Dat de studie van de lokale politiek uitermate boeiend kan zijn, tonen Dries Verlet, Herwig Reynaert en Carl Devos doorheen hun diverse publicaties overvloedig aan. Met Burgers in Vlaamse grootsteden zetten de auteurs een stap voorwaarts in het empirisch onderzoek naar tevredenheid op het lokale niveau. In 2002 verscheen immers van deze auteurs al het werk Tevredenheid over het lokaal beleid. Stad Gent. Eigenlijk vloeit ook dit nieuwe boek voort uit een experimenteel onderzoek dat op het einde van 1999 door de Vakgroep Politieke Wetenschappen van de Universiteit startte en peilde naar de gepercipieerde kwaliteit van het leven dat de auteurs het ‘subjectief welzijn’ noemden. De relatieve originaliteit van hun benadering schuilt in het brede spectrum van factoren die ze in beschouwingen nemen. Dit is het resultaat van hun uitgangspunt dat politiek niet enkel door de politieke factoren kan of mag worden verklaard. Politiek is immers slechts een onderdeel van het maatschappelijke leven. Om politiek gedrag en attitudes van mensen te begrijpen is het dan ook heel relevant om na te gaan hoe ze bijvoorbeeld de relaties met hun buren of familieleden inschatten, of ze tevreden zijn met hun job en loon, … Met deze invalshoek wijken de auteurs enigszins af van bestaande methodes om de kwaliteit van het leven te meten. Zij focussen zich op subjectieve indicatoren waarbij de ervaring van het individu centraal staat.

Het boek is niet enkel het resultaat van de inspanning van de auteurs. Aan de inzameling van de data over de drie grootste steden van Vlaanderen die elk meer dan 10.000 inwoners tellen (Gent, Brugge en Antwerpen) hebben immers velen meegewerkt. De publicatie van de onderzoeksgegevens over de drie grote steden die via enquête werden verworven, vindt in dit boek voor het eerst plaats.

Burgers in Vlaamse grootsteden bestaat uit vijf hoofdstukken, waarvan de vier centrale thema’s de hoofdstukken 2 tot en met 5 vullen. In het eerste hoofdstuk buigen de auteurs zich over de gehanteerde methodologie en de onderzoeksgegevens. Het boek bevat ook een zestal bijlagen, een bibliografie en lijsten met tabellen en figuren.

De vier thema’s werden gedistilleerd uit de talrijke gegevens die werden ingezameld: de tevredenheid over het stadsbeleid, het vertrouwen in de lokale overheid, het veiligheidsgevoel en de politieke participatie. Net als Bouckaert, Van de Walle, Maddens en Kampen (Identity vs performance: An overview of theories explaining trust in government. Second report Citizen directed government: Quality and trust in government, K.U.Leuven, Public Management Institute, 2002) gaan ze uit van een onderscheid tussen tevredenheid en vertrouwen. Tevredenheid heeft eerder betrekking op de software (wanneer de beoordeling betrekking heeft op de bemanning van de organen), terwijl het vertrouwen nauwer samenhangt met de beoordeling van de hardware (hieronder verstaat men de organen van de overheid). Naast tevredenheid en vertrouwen onderzochten ze als derde thema het veiligheidsgevoel. Ze stelden immers vast dat het veiligheidsgevoel in sterke mate samenhangt met de tevredenheid over het beleid. Het vierde thema haakt evenzeer in op de thema’s tevredenheid en vertrouwen. De auteurs onderzoeken immers in welke mate participatie dat door politieke wetenschappers en bestuurskundigen wordt aangevoerd als ultimum remedium het tekort aan tevredenheid en vertrouwen uit de wereld kan helpen.

Zoals de auteurs zelf aanstippen biedt dit boek slechts een eerste stap in het onderzoek van de ingezamelde data: het biedt een ordening van het cijfermateriaal in een beschrijvende presentatie. Om deze informatie vlot leesbaar te maken werden de statistische technieken en methodologische verduidelijkingen zo veel als mogelijk weggecijferd. Toch is het belangrijk een beperking voor ogen te houden waarvoor de auteurs ook waarschuwen: de auteurs pogen de samenhang tussen één of meerdere variabelen zichtbaar te maken, maar dit laat niet toe om vast te stellen of we met oorzakelijke verbanden te maken hebben. Dit houdt verband met het feit dat men met gegevens van één enkele steekproef bezwaarlijk statistisch gezien over oorzakelijke verbanden kan spreken. Een oorzakelijk verband betekent immers dat men ook gegevens zou hebben over dezelfde respondenten doorheen de tijd.

Wat de bevindingen zijn van de auteurs, daarover wensen we niet verder uit te weiden, tenzij dat zij beklemtonen dat de verklaring van de verschijnselen vertrouwen en tevredenheid blijkbaar veel ingewikkelder en veelzijdiger is dan een opsomming van een reeks beschrijvende sociaal-demografische kenmerken. Meteen zit hierin een waarschuwing voor zij die menen pasklare en eenvoudige oplossingen te hebben gevonden om de tevredenheid en het vertrouwen te verhogen. Voor de andere bevindingen moet je het boek zelf lezen en zoals we al stelden, zal je dat niet echt moeilijk vallen. Het boek is trouwens mooi vormgegeven, biedt duidelijke tabellen en grafieken. Het is een boeiend boek geworden, waarvan we enkel kunnen hopen dat het verzamelde materiaal na verdere verwerking nog meer informatie zal bieden. Het is uitkijken naar de volgende publicatie die de informatie die aanwezig is in de ingezamelde data nog verder zal uitdiepen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 9 (november), pagina 54 tot 55

• boekbespreking