Voor wie niet of nauwelijks op de hoogte is van het reilen en zeilen in de Europese Unie en daar tegen de Europese verkiezingen van juni 2009 toch iets wil aan doen, is het boekje van Hendrik Vos en Rob Heirbaut meer dan welkom. Dit is aan te raden lectuur. Erg vlot geschreven, zeer toegankelijk en redelijk volledig.

De auteurs beginnen met een overzicht van enkele dagdagelijkse fenomenen - de euro, de auto, toerisme, eten, milieu, enzovoort - waarmee kan worden aangetoond hoe de Europese Unie een reële invloed heeft op het leven van de burgers. Daarna wordt ingezoomd op een aantal structurele punten, zoals de begroting, de moeilijke dossiers van het buitenlandse beleid, sociale problemen, terreurbestrijding. In altijd even bevattelijke termen worden de uitbreiding, de instellingen en de spelregels en ook de media behandeld. Deze niet altijd voor de hand liggende thema’s toch begrijpelijk uitleggen is de grootste verdienste van dit boek.
Dit neemt niet weg dat er ook enige kritiek mogelijk is, want per slot van rekening kan de Europese Unie, zelfs in België, niet meer op algemene steun rekenen. En het is weinig waarschijnlijk dat de sceptici door dit boek worden overtuigd. Het gaat immers uit van een a priori positieve houding en besteedt erg weinig aandacht aan de terechte punten van kritiek. Hier en daar wordt gewezen op de tekortkomingen van de instellingen of van het beleid, maar zelden wordt er toegegeven dat het ook beter zou kunnen of moeten.

Een typisch voorbeeld is het hoofdstukje over het Hof van Justitie dat glashelder uitlegt waarom dat Hof nodig is en hoe het belangrijke arresten kan vellen. Maar men vindt er geen woord over de vier recente en toch wel erg negatieve arresten op sociaal vlak. In 2007 en 2008 heeft het Hof er duidelijk voor gekozen de economische vrijheden boven de sociale rechten te stellen, met alle gevolgen van dien voor de actiemiddelen die de vakbonden hebben, bijvoorbeeld het stakingsrecht. Geen woord ook, bij het stukje over de ‘Poolse loodgieter’, over de detacheringsrichtlijn die een grote rechtsonzekerheid heeft gecreëerd met alweer nadelige sociale gevolgen. Geen woord van kritiek ook op de liberalisering van de openbare diensten en de bedreiging voor de ‘sociale diensten van algemeen belang’. Dankzij het Europees Parlement, zo stellen de auteurs terecht, is de gezondheidszorg uit de dienstenrichtlijn (‘Bolkestein’) verdwenen. Dat de Europese Commissie ondertussen werkt aan nieuwe wetgeving over diensten voor gezondheidszorg wordt verzwegen.

Dat is jammer, want juist in zo’n helder geschreven boek had men ook moeilijke thema’s kunnen behandelen die het debat kunnen bevorderen. De Europese Unie heeft dringend behoefte aan meer politiek, aan meer controverse, aan meer debat wil men ook een betere democratie tot stand laten komen. Het kan vandaag niet langer gaan over ‘voor’ of ‘tegen’ de Europese Unie, wel moeten we kunnen beslissen over welk beleid we die Unie willen zien volgen. In het hoofdstuk over de media geven de auteurs zeer goed aan waar het communicatieschoentje wringt, hoe de EU als ‘buitenland’ wordt beschouwd en hoe elk Europees nieuws lokaal wordt vertaald. Wat in het boek ontbreekt, is meer informatie over hoe ook nationaal aan Europese politiek kan worden gedaan door alle bewegingen en organisaties die het democratische hart op de juiste plaats hebben, ook bij de media.

Deze kritiek doet geen afbreuk aan de al eerder vermelde verdiensten van het boek. Veel clichés en dooddoeners worden weerlegd, de Europese Unie wordt in haar politieke alledaagsheid beschreven, de problemen worden goed uitgelegd. Wie nog zou twijfelen over het belang van een goede stem bij de volgende verkiezingen, moet dit dringend lezen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 15, 2008, nr. 9 (november), pagina 54

• boekbespreking