Het nieuwste boek van Jan Blommaert is een absolute aanrader voor iedereen die politieke wetenschappen bestudeert, of erger nog, politiek actief is. In het eerste deel neemt hij de verdediging op van de intellectuelen in het maatschappelijk debat. Een rol die door Karel De Gucht, maar ook wel door andere politici, systematisch denigrerend wordt behandeld in hun nieuwe zoektocht naar externe vijanden. En ook al omdat intellectuelen al eens iets opmerken dat niet in hun communicatieve kraam past.

Dat was voor mij direct het sterkste stuk van dit boek. Blommaert beschrijft met veel detail de wijzigingen in de politieke en journalistieke omgeving van de laatste 20 jaar. En hoe het Vlaams Blok feilloos kon inspelen op die wijzigingen, en volgens Blommaert grotendeels zelf aan de basis lag van die wijzigingen.

Hoe het Blok zichzelf promootte als de ‘Partij van het Volk’, die de enige spreekbuis was van dat volk. Weliswaar nadat ze door een aangehouden en consequente campagne dat volk had laten geloven dat de Blok-overtuiging op het vlak van migranten, flamingantisme en democratie de enige juiste was.

En toen in 1991 alle andere partijen klap kregen op Zwarte Zondag deden de partijen wat ze eigenlijk altijd al deden als er een politieke concurrent een nieuw thema aankaartte en er verkiezingen mee won. Ze namen het thema over. Toen de Volksunie lang geleden scoorde met Vlaamse thema’s namen alle andere Vlaamse partijen hun discours min of meer over. Hetzelfde gebeurde toen Agalev scoorde op het milieuthema. En dus begonnen na 1991 alle partijen migratie en de multiculturele samenleving als een groot probleem te behandelen in hun teksten.

En de Vlaamse journalisten speelden het spel mooi mee. Ook al omdat alle media marktgericht beginnen denken. Informeren en duiding verschoven naar het achterplan. Interviews worden korter, de journalisten spelen steeds vaker zelf de hoofdrol in hun reportages. Het Belang krijgt precies de media die het nodig heeft. De slogans passen perfect in het nieuwe formaat, en er is geen zendtijd om ze te doorprikken. En in een hoofdstuk waarin Filip Dewinter de hoofdrol speelt, krijgen we een mooi inzicht in hoe die man de media bespeelt. Alles wat over Dewinter wordt gemaakt, wordt eigenlijk door hem gemaakt. En alhoewel het boek dateert van voor de huidige regeringsonderhandelingen kan je bijna dag aan dag zien hoe de Vlaamse pers buitensporig veel aandacht heeft voor de visie van het Vlaams Belang op de communautaire twisten. Omdat het Belang en N-VA nog méér dan wie ook de meest extreme visie op dat onderwerp vertolken. En dat extremisme leidt tot conflicten, en een goeie strijd is altijd goed voor de kijkcijfers…

Eigenlijk kwam me de ganse tijd de bedenking op: en waarom konden de socialisten niet dezelfde recepten toepassen? Als een kleine, racistische en separatistische partij met aanvankelijk slechts een beperkte achterban en beperkte toegang tot de media op geen tijd zo’n resultaat kon boeken, dan had een grote partij toch ook haar ideologie kunnen laten primeren?

Dat antwoord vindt de lezer misschien in de ‘Open brief aan Patrick Janssens’, een stuk dat al eerder in Samenleving en politiek verscheen (oktober 2001). En dat ikzelf in januari 2002 in deze kolommen becommentarieerde… Nog ter verdediging van de SP-voorzitter aanvoerend dat die wellicht in een rijk land als Vlaanderen niet al te ver zou springen met een groot pleidooi voor solidariteit en ecologisch anders gaan leven. Maar uiteindelijk is het Vlaams Belang er wél in geslaagd om die rijke Vlamingen te laten geloven dat ze nog beter af zullen zijn wanneer we de oorlog verklaard hebben aan al wat vreemd of Franstalig is.

Het boek van Jan Blommaert levert heel veel stof tot nadenken aan. De crisis van de democratie wordt volledig en geargumenteerd beschreven. En véél wetenschappelijker verantwoord dan in een recent verschenen roman waarin de ‘democraten’ vlot de verkiezingen vervalsen, met de steun van de media een staatsgreep in België plegen en een populair tv-figuur als dictator aan de macht komt. Al zijn het soms dezelfde mechanismen uit de huidige realiteit, maar dan tot in het absurd extreme doorgetrokken…

Samenleving & Politiek, Jaargang 14, 2007, nr. 10 (december), pagina 53 tot 54

• boekbespreking