Wie zal de economie draaiende houden en voor de massa bejaarden zorgen? Een idee is de pensioenleeftijd te verhogen naar 75, maar de meeste mensen willen niet langer werken. Een haalbaarder plan is meer immigranten op te nemen. Dat begint zich al voor te doen, maar geen enkele EU-regering lijkt te willen toegeven dat dit deel uitmaakt van een historische nieuwe trend.

Kiezen

Vorige zomer stelde Duitsland zijn grenzen open om computerprogrammeurs uit ontwikkelingslanden naar binnen te halen. Het noemde de beslissing tijdelijk. Het Verenigd Koninkrijk, waar bijna een derde van de artsen in een ander land is geboren, heeft zijn immigratiewetten verregaand versoepeld om het opgeleide mensen gemakkelijker te maken om van buiten de Europese Unie te komen. Er was geen officiële mededeling.
Het is wellicht overdreven te stellen dat Europa moet kiezen tussen ‘grijze macht of zwarte macht’. Maar zelfs met de uitbreiding van de EU naar Oost-Europa, blijft de grootste bron van mogelijke immigratie de derde wereld, voornamelijk Afrika en Azië. Landen uit het Middellande-Zeegebied, die vroeger migranten naar het noorden stuurden, zijn welvarend genoeg geworden om hun mensen te houden. Honderden jonge Portugezen werkten vroeger als huisbewaarder in Parijs, maar hun kinderen gaan terug naar een bloeiend Portugal. Spanje is gestopt met werkkrachten uit te voeren, gedeeltelijk wegens een sterke daling in zijn geboortecijfers.

De immigratie vanuit ontwikkelingslanden heeft al gezorgd voor sociale spanningen in de meeste Europese staten en krantenkoppen over een ,,vloed’’ van buitenlanders. Het gaat niet alleen om skinheads die in Duitsland buitenlanders vermoorden of in het Verenigd Koninkrijk Aziatische kaartjesknippers in mekaar slaan. De Italiaanse kardinaal Giacomo Biff choqueerde onlangs de Italianen toen hij opriep om enkel nog rooms-katholieke immigranten toe te laten om de ,,identiteit van de natie’’ te redden. Hij zei dat Moslims ,,ander voedsel, andere feestdagen en familiewaarden’’ hebben.

Ernstig

Achter de racistische sensatiezucht gaan evenwel ernstige kwesties schuil. Heeft het publiek een kans gekregen om over de toestand te debatteren, of is het hen opgedrongen door de politici die bang zijn om over de pro’s en contra’s te discuteren? De opgang van extreemrechtse partijen in veel staten blijkt te zijn veroorzaakt niet alleen door de immigratie maar door een gevoel dat het establishment niet eerlijk is geweest.
De voorzichtige poging om het debat te heropenen, werd uitgelokt door een controversieel rapport van de Bevolkingsafdeling van de Verenigde Naties dit jaar. Dat berekende dat tegen 2050 een kwart van de Britse bevolking ouder dan 65 zou zijn. De cijfers voor Frankrijk en Duitsland waren gelijkaardig, terwijl het in Italië om een derde van de bevolking zal gaan.

In de meeste Europese landen is er een scherpe daling geweest in de verhouding van de bevolking tussen 15 en 64 tot die van 65 en ouder. In het Verenigd Koninkrijk waren er in 1950 6,24 werkenden voor elke gepensioneerde. Dat cijfer zakte naar 4,08 dit jaar. Uitgaande van geen immigratie na 1995, zouden er tegen 2050 2,36 werkenden voor elke gepensioneerde zijn.
In Italië waren er in 1950 bijna acht werkenden voor elke gepensioneerde, vandaag minder dan vier. Zonder immigratie zal de verhouding tegen 2050 dalen tot 1,52. Vlugger dan bijna elk ander EU-land is Italië verschoven van een norm waar koppels dikwijls acht tot negen kinderen hadden naar een norm waar veel koppels één kind hebben of kinderloos blijven. De Verenigde Naties hebben een aantal ramingen gedaan over hoe om te gaan met het ‘demografisch tekort’. Zij berekenden hoeveel immigranten nodig zouden zijn om de omvang van de actieve bevolking (15 tot 64 jaar) op hetzelfde peil te houden in 2050 zoals het nu is.

Controverse

Voor Duitsland zouden elk jaar 3,4 miljoen migranten nodig zijn om de beroepsbevolking in dezelfde verhouding te houden tot de ouderen als vandaag. Tegen 2050 zou 80 % van de bevolking buitenlanders zijn of hun afstammelingen. In Groot-Brittannië zouden er tot 2050 jaarlijks 125.000 immigranten moeten worden toegelaten. Dat is bijna twee keer het gemiddelde van 73.000 migranten per jaar van 1990 tot 1998. Om de huidige verhouding werkenden-gepensioneerden tot 2050 te behouden, zou het land een netto immigratietotaal nodig hebben van meer dan één miljoen migranten per jaar. Als dat gebeurde, zou de totale bevolking tegen het midden van de eeuw stijgen tot 136 miljoen, van wie 80 miljoen, of grofweg 59 %, migranten van na 1995 zouden zijn of hun afstammelingen.
Het is niet verwonderlijk dat toen de Europese Ministers van Binnenlandse Zaken deze zomer voor de eerste keer het thema bespraken van ‘vervangingsimmigratie’, er controverse ontstond. De toenmalige Franse Minister van Binnenlandse Zaken, Jean-Pierre Chevènement, stelde de basis van de cijfers in vraag en deed het af als een middel van de werkgevers om de lonen te verlagen. Als het zou gebeuren, zou Europa de gevolgen moeten begrijpen en klaar zijn om een raciaal heterogene samenleving te worden. Volgens een document voorbereid door de Franse president ,,moet de publieke opinie duidelijk verteld worden dat Europa, een land van immigratie, een plaats zal worden waar kruisbevruchting zich voordoet. De publieke opinie moet worden ingelicht en overtuigd.’’

Quota

De Franse Minister van Binnenlandse Zaken was voor het tijdelijk naar binnen halen van seizoenswerkers via contracten met hun eigen regeringen, die van hen zouden eisen dat zij na een vastgelegde periode terugkeren. Maar de immigranten die nodig zijn, zijn die met hoge opleidingen, en zij zullen niet aangetrokken worden zonder het vooruitzicht van een burgerschap. De Europese regeringen moeten wellicht naar een quotasysteem gaan zoals gebruikt wordt door de Verenigde Staten van Amerika of Canada, dat opgeleide mensen van verschillende landen begunstigt of ‘punten’ geeft aan migranten afhankelijk van hun kwalificaties of van het feit of zij familiebanden hebben met vroegere immigranten.
Een andere oplossing is mensen langer te doen werken. Voor het Verenigd Koninkrijk zou dat betekenen dat de pensioenleeftijd wordt opgetrokken tot de leeftijd van 72 om dezelfde verhouding actieven-gepensioneerden te hebben als nu. In de praktijk zullen de meeste landen wel een mengeling van die aanpakken gebruiken, door de deur te openen voor immigratie, de pensioenensystemen te veranderen en de mensen aan te moedigen die na hun 65 nog willen blijven werken.

Samenleving & Politiek, Jaargang 7, 2000, nr. 9 (november), pagina 43 tot 45

• Europa
• immigratie