De organisatie van de islam in België

In België leven ongeveer 450.000 moslims. Sinds 1974 is de islam in België een erkende godsdienst. Het was de bedoeling de islam zoals de andere erkende godsdiensten te financieren. Het is de logica zelve dat de islam dezelfde rechten krijgt als de andere erkende godsdiensten. Dit is een aspect van volwaardig burgerschap. Een alternatief zou zijn de voordelen die bij erkenning horen, voor alle godsdiensten af te schaffen. Maar tot op heden hebben de moslims nog geen eurocent gekregen. Moskeeën kregen hooguit subsidies van lokale besturen. Het leeuwendeel van de werking draait op eigen middelen. Het is pas in 1989 dat het koninklijk Commissariaat voor het Migrantenbeleid het voorstel lanceerde om in de moskeeën verkiezingen te organiseren en op die manier een moslimraad als gesprekspartner van de overheid te vormen. Zo’n orgaan was nodig voor een werkbaar subsidiesysteem. In november 1994 heeft de minister van Justitie uiteindelijk 17 personen benoemd als lid van de Voorlopige Executieve van de Moslims in België.

Executieve maakt geen al te goede beurt

De eerste algemene verkiezingen vonden plaats op 13 december 1998, en werden mee geconcipieerd door het Centrum voor Gelijke Kansen. Uit de 68 leden van de Algemene Raad werden vervolgens 17 personen voorgesteld als lid van de Executieve. Uiteindelijk is het wel de regering die de Executieve benoemt. Na screening door de Staatsveiligheid werden een aantal personen geweerd, en werden uiteindelijk 16 leden aangesteld. De screening, waarbij heel wat raadsleden gezien hun vermeende fundamentalistische opvattingen als ongeschikt werden bevonden, leidde tot een vertrouwensbreuk tussen de Algemene Vergadering en de regering. Men mag stellen dat de screening slordig is gebeurd.
De Executieve heeft officieel een louter administratieve opdracht. Zij moet een gesprekspartner van de overheid zijn voor volgende thema’s: islamitisch onderwijs en moslimleerkrachten, erkenning en financiering van de moskeeën, erkenning en bezoldiging van imams en aalmoezeniers, het Offerfeest, ‘uitzendingen door derden’. Het is de bedoeling dat de Executieve over al deze thema’s concrete voorstellen formuleert of zelf initiatief neemt.
De werking van de Executieve is niet echt een succes te noemen. Tot op heden is zij er niet in geslaagd haar opdrachten volledig te vervullen. Er is nog geen enkele moskee erkend. De instelling wordt door diverse euvels geplaagd. Om te beginnen is het niet evident dat een godsdienst met zoveel verscheidenheid in één orgaan wordt ondergebracht. Sowieso is een strakke hiërarchische organisatie de moslims vreemd, in tegenstelling tot de katholieken. Bij de christenen bestaat een dergelijke overkoepeling niet. Eensgezindheid bereiken is niet gemakkelijk. In Nederland praat de overheid rechtstreeks met de verscheidene strekkingen van de islam. De diverse stromingen komen ten dele, maar lang niet volledig overeen met de etnieën. Over bijvoorbeeld de vraag aan welke criteria een imam moet voldoen om erkend te worden, lopen de meningen sterk uiteen. De samenstelling van de Executieve weerspiegelt bovendien niet de samenstelling van de moslimbevolking. De bekeerde Belgen zijn oververtegenwoordigd, de Turken en een aantal kleinere nationaliteiten ondervertegenwoordigd. Deze verdeeldheid is één van de belangrijkste redenen voor het niet-functioneren van de Executieve. Persoonlijke vetes en onbekwaamheid van een aantal leden zijn andere verklaringen. Kortom: de Executieve komt over als een zootje ongeregeld, en mist legitimiteit bij de basis. Ten slotte moet vanuit democratisch oogpunt ook gewezen worden op een ander bedenkelijk aspect: de Algemene Vergadering wordt maar eens om de tien jaar verkozen.

Executieve ook maatschappelijk in het oog van de storm

Onder invloed van gebeurtenissen zoals het terrorisme en de moord op Theo Van Gogh, verwacht de samenleving dat moslimverantwoordelijken deze daden openlijk veroordelen, intern het radicalisme helpen bestrijden, enzovoort. Dit kun je natuurlijk van twee kanten bekijken. Men kan stellen dat de gewone moslims en hun organisaties niets met deze misdaden te maken hebben. Door te spreken bevorderen ze alleen maar de stompzinnige associaties die islamofoben maken. Dit is een prima redenering, maar daartegen kan men opwerpen dat de gewone moslims nu reeds zodanig in diskrediet zijn gebracht, dat hun verantwoordelijken dit actief moeten tegengaan. Dat kan door scherpe veroordelingen en door duiding bij wat de islam wel en niet betekent. Ik ben eerder deze tweede mening toegedaan. De Executieve is het orgaan bij uitstek om ‘officiële’ standpunten namens de Belgische moslims naar buiten te brengen. Het probleem is echter dat de Executieve enkel met administratieve opdrachten is belast. Een vergelijking met de bisschoppenraad gaat bijvoorbeeld niet op. Toch vind ik dat de Executieve haar opdracht ruimer zou moeten opvatten. Ze mag zich niet achter haar beperkte taakomschrijving verstoppen.

Hoe kan het verder?

De Executieve afschaffen is geen goed idee. Om de erkenning van de islam (inclusief subsidies) echt te kunnen waarmaken, heeft de overheid nood aan een duidelijke gesprekspartner. Maar tegelijkertijd moeten de leden van de Executieve en de overheid op een volwassen manier met de diversiteit kunnen omgaan, waarbij deze ook in de beslissingen weerspiegeld wordt. Dat is een kwestie van mentaliteit. Gezien met het Lambermontakkoord de gewesten terzake extra bevoegdheden hebben gekregen, is het ook goed dat er een Vlaamse en Franstalige kamer zal komen. In de werking moeten ook de nodige taalevenwichten worden gerespecteerd. Jammer genoeg is er geen wettelijk kader voorzien om de aanwezigheid van vrouwen in de algemene vergadering en de Executieve te garanderen. Dat kan in de toekomst nog. Hier moet wel worden opgemerkt dat zoiets niet van andere godsdiensten geëist wordt. Hier stoten we evenwel op een fundamenteel punt: moet de overheid eigenlijk de vertegenwoordiging van een godsdienst regelen? Ik zou ervoor willen pleiten om op termijn het wettelijke optreden van de overheid over de manier waarop de moslims zichzelf organiseren, naar analogie van de andere godsdiensten, op te heffen. Intussen moet te allen prijze vermeden worden dat de screening door de Staatsveiligheid, die op zich wenselijk is, niet tot onnodig wantrouwen leidt. Op dit vlak lijken reeds lessen te zijn getrokken.
Hopelijk ontpopt de Executieve zich in de toekomst als een instantie die op een gepaste manier aan het maatschappelijk debat participeert. Dit kan door inname van standpunten, informeren van niet-moslims (o.m. via ‘uitzendingen door derden’), maar ook door intern discussies aan te gaan, bijvoorbeeld over integratie en traditionalistische wantoestanden. Het betrekken van de eigen achterban is momenteel een belangrijk hiaat. De Executieve moet ook zelf de kwaliteit van imams controleren. Een interessant denkspoor, waar de Vlaamse regering werk van lijkt te willen maken, is een opleiding van imams in Vlaanderen. Dit gebeurt best geleidelijk, waarbij samenwerking met oorspronglanden wordt behouden. Een eerste stap is alvast de inburgering van imams. In ieder geval is het noodzakelijk dat imams, als belangrijke opinieleiders binnen de eigen gemeenschap, voldoende vertrouwd raken met de West-Europese samenleving. Zo kunnen zij een belangrijke bijdrage leveren tot emancipatie en integratie. De Executieve zelf moet ook meer voeling ontwikkelen met de maatschappelijke positie en de noden van de eigen achterban en de bekommernissen van de autochtone publieke opinie.
Tot slot nog een woord over de algemene verkiezingen. Misschien is deze formule geen must. Anders dan bij verkiezingen voor een parlement of een gemeenteraad is er geen intermediair orgaan (in de politiek zijn dat de partijen) tussen de massa en de kandidaten. Daardoor kunnen soms echte individualisten verkozen worden. Misschien kan de kwaliteit van de vertegenwoordigers verhoogd worden door de provinciale moskeekoepels, die momenteel in het kader van het Vlaams decreet over de erkenning van de moskeeën tot stand aan het komen zijn, vertegenwoordigers te laten aanduiden. Zo kunnen actieve leden van verenigingen die al iets bewezen hebben, worden aangezocht.

Een goede Executieve is nodig voor een succesvolle multiculturele samenleving

Na jaren aanmodderen is het hoog tijd dat de islam op een fatsoenlijke manier georganiseerd en vertegenwoordigd wordt. Nu de islam zo omstreden is, komt het erop aan dat de gewone moslims bekwame leiders hebben. Hoewel niet als enige heeft de Executieve daar een rol in te spelen. Een goedwerkend overlegplatform is onontbeerlijk om de erkenning uit 1974 eindelijk een inhoud te geven. Een goede samenwerking met de overheid en subsidiëring helpt bijvoorbeeld ook ongewenste buitenlandse inmenging, zoals financiering vanuit Saoedi-Arabië, te vermijden. De moslimleiders zelf dragen een grote verantwoordelijkheid. Zij moeten beseffen dat de maatschappelijke positie van de moslimbevolking gediend is met een moderne en dynamische vertegenwoordiging, die op een actieve manier op interne en externe ontwikkelingen inspeelt. Dat betekent ook dat steriele meningsverschillen achterwege gelaten moeten worden. Er zijn evenwel indicaties dat dit besef groeit. Dit is in ieders belang.

Meryem Kaçar
Advocaat, gewezen senator voor Groen! en gewezen bemiddelaar voor de regering bij de Moslimexecutieve

Islam - Moslimexecutieve

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 1 (januari), pagina 4 tot 6

• Islam
• Moslimexecutieve