De komende jaren zal de babyboomgeneratie steeds meer en intensievere zorg nodig hebben. Schattingen in Vlaanderen tonen dat er duizenden extra bedden nodig zijn in woonzorgcentra, terwijl de arbeidstekorten in de ouderenzorg nu al gigantisch zijn. Om aan de toenemende zorgvraag te voldoen, zijn er tegen 2040 in Vlaanderen naar schatting 74.000 extra zorg- en welzijnsprofessionals nodig. Maar waar halen we die vandaan? Dat blijft een raadsel.

De afgelopen jaren hebben tal van experts – van ingenieurs en sociale wetenschappers tot medici en bedrijfskundigen – geprobeerd hun bijdrage te leveren aan oplossingen voor dit complexe probleem. Ook wij deden onderzoek en spraken met meer dan 200 zorgmedewerkers in Vlaanderen en Nederland. Onze bevindingen tonen bijvoorbeeld dat woonzorgcentra met zelfsturende teams en minder bureaucratie beter werkbaar werk bieden: medewerkers ervaren minder tijdsdruk, meer autonomie en zijn daardoor minder vaak ziek.

Maar hoe waardevol deze oplossingen ook zijn, ze vormen slechts een deel van de puzzel. Met alle huidige inspanningen leggen we hooguit een kwart van het plaatje. Als wetenschappers met een hart voor de samenleving, voelen we soms moedeloosheid. Hoe bouwen we een duurzaam zorglandschap met deze beperkte middelen?

ZORGZAME BUURTEN

Een nieuwe trend biedt een mogelijke uitweg: het verleggen van zorg- en welzijnstaken naar individuele burgers, gezinnen en wijken. Nederland heeft deze stap al gezet; Vlaanderen volgt al enige tijd. Op het eerste gezicht klinkt het prachtig: we zorgen voor elkaar in warme en zorgzame buurten, met ondersteuning van professionele zorgverleners waar nodig. Thuis als het kan, in residentiële settings als het moet. Dat klinkt als een toekomst die velen zouden verkiezen.

In Vlaanderen en Europa schieten buurtgerichte initiatieven als paddenstoelen uit de grond. Academisch onderzoek richt zich steeds vaker op de kracht van gemeenschappen en zorgzame buurten. In Nederland toont de website van Nederland Zorgt voor Elkaar hoeveel initiatieven er op korte tijd reeds zijn ontstaan. Ook het beleid stuurt al enige tijd in deze richting, zoals ook blijkt uit de beleidsnota van Vlaams minister van Welzijn, Caroline Gennez (Vooruit). In haar beleidsnota valt de term ‘Zorgzame Buurten’ acht keer.

In de beleidsnota van Vlaams minister van Welzijn, Caroline Gennez (Vooruit) valt de term ‘Zorgzame Buurten’ acht keer.

Deze evolutie juichen we toe. Echter, vanuit beleidsoogpunt, zijn er ook andere voordelen naast het louter aanbieden van meer warme, nabije en huiselijke zorg voor elkaar. De burger centraal zetten in het dienstverlenend proces, zorgt er immers voor dat ook de betaalbaarheid en de immense arbeidstekorten kunnen worden aangepakt.

Tijdens een toekomstverkenning die we in Nederland organiseerden met 64 experts uit beleid, praktijk en wetenschap, bleek hoe sterk beleid en zorgorganisaties rekenen op jongeren en hun wijken om de zorg van morgen te dragen. Het idee om jongeren en werkenden meer verantwoordelijkheid te geven binnen een complexer wordende samenleving lijkt logisch. Maar is het ook haalbaar?

ZORG EN WELZIJN ZIJN GEEN EILAND

Zorg en welzijn staan niet los van andere beleidsdomeinen. Overheden willen besparen en tegelijkertijd de actieve arbeidsbevolking vergroten. Een eerder recent voorbeeld is de inperking van tijdskrediet met zorgmotief. Momenteel ontvangt iemand uit de privésector met een maand voltijds tijdskrediet slechts 634,68 euro bruto – een bedrag dat in geen verhouding staat tot de kosten van bijvoorbeeld een hypotheek voor velen. Dit zet enorme druk op jongvolwassenen en tweeverdienersgezinnen, die naast hun werk ook verwacht worden te zorgen voor familie en buren.

Momenteel ontvangt iemand uit de privésector met een maand voltijds tijdskrediet slechts 634,68 euro bruto.

De paradox is schrijnend: terwijl beleidsmakers burgers aansporen om meer verantwoordelijkheid te nemen binnen hun gemeenschap, wordt de sociale ondersteuning én de ruimte om dit te doen ingeperkt. Het risico? Een verdere toename van burn-outs bij jongvolwassenen en een wankel evenwicht tussen werk, gezin en vrije tijd. Als zorgprofessionals door individuele burgers vervangen moeten worden, kunnen de gevolgen op lange termijn desastreus zijn voor zowel de volksgezondheid als de arbeidsmarkt.

BALANS TUSSEN ZORG EN BELEID

Het idee van warme, zorgzame buurten waar mensen voor elkaar klaarstaan, is een mooi ideaal – en wellicht onvermijdelijk. Maar dit kan niet samengaan met besparingen op sociaal beleid en het continu opdrijven van arbeidsmarktparticipatie. Het evenwicht tussen werken en zorgen, is fragiel en verdient nuance.

Deze, en toekomstige, Vlaamse en federale regeringen moeten deze dynamiek begrijpen. Het beleid rond zorg en welzijn mag niet losstaan van andere beleidsdomeinen. Alleen dan kunnen we bouwen aan een samenleving waarin zorg niet als last voelt, maar als gedeelde verantwoordelijkheid. Laten we hopen dat onze beleidsmakers die verantwoordelijkheid nemen – niet alleen op papier, maar in concrete daden.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 6 (juni), pagina 30 tot 31

• gezondheidszorg
• Zorgzame Buurten
• mantelzorg