Een belasting op de grote vermogens was één van de kernthema’s in de recente regeringsvorming, maar hoe denkt de Belgische bevolking hierover? Op basis van het Belgisch Nationaal Verkiezingsonderzoek (1999-2019) wordt het maatschappelijk draagvlak voor een vermogens- en miljonairsbelasting uitgebreid in kaart gebracht.

ONPOPULAIR BIJ BELEIDSMAKERS, POPULAIR BIJ HET GROTE PUBLIEK?

In het licht van de wereldwijd groeiende vermogensongelijkheid sinds de jaren 1980 zijn debatten over de mogelijke invoering van een belasting op vermogen toegenomen. Voorstanders wijzen op het belang van rechtvaardige fiscaliteit en gelijke kansen, terwijl tegenstanders vooral administratieve uitdagingen en het risico op kapitaalvlucht benadrukken. We zien een internationale trend om zuivere vermogensbelastingen (belastingen op wat iemand netto bezit) af te bouwen, wat als één van de verklaringen wordt gezien voor de groeiende vermogensconcentratie. Van de 12 OESO-landen die in 1990 een vermogensbelasting hadden, blijven enkel Spanje, Zwitserland en Noorwegen over. Eerder onderzoek wijt dit voornamelijk aan ideologische keuzes richting meer pro-markt ideeën (Perret, 2021). Bij beleidsmakers lijkt een zuivere vermogensbelasting dus onpopulairder te worden. Wat echter vaak onderbelicht blijft, is de publieke wenselijkheid van vermogensbelastingen. Het is niet duidelijk of deze onpopulariteit gereflecteerd wordt bij het grote publiek.

In België klinkt al geruime tijd de vraag naar een rechtvaardigere fiscaliteit met minder lasten op arbeid. In aanloop naar de federale verkiezingen van 2024 deden PVDA-PTB, PS, Groen, Ecolo en Vooruit concrete voorstellen voor een vermogens- of miljonairsbelasting. Vooruit maakte er zelfs een breekpunt van tijdens de regeringsonderhandelingen, maar kwam daarmee lijnrecht tegenover coalitiepartner MR te staan. Uiteindelijk komt er een zogenaamde ‘solidariteitsbijdrage’. Geen zuivere vermogensbelasting, wel een meerwaardebelasting van 10% op winsten uit financiële activa zoals aandelen en cryptomunten – al moeten de details nog worden uitgewerkt.

Wat is nu de Belgische publieke opinie tegenover een vermogensbelasting, en hoe verschillen deze attitudes tussen partij-electoraten en sociale groepen? Wordt een vermogensbelasting breed gedragen of komt de steun vooral uit een bepaalde hoek van de samenleving? We baseren ons op gegevens uit het Belgisch Nationaal Verkiezingsonderzoek van 1999 tot 2019. Gegevens over de meest recente verkiezing (2024) ontbreken voorlopig; al verwachten we hieruit grotendeels dezelfde conclusies te trekken.

BREED DRAAGVLAK SINDS 1999

In een eerste analyse onderzoeken we het publieke draagvlak voor een zuivere vermogensbelasting. Aan de respondenten werd gevraagd in welke mate ze het al dan niet eens zijn met de stelling ‘De grote vermogens moeten meer worden belast’ op een schaal van 1 (helemaal niet akkoord) tot 5 (helemaal akkoord). In het verkiezingsonderzoek van 2019 specificeerden we het belastbare vermogen met de stelling ‘Er moet een belasting komen op vermogens hoger dan 1 miljoen euro’. Gezien dit verschil in vraagverwoording zijn de gegevens voor 2019 dus niet strikt vergelijkbaar met de andere jaren.

De resultaten wijzen op een breed en stabiel maatschappelijk draagvlak voor een hogere belasting op de grote vermogens sinds de jaren 1990 (FIGUUR 1). In 2014 ging een duidelijke meerderheid van bijna 80% akkoord met de stelling dat grote vermogens zwaarder belast moeten worden. Ook gaf 78% toen aan dat ze graag de lasten op arbeid verlaagd zouden zien. Twee op drie Belgen steunen het specifieke voorstel van een miljonairsbelasting op vermogens boven 1 miljoen euro. Deze steun is trouwens iets meer uitgesproken in Vlaanderen (69%) dan in Wallonië (61%). Deze publieke opinie staat in schril contrast met het fiscaal beleid van de afgelopen decennia, waarin vooral arbeid zwaar belast werd en grote vermogens grotendeels buiten schot bleven. Mogelijks zijn er andere factoren die zorgen dat beleidsmakers de opinie niet volgen, waaronder de complexiteit en techniciteit van het issue, maar ook lobbywerk van belangengroepen dat benadrukt dat kapitaal moeilijker te belasten is dan lokaal verankerde arbeid.

Twee op drie Belgen is voorstander van een belasting op vermogens boven 1 miljoen euro.

ZIJN ER VERSCHILLEN IN STEUN TUSSEN DE PARTIJ-ELECTORATEN?

Een belasting op de grote vermogens wordt dus door de algemene bevolking breed gedragen, maar uit welke hoek komt deze steun voornamelijk? Bestaan er grote verschillen tussen de partij-electoraten?

Op basis van gegevens uit 2019 blijkt uit FIGUUR 3 – niet verwonderlijk – dat een miljonairsbelasting vooral populair is bij de kiezers van Vooruit, Groen en PVDA. Vooral binnen het PVDA-electoraat is de steun uitgesproken: bijna 88% gaat akkoord met de invoering, al zouden we hier volledige instemming kunnen verwachten en is het toch enigszins verrassend dat 12% hier niet expliciet mee akkoord gaat. Ook bij de kiezers van N-VA en Open VLD – partijen die doorgaans kritisch staan tegenover vermogensbelastingen – is er een meerderheid die een miljonairstaks steunt, respectievelijk 57% en 56%. CD&V- en Vlaams Belang-kiezers bevinden zich tussen deze uitersten in, met elk meer dan 70% die akkoord gaat met een miljonairsbelasting. Opvallend is dat beide partijen zich eerder tegen een zuivere vermogensbelasting uitspreken, terwijl er binnen hun kiezerskorps een uitgesproken steun is voor zo een beleid.

Kijken we naar de electoraten van de Franstalige partijen (FIGUUR 4), dan valt op dat de grootste steun voor een miljonairsbelasting niet bij PTB ligt, waar slechts 74% akkoord gaat, maar bij Ecolo, waar bijna 80% van de kiezers het voorstel steunt. De minste steun vinden we bij MR-kiezers: 43% is voorstander en 34% is expliciet tegen een miljonairsbelasting. Opmerkelijk is ook dat de steun bij PS-kiezers gevoelig lager ligt dan bij de kiezers van de Vlaamse zusterpartij Vooruit. De gemiddelde PS-kiezer ligt dan ook minder wakker van het thema belastingen. In 2019 gaf slechts 14% van de PS-kiezers aan belastingen als een belangrijk verkiezingsthema te beschouwen, tegenover 19% bij de kiezers van Vooruit.

TUSSEN HOMO ECONOMICUS EN HOMO SOCIOLOGICUS

Hoe kunnen we de attitudes tegenover een miljonairsbelasting nu gaan verklaren? Eerder onderzoek toont aan dat economisch eigenbelang een belangrijke rol speelt in het vormen van belastingattitudes. In dit kader worden beleidsvoorkeuren onder andere bepaald door iemands positie in de inkomensverdeling: hoe hoger het inkomen, hoe groter doorgaans de weerstand tegen herverdeling. Toch zijn belastingattitudes niet uitsluitend ingegeven door eigenbelang; ook het bredere waardenkader van individuen speelt een cruciale rol (Armingeon & Weisstanner, 2022; Jaeger, 2006). Mensen streven niet alleen naar het maximaliseren van hun eigen inkomen, maar hechten ook belang aan principes zoals gelijkheid en vrijheid. Een individu is dus niet louter een 'homo economicus' gedreven door eigenbelang, maar ook een 'homo sociologicus' die handelt vanuit morele overtuigingen en ideologische voorkeuren (Kangas, 1997).

Op basis van deze twee theoretische kaders onderzoeken we hoe de attitudes tegenover een miljonairsbelasting samenhangen met sociaaldemografische en ideologische kenmerken (TABEL 1). In een eerste regressiemodel onderzoeken we de rol van geslacht, opleidingsniveau, beroepsstatus, leeftijd, regio, subjectieve inkomensevaluatie en subjectieve sociale klasse. In het tweede regressiemodel voegen we ideologische variabelen toe, waaronder links-rechtspositie, egalitarisme (de mate waarin men gelijkheid nastreeft), steun voor overheidsingrijpen, antisysteemattitudes en gepercipieerde vermogensongelijkheid (hoe men denkt dat rijkdom verdeeld is in België).

Zoals verwacht op basis van de self-interest theorie, vinden we het meeste verzet tegen een miljonairstaks bij mensen die aangeven dat ze over meer dan voldoende inkomen beschikken. Naarmate men aangeeft financieel minder goed rond te komen, neemt ook de steun voor een miljonairsbelasting toe. Ook de subjectieve sociale klasse, ofwel de klasse waar de respondent zichzelf mee identificeert, structureert mee de houding tegenover een miljonairsbelasting. Mensen die zichzelf tot de middenklasse of hogere klasse rekenen, staan afkeriger tegenover een miljonairsbelasting dan mensen die zich identificeren met de arbeidersklasse.

Bijna 60% van de hogere middenklasse en hogere klasse is voorstander van een miljonairsbelasting.

Toch is de steun ook binnen de hogere sociale klassen opvallend groot: bijna 60% van de hogere middenklasse en hogere klasse is voorstander van een miljonairsbelasting. Verder speelt beroepssituatie een rol; zelfstandigen zijn minder gewonnen voor een miljonairsbelasting, terwijl bedienden en ambtenaren dan weer meer voorstander zijn. Er is een klein effect van leeftijd; de steun voor een miljonairsbelasting lijkt groter te worden naarmate de leeftijd stijgt. We vinden geen significante verschillen in houding terug tussen mannen en vrouwen of tussen de verschillende opleidingsniveaus.

Sociaaldemografische kenmerken verklaren op zichzelf slechts 6% van de verschillen in de attitudes tegenover een miljonairstaks. Het toevoegen van ideologische kenmerken verhoogt de verklaringskracht van het model aanzienlijk naar 24%. Het is dus vooral het waardenkader van een persoon dat bepalend is voor de attitudes tegenover een miljonairsbelasting. Bij het controleren voor ideologische kenmerken zijn beroepsstatus en leeftijd niet langer significant, en ook de rol van subjectief inkomen is minder uitgesproken. Regio speelt nu wel een significante rol. Zoals we eerder al opmerkten, was in 2019 een miljonairstaks minder populair in Wallonië dan in Vlaanderen.

Een miljonairstaks is minder populair in Wallonië dan in Vlaanderen.

Niet zo verwonderlijk staan mensen met sterkere egalitaire waarden gemiddeld genomen ook positiever tegenover een miljonairsbelasting. In beperktere mate hangen de attitudes ook samen met de steun voor overheidsingrijpen. Naarmate men meer overtuigd is dat de overheid een actieve rol hoort te spelen in de vrije markt, neemt de steun voor een miljonairstaks toe. Verder is links-rechtspositionering negatief gerelateerd met de voorkeur voor een miljonairsbelasting. Hoe rechtser men zichzelf beschouwt, hoe minder men voorstander is. Daarnaast bepalen antisysteemattitudes mee de houdingen ten aanzien van een miljonairstaks. Mensen die er sterk van overtuigd zijn dat het hele systeem radicaal moet veranderen zijn ook sterker voorstander van een miljonairstaks. Tot slot speelt de gepercipieerde vermogensongelijkheid mee. Naarmate respondenten ervan overtuigd zijn dat de rijkdom in België gelijk verdeeld is, zijn ze ook minder overtuigd dat er een miljonairstaks moet komen.

Wie meer steun voor een vermogensbelasting wil inwinnen, kan dus vooral inspelen op het waardenkader door bijvoorbeeld ongelijkheid en de herverdelende rol van een vermogensbelasting hierin te benadrukken.

GEBREK AAN POLITIEKE EN NIET PUBLIEKE WIL

De Belgische publieke opinie staat duidelijk achter een grotere fiscale bijdrage van de sterkste schouders. Een meerwaardebelasting is dus een stap in de goede richting, hoewel fiscale experts waarschuwen dat de grote vermogens buiten schot dreigen te blijven (De Boeck, 2025). Men mag dus niet wegkijken van een zuivere vermogens- of miljonairsbelasting (idealiter gekoppeld aan een verlaging van de lasten op arbeid), die breed gedragen is in alle lagen van de bevolking en partij-electoraten. Dit blijft een kwestie van gebrek aan politieke en niet publieke wil.

REFERENTIES

• Armingeon, K., & Weisstanner, D. (2022). Objective Conditions Count, Political Beliefs Decide: The Conditional Effects of Self-Interest and Ideology on Redistribution Preferences. Political Studies, 70(4), pp. 887-900.
• De Boeck, A. (10/2/2025). ‘Heel duidelijk dat de taks sowieso de sparende en werkende Belg zal raken’: fiscale experts over de meerwaardebelasting. De Morgen.
• Jaeger, M. M. (2006). What Makes People Support Public Responsibility for Welfare Provision: Self-Interest or Political Ideology? A Longitudinal Approach. Acta Sociologica, 49(3), pp. 321-338.
• Kangas, O. E. (1997). Self-Interest and the Common Good: The Impact of Norms, Selfishness and Context in Social Policy Opinions. The Journal of Socio-Economics, 26(5), pp. 475-494.
• Perret, S. (2021). Why were most wealth taxes abandoned and is this time different? Fiscal Studies, 42(3–4), pp. 539-563.

Samenleving & Politiek, Jaargang 32, 2025, nr. 6 (juni), pagina 4 tot 10

• vermogens
• vermogensbelasting
• fiscaliteit