Design wordt al lang verkeerd begrepen als iets oppervlakkigs: esthetiek, verpakking, afwerking. Maar het is een politieke daad. Het bepaalt hoe we ons bewegen, verbinden, besturen en leven. Elke ontwerpkeuze is een weerspiegeling van wie en wat we belangrijk vinden. Als Europa een nieuw tijdperk van gedurfde, collectieve ambitie wil ingaan, moet design terugkeren naar de kern van zijn politieke project – niet alleen als communicatiemiddel, maar ook als instrument voor transformatie.

Dit is geen oproep voor betere logo's of vriendelijkere formulieren. Het is een oproep voor design in de breedste zin van het woord om beleid te sturen, openbare infrastructuur vorm te geven en de maatschappelijke verbeeldingskracht te stimuleren die we nodig hebben voor een meer verenigd en veerkrachtig Europa.

Een voorbeeld hiervan is Starline: ons voorstel voor een pan-Europees hogesnelheidsspoorwegsysteem dat een nieuwe kijk biedt op wat infrastructuur kan betekenen voor identiteit, klimaat en cohesie.

De Starline is ons voorstel voor een pan-Europees hogesnelheidsspoorwegsysteem.

In de reeks crises waarmee Europa de afgelopen jaren te maken heeft gehad, vergeten we vaak dat het Europa dat we vandaag de dag kennen nooit vanzelfsprekend was. Het Europa dat we vandaag kennen, is een opmerkelijke politieke prestatie die is ontworpen rond principes van samenwerking. Het is gemakkelijk om dit als vanzelfsprekend te beschouwen. Maar het is ontstaan uit gedurfd langetermijndenken dat geworteld is in samenwerking in de nasleep van een internationale crisis. Het heeft zijn tekortkomingen, maar het laat ons zien wat er mogelijk is wanneer verbeeldingskracht en politieke wil samenkomen. Nu we voor nieuwe, steeds complexere uitdagingen staan, hebben we diezelfde visionaire geest nodig om niet alleen onze democratie te verdedigen, maar ook om vorm te geven aan wat er daarna komt.

Eén van de bepalende elementen van het Europese continent door de eeuwen heen is beweging geweest – bepalend voor waar banen geconcentreerd waren en waar mensen zich vestigden. Maar vandaag weerspiegelt het Europese spoorwegnetwerk de politieke complexiteit van Europa: gefragmenteerd, ongelijkmatig en vaak traag. Snel reizen gebeurt standaard per vliegtuig, terwijl het spoor achterblijft – versnipperd door nationale grenzen, verouderde systemen en een gebrek aan samenhang. Het resultaat? Een Europa dat minder verbonden aanvoelt dan het zou moeten zijn. Dit jaar is het 40 jaar geleden dat het Verdrag van Schengen werd ondertekend, maar de belofte van naadloos reizen door Europa lijkt nog niet helemaal te zijn waargemaakt.

Europa heeft het al tientallen jaren over hogesnelheidstreinen. Het TEN-T-netwerk moest zorgen voor naadloze verbindingen over het hele continent, maar de voortgang verloopt traag. Ondertussen heeft China in iets meer dan tien jaar tijd 40.000 km aan hogesnelheidsspoorwegen aangelegd en heeft Japan al sinds de jaren 1960 zijn Shinkansen-systeem in gebruik. Toch weet Europa nog steeds een voorsprong te behouden op de VS, waar hogesnelheidstreinen nauwelijks bestaan. Waar China en Japan zijn geslaagd en de VS hebben gefaald, is op het gebied van politieke ambitie. Gedurfd denken over de toekomst en zich daarvoor inzetten als prioriteit is de kans die Europa nu heeft, nu de dynamiek van de wereldeconomie op zijn kop staat.

Het hogesnelheidsspoor, een systeem dat Europa zou moeten verbinden, blijft onsamenhangend, traag en nationaal versnipperd.

Europa maakt zich op voor een nieuwe toekomst. Met oorlogen aan zijn grenzen, economische onzekerheid en verschuivende allianties gaat het continent een nieuw tijdperk tegemoet – een tijdperk dat veerkracht, flexibiliteit en sterkere verbindingen vereist. Maar terwijl Europa zich politiek en economisch ontwikkelt, blijft zijn transportinfrastructuur in het verleden steken. Het hogesnelheidsspoor, een systeem dat het continent zou moeten verbinden, blijft onsamenhangend, traag en nationaal versnipperd.

Starline is een blauwdruk voor een hogesnelheidsspoorwegnetwerk dat Europa als één naadloos systeem beschouwt. Opvallende blauwe treinen die zich met de efficiëntie van een metro tussen steden verplaatsen. Een uniforme ervaring die grensoverschrijdend reizen intuïtief maakt. Een netwerk dat is ontworpen om te concurreren met vliegreizen – niet alleen in snelheid, maar ook in eenvoud. Maar Starline is meer dan een visie voor hogesnelheidstreinen – het is een weerspiegeling van hoe mobiliteit de identiteit van Europa vormgeeft, hoe de bepalende wetgeving tot leven komt en hoe Europeanen de waarde zien die ze terugkrijgen voor hun belastinggeld.

Het principe van Starline is simpel: treinen winnen van vliegtuigen als een reis minder dan drie uur duurt.

Het principe is simpel: treinen winnen als een reis minder dan drie uur duurt. Bij die drempel stijgt het aantal treinreizigers enorm. Starline heeft een netwerk voor ogen waarin treinen met een snelheid van 300-400 km/u routes zoals Berlijn naar Warschau of Milaan naar München sneller en handiger maken dan vliegen.

Maar snelheid alleen is niet genoeg. Starline is een voorstel om de hele ervaring opnieuw te ontwerpen, van het ontwerp van stations tot de digitale infrastructuur. Er wordt een nieuw digitaal platform voorgesteld om het doolhof van nationale ticketingsystemen te vervangen. Nieuwe hogesnelheidsknooppunten, net buiten de grote steden, worden meer dan alleen transitpunten en distributiecentra: ze fungeren als nieuwe nationale monumenten. Deze stations zijn ontworpen met het oog op efficiëntie, maar ook op het maatschappelijk leven. Ze zullen culturele evenementen, sportwedstrijden en openbare bijeenkomsten organiseren, waardoor ze net zozeer deel gaan uitmaken van de identiteit van een stad als de historische treinstations ooit waren.

Centraal in deze visie staat de diepblauwe trein van Starline, een bewuste verwijzing naar de Europese identiteit. Een gedurfd, direct herkenbaar ontwerp dat mobiliteit tot een symbool van eenheid maakt. De blauwe treinen van Starline zijn net zo bekend als de gele taxi's van New York of de rode bussen van Londen. Ze zijn ontworpen om een nieuw Europees monument in beweging te worden.

Alledaagse ervaringen, zoals een naadloze treinreis, kunnen meer doen om het vertrouwen in het Europese project te herstellen dan abstracte verdragen.

Het verplaatsen van passagiers van vliegtuigen en auto's naar treinen zou niet alleen tot doel hebben onze transportemissies te verminderen, maar zou Europeanen ook laten zien dat hun bijdragen tastbare waarde voor hen opleveren. Starline wordt gezien als een weerspiegeling van de waarde die Europa aan Europeanen biedt, als een infrastructuurproject dat verbindt in plaats van verdeelt. In een tijdperk waarin velen zich niet meer verbonden voelen met het Europese project, kunnen tastbare, alledaagse ervaringen – zoals een naadloze treinreis – meer doen om het vertrouwen te herstellen dan abstracte verdragen of verre topontmoetingen. Natuurlijk zal deze visie niet van de ene op de andere dag werkelijkheid worden. Coördinatie tussen nationale regeringen, het op elkaar afstemmen van normen en het overwinnen van bureaucratische inertie zijn allemaal belangrijke hindernissen, maar geen enkele daarvan is onoverkomelijk als ze worden ondersteund door een duidelijk Europees mandaat.

Historisch gezien werden soortgelijke grote infrastructuurprojecten als technisch, financieel of beide onmogelijk beschouwd. Toch hebben we vandaag de dag het Panamakanaal, de Kanaaltunnel en het internationale ruimtestation ISS. Net als deze historische infrastructuurprestaties zou Starline politieke wil, intergouvernementele samenwerking en slimme financiering vereisen, mogelijk via bestaande EU-mechanismen zoals de Green Deal, de Connecting Europe Facility, financiering door de Europese Investeringsbank (EIB) en publiek-private partnerschappen. Vaak is het niet zozeer de financiering die in de weg staat, maar de beslissing of we voldoende geloven in het belang van een visie om deze tot een goed einde te brengen.

Als Europa relevant, samenhangend en voorbereid op de toekomst wil blijven, moet het stoppen met het uitbesteden van verbeeldingskracht of kortetermijndenken. Politieke instellingen moeten ruimte maken voor design – niet als bijzaak, maar als strategische discipline. Dit betekent dat ontwerpers moeten worden opgenomen in beleidsvormende teams, dat speculatieve blauwdrukken naast technische studies moeten worden gefinancierd en dat infrastructuur niet alleen als een nutsvoorziening moet worden beschouwd, maar ook als een cultureel project.

Design kan vorm geven aan Europese waarden. Maar alleen als we dat toelaten.

21st Europe is een nieuwe denktank, gevestigd in Kopenhagen, die onderzoekt hoe design de publieke verbeelding kan stimuleren, beleid kan beïnvloeden en kan bijdragen aan de toekomst van het Europese continent.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• starline
• mobiliteit