Maar toen trok Stevaert naar Limburg en werd het PRO-congres in stilte afgevoerd. In december bleef in Brugge enkel een kick off-manifestatie voor de lokale verkiezingen over. Het werk van de vele denkgroepen die zich in de aanloop naar het PRO-congres over tal van thema’s bogen raakte onder het stof. Her en der herrijzen sommige passages in de nieuwe beginselverklaring.

Over die beginselverklaring mag weer worden gepraat. Ze werd en wordt op de Grasmarkt door vele handen geschreven. Externen leveren voor sommige thema’s een insteek waarop experts van de studiedienst en de professionals van de partijtop verder werken. Daarna volgen de teksten hun gewone congresgang. Daarmee is de inspraak van de basis nog niet gigantisch, maar is het schrijnend democratisch deficit van de eerdere werkwijze deels goedgemaakt.
Maar niet alles is anders. De beginselverklaring is dan wel fors uitgebreid en wordt niet meer onder een PRO-label verkocht, voorts blijft de geest grotendeels dezelfde. Wie de beginselverklaring doorneemt, leest een (vaak interessante) tekst met af en toe reliëf en ambities, maar soms ook met weifelende behaagzucht. Geschreven voor de progressieve mediaankiezer die niet verstoord mag worden door een te scherpe instapdrempel blijft de uiteenzetting soms ook eerder algemeen en weinig verrassend.
Die tekst van het eerste congresluik telt vandaag ongeveer 50 bladzijden. Aan dat tempo stevent de partij af op een beginselverklaring van ruim 150 bladzijden. Het kan meer zijn, want de core business - sociale zaken en arbeidsmarkt - die wellicht wat meer papier zal vragen is voor het najaar. Dat is meteen ook de echte lakmoesproef voor de zgn. partijvernieuwing en voor de relaties met het ABVV. Pas dan kan worden uitgemaakt of wat al zo vaak is geschreven in te vroege en soms oppervlakkige analyses ook klopt. Naar verluidt zou de sp.a onder Vande Lanotte weer een duidelijkere linkse koers varen. Die koerswending zien sommigen althans bijv. in voorstellen over de halvering van het leger of het afromen van exuberante winsten van energieproducten. Oud links herrees uit de as van het moderne Stevaertisme. Zo leek het. Dat is een overdreven en ongenuanceerde inschatting.
Met sommige quotes en voorstellen leek het alsof Vande Lanotte de sp.a zo snel mogelijk (weer) in de rol van aangever van gespreksonderwerpen, van mediasetter wou hijsen. Maar daar veel meer achter zien klopt wellicht niet. Eén omdat ze een fout beeld insinueert van de sp.a onder Stevaert. Denk aan zijn gratisbeleid en de vijfkamp in de sociale zekerheid. Even ‘afgunstig’ als Vande Lanotte, die dus meer dan het lijkt de lijn van het verleden volgt. Twee omdat het met die voorstellen te makkelijk scoren is, ook en vooral op de linkerflank, waar relaties met de bonden om aandacht vroegen. Ze zijn dus niet zomaar representatief voor het socialistisch denkwerk. Trouwens, hoe ‘oud links’ is het pleidooi van Vande Lanotte om de liberalisering in de energiemarkt op te drijven? Kortom, oordelen is voorbarig. De test die uitmaakt of en hoeveel nieuws er onder de zon is volgt verderop dit jaar, tijdens het tweede ideologisch congres.
De eerste 50 bladzijden leren dat er alvast heel veel ‘verklaring’ is maar daarom niet indrukwekkend veel ‘beginsel’. Die laatste steunen vooral op de interessante beginpagina’s van de intentieverklaring van kandidaat-voorzitter Vande Lanotte. Met beginselen moet karig worden omgesprongen, het risico op inflatie is immers groot. Beginselen zijn eenvoudige, krachtige principes die in afgeleide vorm de discussies over concrete punten sturen. Zonder dogmatisme en dus met enig pragmatisme. Enig. Toch lijkt het soms alsof de auteurs zich niet te sterk willen profileren. De beginselverklaring blijft voorlopig een vrij gladde tekst, zonder veel scherpe kantjes of priemende uitsteeksels.
Vande Lanotte benadrukt(e) dat deze tekst moet aantonen hoe de sp.a zich van andere partijen onderscheidt. Dat lukt vaak niet overtuigend en af en toe eens overduidelijk. Of dat ook de eindconclusie is, kunnen we eigenlijk pas op het einde met kennis van zaken uitmaken. Het is niet zo heel relevant om op te merken dat in de huidige tekst vijf keer het woord ‘socialisme’ te vinden is (waarvan vier keer in de eerste zes blz.) en vijf keer het woord ‘socialistisch(e)’ (waarvan drie keer in de eerste drie blz.). Niet zo heel relevant maar toch wel een beetje. Het versterkt het beeld dat de sp.a zelf aarzelt om haar beginselverklaring aan het ‘socialisme’ te koppelen. Schrik het potentiële ‘moderne kiezers en militanten’ af die de benen nemen bij het zien van te veel uitgesproken identiteit en rechtlijnigheid? Omdat er voor hun eigen, flexibele invulling van het sociaal-progressief alternatief te weinig ruimte is?
Van 18 maart herinneren we ons niet zo gek veel. Misschien dat Milaan-SanRemo er op groot scherm te zien was en de sp.a dus haar prioriteiten kent? Dat Bart Dobbelaere het congres nadien in een van zijn bijzonder geestige columns liet passeren? Dat de duurzame catering op de congresdag niet door iedereen werd gesmaakt? Of vooral dat de sp.a andere progressieve organisaties had uitgenodigd. Zoals de Gezinsbond.
Die zag een amendement goedkeuren waardoor de door de partij voorgestelde heffing op onbebouwde percelen - een uitstekend voorstel - niet geldt voor ‘gezinnen die één of meerdere bouwgronden bezitten voor hun kinderen’. Hoeveel socialistischer het voorstel na de interventie van de Gezinsbond is geworden blijft vooralsnog een mysterie. Want in de beginselverklaring is bijv. niet te lezen dat kinderen (die de ongelijke kans hebben om grond van hun ouders te krijgen) die deze grond meteen daarna weer doorverkopen (aan kinderen die de ongelijke kans hebben om geen grond van hun ouders te krijgen) toch de speculatietaks moeten betalen. ‘Progressieven te lande, verenigt u’ is een hoogst verdedigbare - en wellicht even noodzakelijke - slagzin, maar een socialistische partij moet er over waken niet al te veel compromissen in haar eigen beginselverklaring te schrijven.
Met die verklaring kunnen nadien compromissen afgetoetst en zelfs verdedigd worden. Deze discussie wordt soms vertaald als een debat tussen diegenen die een radicaal programma pragmatisch willen uitvoeren en diegenen die een pragmatisch programma radicaal willen uitvoeren. Omdat het eindpunt veelal hetzelfde is, is het inderdaad een vrij onzinnige discussie.
Maar toch. Als we de ontstaansgeschiedenis van dit ‘ideologisch’ congres en de titel van het document ‘beginselverklaring’ ernstig nemen, dan gaat het hier om meer dan strategie en tactiek. Het gaat m.a.w. om de identiteit van de Vlaamse socialistische partij. Waarvoor staat die partij? Welke zijn haar centrale beginselen en hoe vertaalt zich dat in concrete voorstellen? Die laatste moeten ten andere in een beginselverklaring ook niet overmatig aanwezig zijn. Wat is anders het verschil tussen een beginselverklaring en verkiezingsprogramma? In een beginselverklaring is daarom minder ruimte voor pragmatische compromissen dan in een verkiezinsprogramma, dat aan het eerstgenoemde getoetst moet worden.
Vragen over wat een organisatie als de Gezinsbond, in andere dossiers ook graag gezien door Vlaams Belangers die het homohuwelijk niet appreciëren, op een socialistisch congres komt zoeken, werden beantwoord met de mededeling dat ook organisaties welkom zijn die niet in alle dossiers progressief zijn. Want ‘progressief’ is wat de saus moet binden. Dat zijn mensen die sociaal voelend, solidair, warm, constructief en nog veel meer goeds zijn. Vroeger heette dat gewoon mensen die ‘PRO’ zijn. Wie in alles een radicale breuk met het verleden ziet moet dus iets langzamer kijken.
In dit nummer leest u o.a. enkele commentaren op het eerste deel van de beginselverklaring. Daarmee wil Sampol zijn rol als onafhankelijk socialistisch tijdschrift in het herbronningsproces van de sp.a blijven spelen. U vindt verderop ook een tekst van sp.a-rood. Hoewel nogal wat redactieleden oordeelden dat deze tekst onder de kwaliteitslat gaat die Sampol hanteert, werd hij toch wegens ‘historische relevantie’ opgenomen. Een ‘tendens’ binnen de sp.a, om het met enige overdrijving te omschrijven, dat relatief uniek is en dus alleen daardoor al een beetje interessant. De tekst blijft evenwel steken in een ruwe, platgetreden analyse en al vaak gehoorde aanklachten. sp.a-rood biedt weinig alternatief en lijkt alvast politiek kapitaal te missen om binnen de partij een relevante speler te zijn. Ook op het eerste beginselcongres brak sp.a-rood geen potten. Er gaat dan ook geen of alvast weinig dreiging van uit voor de partij(top). Sampol neemt de tekst op zodat, als over 10 jaar de geschiedenis van dit beginselproces of de partij wordt geschreven, geïnteresseerden hier kunnen lezen waar sp.a-rood precies voor stond.
Of de nieuwe beginselverklaring meer sporen in de politieke geschiedenis zal nalaten valt nog te bezien. In elk geval is de uitdaging voor de sp.a, los van de cruciale federale verkiezingen van volgend jaar, indrukwekkend groot. De maatschappelijke veranderingen die volop aan de gang zijn en de (her)verdelende effecten die ze onmiskenbaar hebben produceren haast dagelijks een reeks uitdagende opdrachten voor een socialistische partij.
Om er een paar bij naam te noemen: hoe kunnen we de hoge (para)fiscale druk verminderen zonder aan de inkomsten van de welvaartsstaat, die straks voor meer in plaats van minder uitgaven staat, te knabbelen? Of is deze combinatie überhaupt onrealistisch? Hoe kunnen we de Belgische economie moderniseren zonder hoge en hoogst selectieve transactiekosten voor de kansarmen? Of is deze combinatie überhaupt onrealistisch? De ongelijkheid neemt vandaag andere vormen aan dan ten tijde van het vorig ideologisch congres. Maar ze is er niet minder hardnekkig door geworden.
We wachten vol spanning op deel II van de beginselverklaring.

Carl Devos
Hoofdredacteur

edito - beginselverklaring - sp.a

Samenleving & Politiek, Jaargang 13, 2006, nr. 4 (april), pagina 1 tot 3

• redactioneel
• sp.a
• beginselverklaring
• edito