De laatste tijd komt Europa niet vaak positief in het nieuws, en dat is zeker ten dele terecht. Maar er zijn ook positieve ontwikkelingen die onderbelicht blijven. Ik zou er zo één in de schijnwerpers willen plaatsen: de strijd tegen dak- en thuisloosheid.

In juni 2021 onderschreven de verantwoordelijke ministers van de 27 EU-lidstaten de Verklaring van Lissabon. Daarin verbonden ze zich ertoe om op Europees niveau samen te werken rond de aanpak van dak- en thuisloosheid en vooruitgang te maken met het oplossen ervan. Er werd naar de Europese Commissie gekeken om die samenwerking vorm te geven, en even later zag het Europees Platform ter bestrijding van dak- en thuisloosheid (EPOCH) het daglicht.

De aandachtige lezer zal opmerken dat de EU helemaal geen bevoegdheden heeft om zich met dak- en thuisloosheid bezig te houden. Dat klopt, maar het is toch wat kort door de bocht. De wetgevende bevoegdheden zijn inderdaad beperkt. Al zijn er een paar Europese wetten die dak- en thuislozen expliciet rechten toekennen, zoals de richtlijn over toegang tot water voor menselijk gebruik en de richtlijn over recht op basisbankdiensten. Europese wetgeving kan ook heel wat impact hebben op de aanpak van dak- en thuisloosheid. Denk maar aan het recent gestemde Migratiepact waarvan de impact helaas zeer waarschijnlijk negatief zal zijn. Maar op meer wetgeving zitten de lidstaten en de andere partijen die betrokken zijn bij EPOCH helemaal niet te wachten.

Daarom wordt er vooral ingezet op het vergroten van de kennis over dak- en thuisloosheid en het monitoren van beleidsvooruitgang. De sceptische lezer zal vinden dat ‘belastingsgeld niet mag worden besteed aan het organiseren van dure conferenties en andere futiliteiten’. Maar deze lezer vergeet dat in heel wat landen (ook in België) beleid voor dak- en thuislozen nog te vaak gevoerd wordt vanuit de buik en zonder enige kennis van zaken. De burgemeester van Hasselt die recent in Het Belang van Limburg zijn zeg deed over hoe dak- en thuisloosheid in zijn stad zou worden aangepakt – kraakpanden slopen en dichttimmeren – was daarvan een goed voorbeeld. Onderzoek en leren over de grenzen heen heeft wel degelijk een grote impact. Housing First, de zeer effectieve aanpak van langdurige dak- en thuisloosheid, is in België geïntroduceerd door Europese samenwerking. De Vlaamse strategie rond dak- en thuisloosheid, die dit najaar wordt vernieuwd, haalt haar inspiratie ten dele uit het buitenland.

Housing First, de zeer effectieve aanpak van langdurige dak- en thuisloosheid, is in België geïntroduceerd door Europese samenwerking.

Er wordt in EPOCH ook geprobeerd om Europese fondsen aan te spreken. Dat is niet gemakkelijk, maar moeilijk gaat ook. In landen als Italië en Spanje zijn vele miljoenen euro’s, met name uit het Europees Sociaal Fonds, geïnvesteerd in een woonoplossing voor dak- en thuislozen. In België gaat het wat trager, maar de afgelopen maanden zijn een aantal Housing First-projecten in Wallonië opgestart met Europees geld. De spaarzame lezer zal stellen dat op deze manier geld in een bodemloze put wordt gegooid. Dat is inderdaad een gevaar. Tijdens het afgelopen decennium is het aantal dak- en thuislozen in de meeste landen erg gestegen en Europees geld besteden aan een beleid dat niet werkt heeft weinig zin. Maar als het gebruikt wordt om het beleid te hervormen en te investeren in evidence-based praktijken, zoals Italië en Spanje doen, dan is het wel degelijk nuttig.

Sinds de lancering van EPOCH is het politiek draagvlak enkel versterkt. Het Europees Parlement, dat eigenlijk aan de oorsprong staat van de Europese betrokkenheid in de strijd tegen dak- en thuisloosheid, wil meer ambitie zien. Ook de steden en de regio’s die samenzitten in het Europees Comité van de Regio’s en de sociale partners die in het Europees Economisch en Sociaal Commité zitten, roepen op om de Europese ambitie op te schalen. Zelfs de Raad van Ministers van de Europese Unie wil van de strijd tegen dak- en thuisloosheid een Europese prioriteit van het sociaal beleid maken. Binnenkort wordt daarover een Raadsverklaring aangenomen. En dat ook het middenveld meer en beter wil, is misschien evident, maar niet minder belangrijk.

Een kwantumsprong is mogelijk, en met wat goeie wil kan Europa de stijgende trend helpen ombuigen.

Een kwantumsprong is dus mogelijk, en met wat goeie wil kan Europa de stijgende trend helpen ombuigen en op afzienbare tijd het probleem van dak- en thuisloosheid – toch zeker de chronische vorm – helpen oplossen. Tien jaar lijkt me een haalbare kaart.

De kapstokken zijn er. De nieuwe Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen heeft een Europese armoedestrategie en een Europees Plan voor betaalbaar wonen aangekondigd. Beide initiatieven worden gelanceerd in de eerste helft van 2026, en het staat buiten kijf dat de strijd tegen dak- en thuisloosheid hierbij een prioriteit zal zijn. Dat hebben de twee verantwoordelijke Commissarissen, Roxana Minzatu en Dan Joergensen, al herhaaldelijk publiekelijk bevestigd. Hopelijk komen er dan ook concrete engagementen op het hoogste niveau, voldoende middelen, en Europese acties die ertoe doen.

Ik ben geneigd om mijn hoop voor waarheid te nemen, maar dan moet er één belangrijke voorwaarde vervuld worden. De Europese Commissie – de administratie bedoel ik dan, en niet zozeer het College van Commissarissen – moet het huidige politiek momentum met twee handen vastgrijpen en dit vertalen in een ambitieuze concrete meerjarenstrategie. Maar de huidige geopolitieke en budgettaire context is fragiel. De ruimte voor sociaal beleid op Europees niveau smelt weg als sneeuw voor de zon. Voor we het beseffen, is het momentum weg. En om dak- en thuisloosdheid opnieuw op de agenda te krijgen, als dat al lukt, zullen jaren nodig zijn. Het is dus nu of nooit voor de Europese Commissie. We staan aan de vooravond van de nieuwe meerjarenbegroting van de EU (2028-2035) en tot ieders verbazing is de strijd tegen dak- en thuisloosheid opgenomen als een expliciete doelstelling in het voorstel van Von der Leyen.

Tot ieders verbazing is de strijd tegen dak- en thuisloosheid opgenomen als een expliciete doelstelling in het begrotingsvoorstel van Von der Leyen.

Waarom dan nog twijfelen? Omdat ik na 25 jaren als middenvelder heb geleerd dat de Europese Commissie geregeld kiest voor het minimum binnen een gegeven beleidscontext, zeker als het over sociaal beleid gaat. En ondanks het politieke momentum rond dak- en thuisloosheid is het minimum nog steeds wat wisselleren in de marge. En dat is op termijn de doodsteek van de Europese strijd tegen dak- en thuisloosheid. Eurosceptici en populisten hebben gelijk als ze zeggen dat een halfslachtig sociaal beleid een verspilling van energie en moeite is. Maar afschaffen is zeker niet de oplossing. Echt beleid, binnen de bevoegdheden die de EU ter beschikking heeft en met voldoende creativiteit en moed, is wat we nodig hebben. Maar daarvoor moet de druk op en de steun voor de Commissie hoog blijven.

Voor de dak- en thuislozen kan het, maar het moet wel hier en nu. Het zou een fantastische boost kunnen zijn voor het Europees sociaal beleid in de toekomst.

Deze bijdrage verscheen in de Zomerreeks 2025: Make Europe Great Again van Samenleving & Politiek.

• mega2025
• EU
• dakloosheid