, pensioenen en publieke diensten.

BREDE BLIK

De idee dat snijden in sociale uitgaven of duurzame en maatschappelijke investeringen zou leiden tot economische groei werd later uitgebreid ontkracht. Die logica bleek op niets gebaseerd en had zelfs het tegenovergestelde effect. In plaats van de economie gezonder te maken, bespaarden lidstaten zich met het austeriteitsbeleid recht een recessie in.

Wie denkt de veiligheid van de Europese burgers te kunnen garanderen, terwijl ze de kwetsbaarheid op vlak van energie of grondstoffen laat bestaan, is fout.

Ook het veiligheidsdebat vraagt een brede blik. Veiligheid is meer dan kanonnen en kogels alleen. Wie denkt de veiligheid van de Europese burgers te kunnen garanderen, terwijl ze de kwetsbaarheid en afhankelijkheid op vlak van energie, grondstoffen, enzovoort laat bestaan, is fout. Het gaat ook over infrastructuur, over energie, over technologie én over mensen. De uitdagingen bevinden zich vandaag op verschillende fronten. De Europese Unie zal simultaan op al die uitdagingen moeten blijven werken om succes te boeken.

NIET ONZE STRIJD

Dat is niet alleen in het belang van onze strategische autonomie. Het is essentieel om het maatschappelijk draagvlak voor die plannen te behouden en te versterken. Ook dat is een belangrijke les uit de desastreuze aanpak van de financiële en economische crisis. Wie herinnert zich niet beelden van brandende Europese vlaggen in de straten van Athene en Thessaloniki uit protest tegen de moordende besparingsplannen die de Grieken opgelegd kregen? Het mes sneed niet enkel diep in de sociale uitgaven, maar ook in het vertrouwen van de Grieken in de Europese Unie. Die fout vandaag herhalen, zou een cruciale vergissing zijn.

Wie durft van medeburgers te verwachten dat ze meebetalen voor de veiligheid van vreemden, als ze dat moeten doen ten koste van hun pensioen, onderwijs of zorg?

Het draagvlak voor het Europese veiligheidsbeleid uithollen in de ene lidstaat vormt namelijk een directe bedreiging voor de veiligheid in een andere. Dat vereist samenwerking en eenheid tussen de lidstaten van de Unie, maar ook solidariteit tussen Europese burgers onderling. Dat klinkt evident, maar wie durft morgen van medeburgers te verwachten dat ze meebetalen voor de veiligheid van vreemden, als ze dat moeten doen ten koste van hun pensioen, kwaliteitsvol onderwijs voor hun kind of betaalbare zorg voor een zieke geliefde?

STEUN VERSUS ENERGIEFACTUREN?

Als we de veiligheid van Europeanen willen verzekeren, zullen we solidariteit tussen de Europese volkeren stevig moeten verankeren. Dat wordt Europa’s grootste uitdaging in de komende jaren. Een sterk sociaal beleid, duurzame investeringen én maatschappelijke samenhang zijn net om die reden niet tegengesteld aan de plannen voor een nieuwe Europese vredes- en veiligheidsarchitectuur. Integendeel, ze vormen de fundering van die plannen.

Ook de tegenstanders van een sterk Europa weten dat. Poetin en consoorten hebben de afgelopen jaren alles uit de kast gehaald om die Europese solidariteit onderuit te slaan. Inmenging in verkiezingen, fake news op sociale media, een energiecrisis, een koopkrachtcrisis en zelfs hybride aanvallen op strategische infrastructuur. Elke stok die men dacht te vinden om de steun voor Oekraïne te ondermijnen en de Europese Unie uit elkaar te spelen, werd aangewend. Niet enkel door vijanden buitenaf. Maar ook door hun politieke medestanders, zowel langs extreemlinkse als extreemrechtse zijde. De idee dat het conflict in Oekraïne “niet onze strijd” is, werd daarbij actief gevoed. Wie worstelde met een torenhoge energiefactuur, kreeg de boodschap dat die zou verdwijnen als we onze steun aan Oekraïne zouden laten varen.

Investeren in veiligheid betekent ook investeren in andere domeinen. In zorg, in onderwijs en sterke publiek diensten. In huisvesting en energie, in infrastructuur en sociaal beleid.

Het is gelukkig anders uitgedraaid. De Europese Unie en haar bevolking zijn pal achter Oekraïne blijven staan. Het toont hoezeer solidariteit deel uitmaakt van onze gedeelde identiteit. Het is wat de Europese Unie uniek en veerkrachtig maakt. Het is wat ons Europeanen maakt. Die solidariteit is gebouwd op een sterk sociaal model. Investeren in veiligheid betekent ook investeren in andere domeinen. In zorg, in onderwijs en sterke publiek diensten. In huisvesting en energie, in infrastructuur en sociaal beleid. Wie vrede en veiligheid wil, beschermt ook het sociale model dat de basis vormt voor de Europese solidariteit. Ook achter het schild zit heel veel werk om te bouwen. Wie dat niet doet, snijdt in eigen vel.

• column
• Europese Unie
• defensie
• solidariteit