Het arbeidsmarktbeleid van vandaag draagt niet bij aan echte emancipatie voor vrouwen. Al jaren ligt de nadruk op het verhogen van de werkzaamheidsgraad van vrouwen, met als doel gelijke participatie op de arbeidsmarkt. Het idee is dat betaald werk leidt tot onafhankelijkheid, en dus emancipatie. Maar in realiteit is die gelijkheid vaak een verschuiving van afhankelijkheid van de mannelijke kostwinner naar afhankelijkheid van slecht betaalde onwerkbare jobs.

Want die gelijkheid is vooral kwantitatief. Het klopt dat vrouwen stelselmatig hun ‘achterstand’ inlopen als je kijkt naar hun werkzaamheidsgraad. Maar als je naar de kwaliteit van de arbeid kijkt, valt iets op: vrouwen zijn oververtegenwoordigd in sectoren met lage lonen, zoals zorg, dienstencheques en onderwijs. Ze hebben vaker deeltijdse en precaire contracten. Ze hebben minder ‘werkbaar werk’, een lagere werktevredenheid en vallen vaker uit door ziekte. Vrouwen met lagere sociaaleconomische status en een migratieachtergrond worden het hardst geraakt. Leve die emancipatie op de arbeidsmarkt?

Maatregelen zoals de hervorming van de pensioenen, het beperken van opleidingsrechten en strengere regels voor kinderopvang die vrouwen afstraft als ze deeltijds werken, worden verkocht als emancipatorisch, maar ze maken vrouwen vooral afhankelijk van voltijdse arbeid. En afhankelijkheid beperkt je keuze, beperkt de ruimte die je hebt om betere arbeidsvoorwaarden te onderhandelen. Het recht om werk te weigeren, verdwijnt stilaan. Dat is geen emancipatie, dat is uitbuiting in een nieuw jasje.

Het recht om werk te weigeren, verdwijnt stilaan. Dat is geen emancipatie, dat is uitbuiting in een nieuw jasje.

De klassieke rolverdeling waarin vrouwen onbetaald zorgden en mannen werkten, was onrechtvaardig. Maar het model waarin iedereen permanent beschikbaar moet zijn voor betaalde arbeid, omdat anders je toegang tot rechten en de samenleving wordt afgesneden, is dat evengoed. Het verheerlijken van werk – onder het mom van “do what you love” – maakt mensen blind voor de realiteit: werk is zelden liefde, en vaak uitbuiting. Als werk ons leven moet definiëren, is het des te schrijnender dat het werk dat vrouwen doen (zowel betaald als onbetaald) steeds minder bestaanszekerheid, gezondheid en rust biedt.

Daarom moeten we de focus verleggen. Pak de uitbuiting op de arbeidsmarkt aan, erken de uitsluitingsmechanismen en hervorm door onder andere in te zetten op niet meer maar wel minder te werken. Arbeidsduurvermindering met loonbehoud is de sleutel tot een arbeidsmarkt op mensenmaat. Pas dan krijgen mensen, en vooral vrouwen, hun onderhandelingsruimte terug. Pas dan kunnen we spreken van échte emancipatie, waarin zorg, vrije tijd en arbeid eerlijk verdeeld zijn. En ja, ook door minder te werken kan je de samenleving draaiende houden. Het probleem is niet dat vrouwen te weinig werken maar wel de onderfinanciering van de welvaartsstaat. Pak dat aan in plaats van vrouwen hun keuzes te beperken.

Pak de onderfinanciering van de welvaartsstaat aan, in plaats van vrouwen hun keuzes te beperken.

Een rechtse regering waar mannen de plak zwaaien, zal dat inzicht zelden brengen. Maar dat betekent niet dat we het niet moeten blijven eisen: een feminisme dat de strijd aangaat met zowel het patriarchaat als het kapitalisme. Niet om vrouwen in de pas van de markt te doen lopen, maar om het leven terug te winnen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 6 (juni), pagina 88

• arbeidsmarkt
• vrouwen