EEN TOTALE SYSTEEMCRISIS

Bij het begin van deze nieuwe eeuw bevindt onze beschaving zich op vele vlakken in een historische impasse. De ecologische, economische en sociale veranderingen zijn dermate ingrijpend dat het ondenkbare, en dus het onvoorziene, kan gebeuren: het uitsterven van het leven zelf en het mislukken van de menselijke zoektocht. Maar voor het einde van die tocht kunnen we nog worden geconfronteerd met grote internationale conflicten. De hardnekkige strijd om steeds schaarser wordende hulpbronnen zou leed kunnen veroorzaken op een nooit geziene schaal. De spanningen gaan naar een kookpunt.
Want de feiten zijn verpletterend. Het kapitalisme werpt elke dag een beetje meer zijn schaduw over onze planeet. In een oceaan van enorme ongelijkheden ontstaan er eilandjes van welvaart. Door de massale deregulering van de handel, het gewicht van de financiële industrie in het economisch leven, het ongeremde mercantilisme, de continue stroom onvervulde verlangens die wordt opgewekt en de heersende opvatting als zou het onbeperkt ophopen van materiële en symbolische goederen zin geven aan het leven, slepen we ons in snel tempo naar de afgrond, als groep en als soort.

Bij deze dolle tocht heeft niemand zijn of haar lot nog in handen; niet de nationale staten, en niet de transnationale ondernemingen. Iedereen wordt meegesleept. We zullen botsen op de grenzen van onze biosfeer en de broze evenwichtigheden van onze ecosystemen verstoren, terwijl deze laatste de waarborg vormen voor een min of meer harmonieuze voortzetting van een geschiedenis die duizenden jaren geleden is begonnen.
De prometheïsche droom van de absolute beheersing van de natuur, de brutale aanslagen op die natuur die een aanvang namen met de industriële revolutie in de achttiende eeuw, het onvermogen van de mens om grenzen te stellen, en het trage rijpen van de geesten ten opzichte van de ritmeversnelling die veranderende natuurcycli kenmerkt, leiden ons naar regelrechte rampen. Tenzij een formidabele plotse schok soelaas brengt.
Alles is met elkaar verbonden: de onttovering van wereld, het bezitsindividualisme, het vermarkten van vrijwel alles, ook de harten en de zielen van de mensen, het mateloos exploiteren van de natuur (die alsmaar meer moeite heeft om zich daarvan te herstellen), de verwerking van grondstoffen aan een steeds hoger tempo, kortom, de duivelse logica van het kapitalisme zorgt ervoor dat de planeet in een impasse geraakt. De crisis is niet alleen financieel, economisch, sociaal en ecologisch van aard. We spreken over een totale systeemcrisis. Zoals Hervé Kempf schrijft, ‘om de planeet te redden, zet het kapitalisme opzij’. We zijn de angstige en perplexe getuigen van het uiteenvallen van de kapitalistische beschaving die ons leven tientallen jaren lang heeft bepaald.

WANT WE ZIJN OVERTUIGDE SOCIALISTEN

Tegenover het voortdurende vermarkten en de sociale uitsluiting en ellende die dat met zich meebrengt, blijven de waarden van de gerechtigheid en de solidariteit onverminderd actueel. Zij worden hoog in het vaandel gedragen door de strijdbare arbeidersbeweging en de volkeren die het koloniale juk hebben afgeworpen. Zij vinden hun uitdrukking in de politieke verworvenheden van het socialisme. In de strijd tegen de onderdrukking en de uitbuiting blijven de herverdelingsdoelstellingen van de overheid, via de belastingen en de sociale zekerheid, meer dan ooit relevant.
Meer zelfs, de onacceptabele toename van de armoede vraagt om een verdieping en een aanpassing van de door de overheid georganiseerde herverdelingsstelsels, van het lokale tot het mondiale niveau. Opdat iedereen waardig zou kunnen leven, moeten essentiële goederen en diensten dringend aan de wetten van de internationale markt worden onttrokken. Het is absoluut noodzakelijk dat het algemeen welzijn in ere wordt hersteld. De sociale kwestie vormt het hart van het socialistische project.
We zouden kunnen dromen van een mondiale sociaaldemocratie waarin de levenskwaliteit en de culturele en zelfontplooiing van elke aardbewoner optimaal zouden worden verzekerd. Maar ons ontwikkelingsmodel botst met de beperkte natuurlijke rijkdommen van onze planeet. Die realiteit staat loodrecht op de heersende dogma’s: onbeperkte groei, onbegrensde productie, relance via consumptie. De idealen van Keynes komen frontaal in aanvaring met de grenzen van de biosfeer, en met deze laatste valt er niet te onderhandelen. De weelde waarin sommigen van ons baden, kan onmogelijk over de hele planeet worden verspreid. De triomfantelijke opmars van de rede en de quasi heilige alliantie tussen de wetenschap, de techniek en de economie hadden ons naar het pad van de onbeperkte vooruitgang en de menselijke emancipatie moeten loodsen. In de plaats daarvan storten we ons in de afgrond. Tenzij we, in een opwelling van ongehoord optimisme, geloven in de kracht van het groene kapitalisme en de marktecologie; zij zouden op voluntaristische wijze de wereld kunnen redden, door op individueel vlak het voorbeeld te geven, via internationale topconferenties, etc.

Indien de linkerzijde, met haar complexe structuur, opnieuw wil aanknopen met een historisch perspectief, dan moet zij breken met de kapitalistische mythes die vele geesten, posities en bestuurlijke compromissen hebben geperverteerd. Een dergelijke stap willen wij zetten, in alle bescheidenheid, maar vastberaden. Beschouw het als een uitnodiging, te midden van vele andere, om samen na te denken over een andere beschavingspolitiek, naar de woorden van Edgar Morin; om ons opnieuw onder te dompelen in het doctrinaire en ideologische debat, op een moment dat overal ter wereld sociaaldemocratische recepten om ‘uit de crisis te geraken’ door de rechterzijde worden overgenomen. Voorwaar, een vampierachtige vertoning en een merkwaardige ommekeer van de situatie.

NAAR EEN NIEUW BESCHAVINGSPARADIGMA

Een programma? Die ambitie hebben we niet. Maar we tekenen graag een paar pistes uit die een reëel en kritisch perspectief bieden:

Een politiek die geleidelijk aan komaf maakt met de kolonisatie van de geesten door marktwaarden, dat wil zeggen de herovering van de wereld van de cultuur in de brede betekenis van het woord, door het promoten van de solidariteit, het algemeen belang, het algemeen welzijn en het laïcisme. Deprivatisering en vermaatschappelijking.
Een politiek van actief burgerschap die vooral een zaak is van het onderwijs en de school; met onder meer aandacht voor een andere verhouding tot onze medemens en de natuur, onze geschiedenis, onze plaats in de biosfeer, de dialoog tussen de beschavingen en de participatieve democratie.
Een politiek van herwaardering van de overheid door het opnieuw vermaatschappelijken (resocialisation) van die economische sectoren die van beslissend belang zijn om het verstoren van natuurcycli een halt toe te roepen; een politiek die aan iedereen de middelen verschaft om waardig te leven, met gezondheidszorg, voeding, huisvesting, onderwijs en energie voor allen. Niet echt origineel, maar net het omgekeerde vindt vandaag plaats.
Een politiek van her-lokalisering en ontwikkeling aangepast aan het niveau van elke staat, regio of gemeente, door de solidariteitsmechanismen uit te breiden en te zorgen voor selectieve en kwalitatieve groei of groeidaling. Onze energievoorziening schoner maken (dé-carboniser) en opteren voor een economie met een minder mondiaal karakter om de ecologische voetafdruk in de geïndustrialiseerde landen kleiner te maken en de arme landen beter te laten scoren op de menselijke ontwikkelingsindex.
Een politiek die het energie- en afvalbeleid herstructureert, door een geleidelijke maar strenge beperking van de consumptie, de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen en een kringloopeconomie die ervoor zorgt dat grondstoffen aan een lager tempo worden verwerkt.
Een andere fiscale politiek die, hier en elders, herverdeling van de rijkdom ten voordele van de minst gegoeden mogelijk maakt en rekening houdt met de graad van vervuiling van het milieu. Om een dergelijke politiek te realiseren moeten de belastingen op inkomsten uit kapitaal worden verhoogd en moeten ook speculatieve transacties zwaarder worden belast. Bovendien moeten alle activiteiten en gedragspatronen die natuurcycli verstoren veel krachtdadiger worden aangepakt en bestraft.
Een radicaal ander vervoerbeleid dat voorrang verleent aan openbare en collectieve vervoermiddelen, en dat zeer ontradend werkt m.b.t. verplaatsingen die met een hoge uitstoot van koolstofdioxide gepaard gaan.
Een weloverwogen politiek inzake wetenschappelijk onderzoek, universitair onderwijs en het uitwisselen van ervaringen (ecologische parken, duurzame steden, etc.). Inzake zorg voor het milieu moeten de overheden het voorbeeld geven en onberispelijk zijn.
De relatie met de natuur, de medemens en onszelf opnieuw onder de loep leggen. Radicaal komaf maken met de heersende denkbeelden - de kapitalistische antropologie - die onze samenlevingen en levens bepalen. De derde revolutie (Fred Vargas) doen losbranden, na de neolithische revolutie en de industriële revolutie.

‘De geschiedenis geeft blijk van meer verbeelding dan de mens’, schreef Karl Marx. Tenzij…

Jean Cornil
Senator PS
Yvan Mayeur
Voorzitter OCMW Brussel en federaal parlementslid PS

vertaling: Jan Vermeersch

ideologie - kapitalisme - socialisme

Samenleving & Politiek, Jaargang 16, 2009, nr. 8 (oktober), pagina 66 tot 69

• ideologie
• kapitalisme
• socialisme