De luchthaven van Deurne lijkt haar laatste hoofdstuk in te gaan. Niet omwille van plotse wendingen - genoemde bedragen en berekeningen waren al jaren bekend. Niet als antwoord uit reflectie op de vraag of we als samenleving wel beter worden van het stimuleren van de hypermobiliteit van een kleine elite. Niet vanuit verontwaardiging over de perfect vermijdbare klimaatschade wanneer de privéjets die in Deurne opstijgen zes op de tien keer bestemmingen aandoen die binnen de 500 kilometer van Antwerpen liggen, met de sterkste stijgingen tijdens de zomermaanden naar Zuid-Franse vakantieoorden.

Wel omdat het in de huidige besparingslogica niet vol te houden is om een verlieslatende organisatie met steeds krimpende economische impact met nadrukkelijk schaarse overheidsmiddelen te blijven subsidiëren. Nu pijnlijke besparingsoperaties in verschillende beleidsdomeinen ertoe leiden dat ook Vlaamse coalitiepartners de geldstroom naar de luchthaven in vraag durven stellen, wordt een finale conclusie over deze regionale luchthaven eindelijk bespreekbaar. Cognitieve dissonantie is in Vlaanderen anno 2025 blijkbaar moeilijker vol te houden op boekhoudkundig vlak dan in termen van klimaatontwrichting en rechtvaardigheid.

De duurzaamheidslogica krijgt nu dus bijna per ongeluk bijna gelijk. Dat voelt cynisch. Want noodzakelijke verandering zou niet het toevallige bijproduct mogen zijn van een enge financiële afweging. Een scheut toekomstvisie had fijner geweest.

De waarden die - altijd, onvermijdelijk - schuilen achter de politieke keuzes in hoe we ruimte en middelen toewijzen, blijven in het huidige debat hidden in plain sight. Uiteraard is het vraagstuk of de luchthaven moet blijven bestaan, verengen tot een financiële afweging van kosten en opbrengsten evenveel ideologie als boekhouding: ecologische, sociale en gezondheidsschade wordt netjes buiten beeld gehouden.

We kunnen nu stilaan afscheid beginnen nemen van een project dat maatschappelijk al lang zijn houdbaarheidsdatum voorbij is.

Maar we kunnen nu dus stilaan afscheid beginnen nemen van een project dat maatschappelijk al lang zijn houdbaarheidsdatum voorbij is. Maar zelfs als de sluiting van de luchthaven uiteindelijk zal voortkomen uit een besparingslogica, kunnen en moéten we daar zo snel mogelijk uitbreken bij het herdenken wat die vrijgekomen ruimte dan kan gaan betekenen.

Kunnen of durven we die vraag breder te zien - als een oefening in toekomstbouwen? Voorbeelden van vergelijkbare transities zijn legio in binnen- en buitenland. Plekken kunnen strategisch worden heruitgevonden, met behoud van een eigen identiteit. Limburgse steenkoolmijnen sloten ook uit noodzaak. De regio bleef lang geplaagd door werkloosheid en leegstand. Tot er ruimte kwam voor cultuur, technologie, nieuwe vormen van productiviteit, en - vooral - gedeeld perspectief. Essen, bloeiend als mijnstad, werd Europese groene hoofdstad met in de hoofdrol de herbestemming van industriële infrastructuur. In Berlijn werd de Tempelhof luchthaven omgevormd tot een publieke vlakte, een plek waar burgers zelf invulling geven aan recreatie, sport, experiment en stadslandbouw.

In Berlijn werd de Tempelhof luchthaven omgevormd tot een plek waar burgers zelf invulling geven aan recreatie, sport, experiment en stadslandbouw.

De vraag wordt nauwelijks gesteld: wat hebben we als samenleving eigenlijk nodig, in Deurne, Antwerpen en Vlaanderen? Wat is waardevol? Die vraag, die in de essentie peilt naar de inhoud van een goed leven, opent een boek met een ander verhaal. Met in de hoofdrol een plek, zijn gebouwde en natuurlijke omgeving, zijn historische identiteit, materieel (infrastructuur) en immaterieel (gemeenschap). Aan zo'n verhaal een nieuw hoofdstuk kunnen schrijven, heeft toch een enorme aantrekkingskracht, voor politiek, economie, organisaties en burgers? Een verhaal vol nieuwe activiteiten, gericht op levenskwaliteit, met producten en diensten die ons gezond, verbonden en veerkrachtig maken.

In zo'n verhaal kunnen economische, ecologische en sociale waarden wel degelijk coherent samen worden nagestreefd. En dan blijkt dat we, te midden van alle polarisatie en wantrouwen, het even vaak verrassend eens zijn over wat er echt toe doet, wat van waarde is.

Laten we het dus over toekomstig Deurne, Antwerpen en Vlaanderen hebben, in termen van noden en wensen, van bezorgdheden en verbeelding. Met oog voor de werknemers die in de luchthavenafhankelijke sectoren hun job dreigen te verliezen. Met democratische garanties over wie daarvoor mee aan tafel schuift (niet enkel projectontwikkelaars), en volgens welke regels. Met een gevoeligheid voor hoe kosten en baten van alle nieuwe kansen fair worden verdeeld.

Er is ruimte voor groen, water, fietsers en wandelaars, stadslandbouw, cultuurbeleving, energieproductie, of een top notch simulatorenvliegschool.

Het is al lang duidelijk dat dit terrein veel meer potentieel heeft dan de afgesloten gebetonneerde vlakte die het nu is. In deze dense stadsregio geeft het binnenkort mogelijks ruimte om te ademen, maar nu al om te dromen. En dat deden ze in Deurne - tussen het strijden tegen bouwovertredingen, milieuschade en hinder door. Organisaties zoals Vliegerplein wist de voorstellen van experten, organisaties en bezorgde burgers coherentie en forum te geven: ruimte voor groen, voor water, voor fietsers en wandelaars, voor stadslandbouw, cultuurbeleving, energieproductie, of voor een top notch simulatorenvliegschool. Elke optie gaat gepaard met nieuwe tewerkstelling, nieuwe ecosystemen en nieuwe adem voor waardevol erfgoed.

We kunnen de luchthaven van Deurne sluiten om te besparen. Maar om Deurne te herdenken, moeten we het toch durven hebben over in welke samenleving we anno 2050 willen leven, en nog meer, durven luisteren. Zo'n debat kan dan wel snelheid winnen op een startbaan van financiële budgetten, echt opstijgen zal het pas doen op aantrekkingskracht (ruikt ook lekkerder dan kerosine).

• column
• luchthaven
• Deurne