De hoogbejaarde van den Berg weet van geen ophouden. Hij is van 1914 en heeft zopas een nieuw boek uit. Het is bezwaarlijk een meesterwerk te noemen, maar het blijft lezenswaardig en uitdagend. De auteur vraagt zich af wat de betekenis is van de tragedies, die periodes van grote bloei gekend hebben: de Griekse oudheid en de Engelse en Franse zeventiende eeuw. Hij vertrekt van de definitie van Aristoteles, waarin centraal staat: nabootsing om de toeschouwers toe te laten zich van emoties van angst te ontdoen. Voor van den Berg kan geen sprake zijn van angst of vrees zonder meer. Die moeten altijd een voorwerp hebben. Zijn boekje is precies een zoektocht naar dat object. Voor de Griekse oudheid legt hij een verband met de dreigende Perzische oorlog. De Franse tragedie moet gezien worden als een reactie op de burgeroorlog van het Jansenisme met de katholieke Franse staat. In beide gevallen gaat het om een vernietigende dreiging. De tragedie liet de bevolking toe als het ware op kleine schaal zijn emoties te verwerken. Dat was ook zo bij de Engelse tragedie, maar in dat geval was de oorzaak geen dreiging met vernietiging. Integendeel, Engeland was bezig de wereld te veroveren en de bevolking moest zich op de opbouw van het ‘British empire’ concentreren. Ze moest zich oefenen in ascese. De basis-bovenbouw-theorie van Karl Marx is vandaag niet meer zo populair. Het boekje van van den Berg blijft zoeken naar een verband, ook al is dat niet deterministisch. Hij ziet geen samenhang van oorzaak en gevolg, maar van gelijktijdigheid. Het blijft het proberen waard.

Samenleving & Politiek, Jaargang 10, 2003, nr. 9 (november), pagina 56

• boekbespreking