Verkiezingen kunnen enkel iets oplossen wanneer die tegenstelling wordt opgeheven door over gans België de separatistische stromingen te versterken of af te straffen. Alleen is er in Wallonië geen separatistische partij, en is in Vlaanderen pleiten voor het voortbestaan van België onaanvaardbaar voor vele commentatoren en briefschrijvers. Bij de bookmakers worden de kansen op een Israëlisch-Palestijns akkoord dan ook hoger geschat dan een Vlaams-Waals.

Wat in de voorbije maanden weinig wordt belicht is dat de tegenstellingen op het sociaaleconomische vlak, migratie, milieu, verkeer minstens zo groot dreigen te worden als die over de staatsvorm. Een staatsvorm is niets meer dan een middel, geen doel op zich. Het is opvallend hoe de noodzaak aan een staatshervorming de laatste jaren als een axioma wordt beschouwd, en niemand het nog nodig vindt om ons te vertellen wat er dan vandaag zo onmogelijk is. Of wat men gaat doen met die nieuwe bevoegdheden. Sinds 2007 is het standpunt van zowat elke partij herleid tot haar visie op die staatshervorming. Je zou kunnen verwachten dat als die zo belangrijk is, een partij haar eigen oude ideologie ten minste vertaalt naar wat er dan beter zal gaan inzake het sociaal beleid, het milieu, … Als ze dat al deden moet ik er over gelezen hebben.
Soms lijkt het belangrijkste verborgen argument voor de staatshervorming te zijn dat men in Vlaanderen een rechtse politiek wil voeren zonder de ballast van een grote linkse partij. Zoals Johan Sauwens in De Standaard van 18 januari schreef: ‘Wij hebben eigenlijk niets tegen de Walen, maar wel tegen een intussen voorbijgestreefd socialistisch model, dat een modern beleid onmogelijk maakt.’ Eigenlijk is de ganse staatshervorming dan niet meer dan een grote gerrymandering, het bijknippen van de kiesdistricten om de gewenste meerderheid te bekomen. Hier knipt men er gemakshalve de helft van België af. Al is me dan niet echt duidelijk waarom sp.a en Groen! aan een dergelijk scenario überhaupt zouden meewerken. In de brochure van het ABVV over N-VA worden een aantal maatregelen van Vlaams minister Muyters opgesomd die voor hen zeer onaanvaardbaar zijn maar wel goedgekeurd werden in een regering met sp.a. Een merkwaardige politieke prioriteit net na de bankencrisis en tijdens de eerste overal dramatisch voelbare gevolgen van de opwarming van het klimaat.

Als we eindelijk een regering hebben, zullen de statuten van de N.V. België er ongetwijfeld heel anders uitzien. Misschien heeft dat een effect op de aandelen (staatsschuld), misschien ook niet. Maar wat men zeker kan verwachten is dat het politiek bedrijf er in dit land evenmin nog hetzelfde zal uitzien.
Het kan niet anders dan dat al deze evoluties een effect hebben op het imago van het politiek bedrijf. Het is nooit een zeer gerespecteerd beroep geweest, maar als ik mag afgaan op vele commentaren op Facebook en lezersfora, en de initiatieven om het ongeduld een uitlaatklep te geven, is het oude respect voor de moeilijke politiek verdwenen. Achter elke wending in de onderhandelingen wordt niet meer gezocht dan een nieuw manoeuvre. En op een paar uitzonderingen na (zoals Landuyt die dankzij de vuile pastoors nog iets over justitie mag vertellen) is de focus ook uitsluitend op het onderhandelingsteam gericht. Het ganse parlement heeft zich officieel gedegradeerd tot backbenchers. De Senaat vindt niet dat ze haar rol als reflectiekamer moet opnemen als het over de staatsvorm gaat. Elk debat in het parlement en niet via de media zou natuurlijk de onderhandelingen doorkruisen.
Welke getalenteerde idealist zal zich nog engageren in een organisatie waar het debat zowel qua onderwerp als qua aantal deelnemers flink gereduceerd werd. Een evolutie die al enkele jaren ingezet is maar met de focus op staatshervorming flink versterkt werd. Elke partij lijkt de facto herleid tot een single issue partij, allemaal over hetzelfde onderwerp. Tijdens de onderhandelingen zie je telkens weer dezelfde mensen opdagen, en van de 534 parlementsleden horen we nog weinig. Er valt te vrezen voor de kwaliteit van de volgende generatie politici, si tous les dégoutés s’en vont…
En de betoging op 23 januari voor een snellere regeringsvorming profileerde zich sterk als ‘apolitiek’, waarmee ze zich eigenlijk ‘partijpolitiek ongebonden’ voelden. Niet voor of tegen een partij, maar daardoor ook wel een beetje tegen alle partijen. Het goede nieuws is dat er duidelijk nog eens politieke belangstelling is, maar het jammere is dat die belangstelling zich tegen het huidige politieke bedrijf richt. Men moet niet vrezen dat een bestaande partij deze beweging kan recupereren, maar er lijkt wel een voedingsbodem te zijn voor een nieuwe organisatie die zich expliciet afkeert van die niet-beslissers in Brussel.

De pers maakt in deze periode ook niet zo’n sterke beurt. Al maak ik graag een uitzondering voor De Morgen die een Hugo De Ridder-achtige reconstructie serveerde van de onderhandelingen. Een ontluisterend verhaal dat het gespin van de voorbije maanden mooi doorprikte. Een deel van onze pers gedraagt zich echter als de partijkranten van 50 jaar geleden. Verslaggeving lijkt minder belangrijk dan het opiniëren. Tegelijk met de verslaggeving krijg je meteen mee waarom Bart De Wever gelijk heeft te doen wat hij doet. Alleen wist je waar de Volksgazet en Het Volk voor stonden, terwijl ze nu allemaal doen alsof ze neutrale bewakers van de samenleving zijn. Maar tegelijk zelfs de overstromingen van de Dender een communautair tintje meegeven. En als ik sommige kranten en politicologen mag geloven zijn er sinds de Slimste mens maar 2 politici meer in gans België. Bart De Wever en zijn tegenstanders. Dat kan sommige mensen vermoeien, maar N-VA kan hier enkel bij winnen. Het is een politieke variante van de Pepsi Test waar het kleine Pepsi haar marktaandeel verdrievoudigde door mensen te laten kiezen tussen Coca-Cola en Pepsi. Er zijn er net zoveel die Coca-Cola lusten, maar voor het kleine Pepsi betekende het zuivere winst. Het is een oude wijsheid dat de partij die het thema van de verkiezingen kan bepalen, wint. En nu zitten we in de unieke situatie dat het ganse politiek debat beperkt is tot het thema van één partij. Ik vraag me soms af hoe dit land er had uitgezien indien andere partijen met een vergelijkbare uitslag als N-VA even sterk haar principes had verdedigd. Als je dit kan bereiken met 31%, wat hadden de socialisten dan op dezelfde wijze kunnen doen toen ze rond 1960 nog 37% haalden?

De laatste die er m.i. geen goed imago aan overhouden zijn de burgers zelf. Of toch een deel er van. Ik lees met enig amusement de lezersfora van De Standaard of de Knack. Het scenario zelf is voorspelbaar. Een Goede Vlaming schrijft iets zeer juist zoals Ben V. die op 17 juni 2010 schreef: ‘Succes Bart’ en in geen tijd vinden 434 lezers dat een aan te raden reactie. Geen enkele anti-flamingant haalt ooit meer dan 20 stemmen. Terwijl ik dit schrijf lees ik in de Knack nog een doordachte reactie: ‘Vlamingen kunnen nu goed het kaf van het koren scheiden. Vlamingen verenigt U want de vijand zit ook onder ons. BDW niet toegeven. Het moet stoppen dat ons Vlaanderland en ons geld door de Walen en andere prifiteurs (sic) wordt gestolen.’ Het ganse debat wordt in steeds giftigere termen gevoerd. De commentaren van sommige lezers op het bericht dat de moeder van Johan Vande Lanotte stervende was, waren ronduit schandelijk (en na enkele uren door de redactie verwijderd). Er wordt graag verwezen naar de zachte splitsing van Tsjecho-Slowakije, maar qua cultuur zitten sommigen niet zo ver van het Joegoslavische scenario.

Hoe deze regeringsvorming afloopt kan ik niet inschatten, maar om het even welk akkoord men bereikt, en welke coalitie er uit de bus komt, er zal veel werk zijn om het imago van de politiek en de politici in Vlaanderen terug op te krikken. Het geknoei van de laatste jaren kan wel eens de voedingsbodem blijken voor gevaarlijkere avonturen.

Geert Mareels
Redactielid Samenleving en politiek

edito - staatshervorming - regeerakkoord

Samenleving & Politiek, Jaargang 18, 2011, nr. 2 (februari), pagina 1 tot 3

• edito
• redactioneel
• staatshervorming
• regeerakkoord