Een jaar geleden schreef toenmalig conservatief premier, Rishi Sunak, nieuwe verkiezingen uit. Maar deze verkiezingsstrijd was allang van tevoren een gelopen race. De Labourpartij peilde op bijna 25 procentpunten voorsprong rond 45%. Maar liefst 500 zetels lagen in het verschiet. Columnisten door heel Europa schreven stukken over hoe Labourleider, Keir Starmer, een voorbeeld was voor linkse partijen om weer aan de macht te komen.

Echter, deze spectaculaire peilingresultaten waren eerder een luchtkasteel dan een daadwerkelijke weerspiegeling van de populariteit van Labour. De partij haalde op verkiezingsdag slechts een derde van de stemmen binnen. Flink minder dan wat de peilingen weken eerder hadden voorspeld. Als we kijken naar de hoeveelheid stemmen haalde Labour onder Starmer ruim een half miljoen minder stemmen dan zijn voorganger Jeremy Corbyn in 2019. En die uitslag was al een dieptepunt voor de partij. Maar door de ineenstorting van de Conservatieven en de splitsing van de rechtse stem, wist Labour alsnog een grote meerderheid van ruim 400 zetels binnen te slepen.

Wat opviel aan de verkiezingen van 2024 was dat met name onder kiezers waar Labour normaalgesproken altijd op kon rekenen de steun minder was. Verkiezing na verkiezing behaalde Labour in districten met grote moslimgemeenschappen ruim de meerderheid van alle stemmen. Maar die grote meerderheden waren vorig jaar verworden tot nipte winstmarges. Ruim een handvol onafhankelijke kandidaten, waaronder Corbyn zelf, wist Labour zelfs te verslaan waardoor zelfs prominente politici die kandidaat-minister waren hun zetel verloren. In het centrum van Londen en de universiteitssteden wisten de Groenen ook zetels af te snoepen van Labour. En als Labour een paar procentpunten slechter presteerde, zou er weinig zijn overgebleven van de meerderheid die de partij haalde (omdat veel zetels op het nippertje gewonnen waren).

Bij de lokale verkiezingen van 2025 in ruraal Engeland haalde Labour niet eens 100 zetels.

De electorale daling van Labour hield niet op bij verkiezingsdag. De trend heeft zich doorgezet. Vandaag peilt de partij rond de 20%; minder dan de helft van wat de partij twaalf maanden geleden had. Bij de lokale verkiezingen van 2025 in ruraal Engeland haalde Labour niet eens 100 zetels en verloor ze twee derde van de zetels van wat de partij had behaald in 2021. Nota bene waren de lokale verkiezingen van 2021 tot dan toe de slechtste al die Labour had behaald in ruraal Engeland. Een catastrofaal resultaat werd dus nog eens overtroffen. De verloren zetels gingen naar de Groenen, onafhankelijke kandidaten, de sociaalliberale Liberal Democrats en vooral de rechts-populistische Reform UK. Deze laatste partij van Nigel Farage, de voorvechter van het pro-Brexit kamp in het referendum van 2016, peilt nu zelfs als grootste en dreigt het duopolie tussen Labour en de Conservatieven om de macht te doorbreken.

RODE CONSERVATIEVEN

Hoe kan het dat Labour in 1 jaar tijd zoveel steun lijkt kwijtgeraakt?

Om eerlijk te zijn, is er eigenlijk weinig veranderd sinds Labour de regering vormt. Het is alsof de conservatieve partij nog steeds aan de macht is, maar dan in de kleur rood – de partijkleur van Labour. De 14 jaar van conservatieve regeringen stonden in het kader van bezuinigingen, waartegen Labour zich lang ageerde. Ondanks dat Keir Starmer in 2020 verkozen werd als Labour-leider met de belofte dat hij de linkse beleidsvisie met grote investeringen en deprivatiseringen van zijn voorganger Corbyn zou voortzetten, draaide hij die één voor één terug. Labour ging in 2024 de verkiezingen in zonder een programma voor grote verandering. Dit leidde tot een groeiend ongenoegen bij de linkse vleugel van de partij. Maar de meesten bleven kritiekloos en vertrouwden op de goede peilingen. Sommigen verdedigden dit zelfs door te zeggen dat Labour voor de verkiezingen zich rechtser moet voordoen om kiezers van de Conservatieven over te halen en dat eenmaal aan de macht met een grote meerderheid er politiek ruimte zou zijn voor een meer gedurfde linkse koers.

Na 14 jaar van conservatieve regeringen, kondigde de nieuwe Labourregering een voortzetting van bezuinigingen aan.

Die grote zetelmeerderheid kwam er, de gedurfdere linkse koers niet. Bijna alles van het bezuinigingsbeleid uitgevoerd door de Conservatieven bleef behouden. Sterker nog, de nieuwe Labourregering kondigde zelfs een voortzetting van bezuinigingen aan. Op de toeslagen voor arbeidsongeschikten en lagere energierekening voor gepensioneerden wordt gekort. De bijstand voor de allerarmsten in het VK – de Universal Credit – wordt gehalveerd en bevroren. Ongeveer 10.000 banen zullen uit de zorgsector worden afgeschaald. Kamerleden die hiertegen rebelleerden, zijn uit de fractie gezet. De linksere hervormingen die de regering-Starmer wel invoert, zijn erg afgezwakt. Zo moet het nieuwe staatsbedrijf Great British Energy voor goedkope groene energie zorgen, maar krijgt het veel het minder financiële mogelijkheden dan initieel bedoeld. Het excuus luidt dat de Conservatieven “te veel schulden hebben gemaakt”.

STARMER KIEST VOOR HET “DEENSE MODEL”

Dus wat zijn de lessen die de regering-Starmer heeft getrokken van deze electorale neergang van de afgelopen twaalf maanden? Nog meer naar rechts verschuiven.

De Britse premier hield vlak na de lokale verkiezingen een speech waarin hij een verstrenging van de migratiewetgeving bekendmaakte. De retoriek die Starmer toen bezigde, kreeg de meeste aandacht en veel kritiek. Starmer sprak van “massamigratie” die het VK zou hebben verzwakt en gemaakt tot een “eiland van vreemdelingen”. Migranten werden door Starmer ook benoemd als een “last voor de economie en sociale voorzieningen”. Mensen binnen Labour vergeleken hem met de politicus Enoch Powell die in de jaren 1960 waarschuwde voor een rassenoorlog als de immigratie vanuit buiten Europa niet gestopt werd. Hij was destijds een vooraanstaand lid van de Conservatieven, maar de partij royeerde hem nadat hij zich verzette tegen antiracismewetgeving.

Het doel van de Labourpartijtop is om kiezers over te halen van Reform UK. Het zogenaamde “Deense model” is de hoop van Starmer om over vier jaar alsnog herkozen te worden. Door naar rechts te verschuiven, met name op migratie, zou de witte arbeidersklasse – vaak beschreven als de traditionele achterban van de sociaaldemocratische partijen als Labour – van Reform UK “terug” te winnen. Dit is een bewering die we vaker horen in Europa.

De “Deense koers” van Starmer mist grond. De meeste kiezers die Reform UK erbij heeft gekregen, komen van niet-kiezers en de Conservatieven.

De data die dit zou moeten onderbouwen, missen echter grond. De meeste kiezers die Reform UK erbij heeft gekregen, komen van niet-kiezers en de Conservatieven. Slechts 10% van de kiezers die Labour heeft verlaten sinds de verkiezingen van vorig jaar, zijn overgelopen naar de partij van Nigel Farage. De meeste van de arbeidsklasse die nu aangeeft Reform UK te steunen, heeft al heel lang niet meer op Labour gestemd of heeft dat nooit gedaan. De meeste kiezers die Labour hebben verlaten, geven in peilingen aan op de Groenen of Liberal Democrats te stemmen. Sommigen zeggen zelfs thuis te blijven bij verkiezingen.

Deze data motiveren tientallen linksere Kamerleden binnen de Labourfractie om zich publiekelijk uit te spreken tegen de plannen van Starmer. Volgens hen staat de geloofwaardigheid van de Labourpartij op het spel. Ze eisen dat bezuinigingen worden teruggedraaid en er meer expansieve plannen worden gepresenteerd die tot echte maatschappelijke “veranderingen” zouden moeten leiden. Zij voegden zich ook bij de vergelijking van Starmer met Powell, na zijn speech over een streng migratiebeleid. Verder spreken deze tientallen Labourkamerleden zich erg kritisch uit tegen het pro-Israëlbeleid van Starmer. Deels omdat dit het vertrouwen van de eerst trouwe moslimkiezers enorm heeft geschaad.

HET SPOOK VAN CORBYN

Luisteren naar deze linkse buitenbeentjes zal premier Starmer op korte termijn niet doen. Dat heeft alles te maken met zijn voorganger: Jeremy Corbyn. Hij werd in 2015 verkozen als Labourleider. De partij maakte onder zijn leiderschap een scherpe bocht naar links. Sectoren als energie, spoorwegen, water, post en breedbandnetwerken moesten worden genationaliseerd. Corbyn beloofde grote investeringen in de zorg, politie, onderwijs en groene infrastructuurprojecten. Al deze plannen moesten worden betaald met verhoogde belastingen voor de rijken en de bedrijven. “For the many, not the few”, was het mantra van Labour onder Corbyn.

Deze linkse visie sloeg aan bij het electoraat. De verkiezingen van 2017, die vervroegd waren uitgeschreven door toenmalig conservatief premier Theresa May, hadden eigenlijk moeten leiden tot een grote meerderheid voor haar partij. Maar Labour wist miljoenen nieuwe kiezers te mobiliseren, met name in de steden en onder Britten met een migratieachtergrond. De conservatieve meerderheid werd tegengehouden. Het was niet genoeg om zelf een regering te vormen, maar met 13 miljoen kiezers behaalde Corbyn wel het hoogste stemmenaantal voor de partij sinds de landslide overwinning van Tony Blair in 1997.

De grote kiezerscoalitie van 2017 kon Corbyn niet vasthouden bij de verkiezingen twee jaar later in 2019.

Die grote kiezerscoalitie kon Corbyn niet vasthouden bij de verkiezingen twee jaar later in 2019. Labour was verscheurd tussen een pro-Europese flank die het Brexit-referendum van 2016 wilde negeren en een flank die zich ermee wilde verzoenen uit angst om de ‘traditionele’ arbeidersstem te verliezen aan rechts. Corbyn kon hier geen goed leiderschap aan geven. Het standpunt van de partij was onduidelijk; ze verloor kiezers aan de pro-Europese Liberal Democrats en de Conservatieven van Boris Johnson die zo snel mogelijk uit de EU wilden.

De nieuwe partijleiding onder Starmer koos ervoor om die kiezers terug te halen van de Conservatieven. Starmer brak zijn eigen belofte om Corbyns linkse visie door te zetten en deed een draai naar rechts. Labour wist in 2024 inderdaad kiezers te halen van de Conservatieven. Echter, lijkt dat nu alleen gebeurd te zijn omdat de Conservatieven er zelf een potje van maakten en daarvoor afgestraft werden. Ook was dit uiteindelijk veel minder dan verwacht en verloor Labour zelf kiezers aan andere progressieve partijen en onafhankelijken. Labour bleef steken op een derde van de stemmen, ongeveer hetzelfde percentage als in 2019 (en in hoeveelheid zelfs minder).

Een ander probleem waar Corbyn mee te maken had, waren de aantijgingen van antisemitisme tegen de partij. Onder Corbyn sprak de partij duidelijk haar steun uit voor de Palestijnen. Dit werd door radicalen binnen de partij gebruikt om zich antisemitisch te gedragen. Corbyn zou de signalen hiernaartoe niet serieus genomen hebben. Hijzelf ontkent dit, maar Starmer heeft hem later alsnog om deze reden geroyeerd. Starmer zette een offensief in om het antisemitisme binnen de partij ‘uit te roeien’. Dit betekende echter ook dat Labour zich uitdrukkelijk uitsprak in steun voor Israël, terwijl het land nu al maandenlang genocide pleegt in Gaza na de aanslagen van 7 oktober 2023. Pas recent is de regering-Starmer wat kritischer geworden tegenover Israël.

LASTIGE KEUZE

Het probleem van Labour vandaag is dat er twee kampen zijn, die het andere kamp zien als de weg naar electorale neergang. De rechtsere vleugel vindt dat door naar links te gaan de traditionele arbeider naar rechtse partijen zijn overgestapt en daar blijven. De linksere vleugel vindt dat een verrechtsing op langere termijn de geloofwaardigheid van de partij schaadt waardoor trouwe kiezers in de steden en kiezers met een migratieachtergrond zich gedesillusioneerd voelen.

Het probleem van Labour vandaag is dat er twee kampen zijn, die het andere kamp zien als de weg naar electorale neergang.

Naarmate de peilingen blijven dalen zal deze clash alleen maar groter worden. De linksere vleugel zal zich gesterkt voelen en luider worden. Zeker als de progressievere partijen doorgroeien. De rechtsere vleugel rondom Starmer zal blijven wijzen naar de grootte van Reform UK en dat er wel echt een aantal kiezers van daar moeten wonnen overgehaald om toekomstige verkiezingen te winnen. Het blijft een lastige keuze. Wie uiteindelijk de overhand krijgt, zullen we zien.

• column
• Labour
• Reform UK
• Keir Starmer