GEEST VAN RECHT EN DEMOCRATIE

De Westelijke Balkan, was dat niet ooit Joegoslavië? In de jaren 1990 was de Joegoslavische oorlog niet van ons scherm te branden. Uit onderzoek blijkt zelfs dat in de periode 1991-1995 de Joegoslavische kwestie ongeveer om de derde dag op de voorpagina van De Morgen en De Standaard stond.³ Dat is immens veel.
Tot zover het verleden, maar wat met de toekomst? Tijdens een zitting in het Europees Parlement rond de Westelijke Balkan, stelde Sonja Biserko van het Helsinki Committee for Human Rights in Serbia dat een nieuwe aanpak nodig is: ‘De burgers moeten aanvoelen dat ze behoren tot een Europese familie en een sterke band hebben met de geest van recht en democratie, om radicalisering tegen te gaan’.⁴
Wat ons betreft mag de geest van recht en democratie, tegen radicalisering, wel in meer Europese landen een bredere ingang vinden. In heel de EU en niet enkel in de kandidaat-lidstaten. En daar ligt de grootste uitdaging: de EU een diepere betekenis geven dan alleen maar een economische, monetaire en legislatieve Unie. Overal zien we de opmars van populistische partijen. Het laatste alarmsignaal kwam uit Finland, waar de partij van ‘Ware Finnen’ won met een programma gebaseerd op het weigeren van financiële steun aan EU-lidstaten in crisis. Ook bij ons klinkt het verhaal van het afstoten van economisch zwakkere regio’s ons bekend in de oren. Solidariteit ondermijnen is ook het ondergraven van het Europese project. We waren heel benieuwd naar de kijk van onze collega’s in de Westelijke Balkan op al deze zaken.

SLOVENIË: REFERENDA EN EEN WANKELE MINDERHEIDSREGERING

In Slovenië werden we rondgeleid door de jongeren van Mladi Forum Socialnih Demokratov, de jongeren van de Socialni demokrati (SD). Slovenië heeft de twijfelachtige eer een van de vijf EU-lidstaten te zijn waar socialisten nog een overwicht hebben in de regering. Ook de premier, Borut Pahor, komt van de SD. De Sloveense sociaaldemocraten zijn sinds 2008 aan de macht, maar hebben het op dit moment hard te verduren. In mei 2011 verliet een eerste coalitiepartner de regering, in juni volgde een andere partij. Op 5 juni kwam de zoveelste tegenslag, toen het referendum over pensioenhervormingen werd verworpen. Volgens de laatste opiniepeilingen (augustus 2011) ligt de publieke steun voor de regering onder leiding van Pahor op 9%.⁵ De Sloveense sociaaldemocraten zijn de rechtstreekse erfgenamen van de Sloveense Communistenbond, die in 1990 de Joegoslavische koepelorganisatie verlieten uit protest tegen het toenemende nationalisme van de Servische Communistenbond, onder leiding van Slobodan Milosevic. Het begin van de oorlogen in Joegoslavië.

BOSNIË EN HERZEGOVINA: NOG EEN LAND ZONDER REGERING

Tijdens ons bezoek aan Bosnië en Herzegovina was er heel wat commotie rond een mogelijk referendum over de autoriteit van het nationaal gerechtshof en van de internationale gezant. Het initiatief voor dit controversiële referendum werd genomen door Milorad Dodik, president van de Servische republiek in Bosnië. In Banja Luka, het administratief centrum van de Servische republiek in Bosnië dat meer autonomie wil, was zijn beeltenis niet uit het straatbeeld weg te denken. Op 13 mei hoorden we dat het referendum na een onderhoud met EU-buitenlandvertegenwoordiger Catherine Ashton was afgeblazen. De stabiliteit van het land stond op het spel. Volgens ngo’s als het National Democratic Institute staat Bosnië en Herzegovina voor de ergste politieke crisis sinds de oorlog in de jaren 1990.⁶

Dodik gaat met zijn partij, de SNSD (Alliantie van Onafhankelijke Sociaaldemocraten), een erg nationalistische koers op. Tot voor kort was de SNSD een lid van de Socialistische Internationale. Daar kwam in juli 2011 een einde aan op de Raad van de Socialistische Internationale in Athene. De steeds meer nationalistische en extremistische positie van de SNSD lag aan de basis van de uitsluiting.⁷ Problematisch zijn onder andere Dodiks uitspraken over de moord op ongeveer 8000 moslimmannen in Srebrenica (11 juli 1995). Volgens Dodik is wat in Srebrenica gebeurde geen genocide.⁸ Bovendien vindt hij de dodentol overdreven.⁹ Nationalisme was ook de reden waarom de jongerenafdeling van de SNSD uit IUSY, de internationale koepel van jongsocialisten, werd gezet. Deze beslissing werd recent genomen op de IUSY World Council in Attersee (27 juli 2011), met 60 stemmen voor en 11 tegen. Binnen de organisaties uit de Westelijke Balkan was grote consensus over hun uitsluiting, met uitzondering van de Democratische Jeugd, gelinkt aan de Democratische Partij (Servië).¹⁰

Onze enige zusterpartij in Bosnië en Herzegovina is dus de Socijaldemokratska Partija Bosne i Hercegovine (SDP). In Sarajevo werden we door de jongeren van de SDP opgewacht. Zij toonden heel wat interesse in het Belgische politieke systeem en de huidige politieke actualiteit. Met 3 presidenten, 13 grondwetten, 1 district en 2 federaties die elk 10 kantons bevatten is hun staatstructuur immers ook een uitdaging. Ook Sarajevo, hoofdstad van Bosnië en Herzegovina, is ietwat complex. De stad ligt voor een deel in de Federatie van Bosnië en Herzegovina (bevolkingsgroep: vooral Bosniakken en Kroaten) en voor een ander deel in de Republika Srpska (bevolkingsgroep: vooral Serviërs). Daarnaast sleept ook in Bosnië en Herzegovina de regeringsformatie al heel lang aan. Verkiezingen vonden plaats op 3 oktober 2010 en nog steeds is er geen akkoord tussen de onderhandelaars.¹¹

De SDP, geleid door Zlatko Lagumdzija, kwam als overwinnaar uit de bus bij de laatste verkiezingen. De partij is wellicht de enige in Bosnië en Herzegovina waarvan men kan zeggen dat het een multi-etnische partij benadert en verkozenen heeft in zowel de Servische Republiek als de Federatie van Bosnië en Herzegovina.¹² We bezochten het partijhoofdkwartier en lokale afdelingen in Tuzla en Srebrenica. Zelfs in Srebrenica was de lokale partijafdeling gemengd, in dit geval Servisch en Bosniak. Dat dit zelfs in de beladen context van Srebrenica kan, is hoopgevend. De SDP is lid van de Socialistische Internationale en geassocieerd lid bij de Partij van de Europese Socialisten (PES). Vorig jaar nog was de SDP gastheer van de PES Balkan Conference in Sarajevo.

SERVIË: EEN STAP DICHTER BIJ DE EU?

Op 26 mei werd de voormalige Servische generaal Ratko Mladic gearresteerd. Hij werd gezocht voor oorlogsmisdaden en genocide in de Bosnische oorlog van 1992-1995 en snel uitgeleverd aan het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag. Mladic wordt verantwoordelijk gesteld voor de jarenlange belegering van Sarajevo (1992-1996), die meer dan 10.000 inwoners het leven kostte, waaronder meer dan 1500 kinderen. Ook de genocide in Srebrenica (circa 8000 doden) wordt aan hem toegeschreven. De arrestatie van Mladic en nadien van Goran Hadzic is alvast een grote stap in de richting van een Servische EU-toetreding, maar het oorlogsverleden ligt nog heel vers in het geheugen. In juni 2011 werd vlakbij Srebrenica nog een nieuw massagraf gevonden.¹³ Ook de relaties met Kosovo, die in juli 2011 een nieuw en dodelijk dieptepunt bereikten, vormen een hinderpaal.¹⁴

Onze Servische zusterorganisatie Socijaldemokratska omladina (SDO) bood ons een rijk gevuld programma rond nationalisme, minderhedenrechten en gerechtigheid rond de oorlogsmisdaden. In Belgrado bezochten we met hen heel wat ngo’s, zoals het Center for Youth Integration dat werkt rond de opvang van Roma-jongeren in Belgrado. Ook heel boeiend was de kennismaking met Youth Initiative for Human Rights, dat een campagne lanceerde in alle ex-Joegoslavische staten rond de oprichting van een ‘REKOM’, een onafhankelijke, internationale en regionale commissie die als taak heeft het achterhalen van alle feiten rond de slachtoffers van de Balkanoorlogen tussen de periode van 1991-2011. In de meeste hoofdsteden (Sarajevo, Ljubljana, Belgrado) die we bezochten zagen we flyers en promotiemateriaal van de REKOM-campagne, die ook gesteund wordt door heel wat jongeren uit onze zusterorganisaties. In Belgrado gingen we ook dieper in op mensenrechten in Servië, met Sonja Biserko, directrice van het Helsinki Committee for Human Rights en een voorstelling van het Gay-Straight Alliance Serbia jaarrapport rond holebirechten in Servië in het stadhuis van Belgrado, naar aanleiding van 17 mei, Internationale Dag tegen Homofobie. Dat Belgrade Pride afgelopen jaar in zoveel homofoob geweld resulteerde, leek op dat moment een heel verre gedachte. Socijaldemokratska omladina (SDO) is net zoals Animo een volwaardig lid van ECOSY en IUSY, respectievelijk de Europese en internationale koepelorganisaties van jongsocialisten. Hun moederpartij Socijaldemokratska unija (SDU) vertegenwoordigt slechts 1 parlementslid in Servië. De SDU werd in 1998 opgericht en werd een van de meest progressieve antinationalistische partijen.¹⁵ Hun aandacht voor minderheden, mensenrechten en de berechting van oorlogsmisdadigers heeft hen nog niet tot electorale successen gebracht, maar hun goede relaties met tal van ngo’s en vertegenwoordiging op internationale jongerenfora is alvast indrukwekkend.
Sinds 2008 is de Democratische Partij van president Boris Tadic een volwaardig lid van de Socialistische Internationale. De partij is ook geassocieerd lid bij de PES en is een groot voorstander van de Servische toetreding tot de EU.¹⁶

KROATIË: LICHT OP GROEN VOOR EU-TOETREDING

Enigszins onheilspellend vonden we de publieke steunbetuiging aan Ante Gotovina op het hoofdplein in Zagreb, waar we een groot spandoek met zijn portret en een groep hongerstakers aantroffen. Gotovina was een voormalige Kroatische generaal die in april 2011 door het Joegoslavië-tribunaal veroordeeld werd tot 24 jaar cel. Het verdict deed de populariteit van EU-toetreding (tijdelijk) geen goed en meer dan 30.000 Kroaten protesteerden in Zagreb en andere steden.

Op 10 juni 2011 kreeg Kroatië van de Europese Commissie groen licht om de 28^ste lidstaat van de EU te worden. Op dit moment wordt de EU-toetreding van Kroatië voorzien op 1 juli 2013, wanneer het toetredingsverdrag is geratificeerd in de parlementen van alle 27 lidstaten en de toetreding ook bij referendum is goedgekeurd door de Kroatische bevolking. De Kroatische President, Ivo Josipovic, stelde op 15 juni dat er best parlementsverkiezingen plaatsvinden voordat er een EU-referendum is. Dit om het referendum niet in gevaar te brengen door binnenlandse kwesties. De sociaaldemocratische partij, Socijaldemokratska partija Hrvatske (SDP), zal wellicht goed scoren bij deze verkiezingen. De datum van de verkiezingen is ondertussen vastgelegd op 4 december. We bezochten met de jongeren van de SDP het partijhoofdkwartier en de communicatiedienst en kregen alvast een inzicht in de verkiezingscampagne die op dat moment al op volle toeren leek te draaien. De SDP is een geassocieerd lid van de Partij van de Europese Socialisten en lid van de Socialistische Internationale.

EEN REGIO OM NIET TE VERGETEN

De Europese Unie ontstond uit de gedachte dat oorlog in Europa te allen prijze vermeden moest worden. De Tweede Wereldoorlog lijkt voor ons ver, maar in een regio die op dezelfde afstand van ons ligt als pakweg Spanje speelde zich een luttele 15 jaar geleden wel degelijk een oorlog af. Paolo Rumiz, een Italiaanse schrijver, wordt in deze context wat pessimistisch van de opmars van nationalistische partijen in Europa:
‘I blame Europe and Italy for being asleep, for not being aware of the nationalist and centrifugal forces that are tugging it apart. We have not remembered the lesson from the Balkans: it is enough simply to identify an enemy to a people short of reference points for that people to take it on as truth. Today, a ruling class facing collapse that would like to transform a political standoff into an ethnic standoff would have no trouble doing so. We no longer have the anti-fascist antibodies, but nor do we have the antibodies of criticism, either. From this point of view, Italy - but Belgium too - are risk areas. One finds there an exasperated regionalist victimisation. It’s a form of resentment of the periphery towards the centre.’ (Paolo Rumiz)¹⁷

Laat ons vooral niet denken dat mensenrechten en democratie voor eeuwig en altijd verworven zijn en dat niets een regressie in de weg kan staan. Brits historicus Mark Mazower schreef hierover ooit:
‘A leading British historian recently described the war in Yugoslavia as ‘a primitive, tribal conflict only anthropologists can understand’, preferring to see Yugoslavia as a part of the barbaric Third World than to accept that contemporary Europe itself might be tainted. Not even the murderous record of the twentieth century has yet, it seems, diminished Europeans’ capacity for self-delusion.’ (Mazower)¹⁸

We zijn inderdaad nogal selectief in ons geheugen. Europa als de bakermat van democratie, mensenrechten, gelijkheid... soft power en humanitaire interventie in plaats van brute buitenlandse interventies zoals volgens ons alleen de VS ze graag pleegt. Wat maken we onszelf eigenlijk wijs? Ons meest recente geheugen voor het duistere verleden van Europa is de Westelijke Balkan: ‘We can no longer afford to take that which was good in the past and simply call it our heritage, to discard the bad and simply think of it as a dead load which by itself time will bury in oblivion.’ (Hannah Arendt)¹⁹

Wat er achter een mooie façade van beschaving kan schuilen, werd deze zomer in Noorwegen duidelijk. Iemand als Breivik, een rechts-extremist die bijna honderd mensen ombracht in zijn politiek gemotiveerde haat tegen islam, migranten en ‘medeplichtige’ linkse jongeren. Een gruwelijk toeval wil dat ‘zijn persoonlijke strijd’ naar eigen zeggen begon met de NAVO bombardementen op de christelijke Serviërs, ten voordele van de moslimbevolking van Kosovo.²⁰

EEN NIEUWE KIJK

Bosnië, Servië, Kroatië en Slovenië reduceren tot hun oorlogsverleden zou de regio echter onrecht aandoen. Er valt zoveel meer te zeggen over deze landen. Een rijk verleden, een bruisende cultuur en heel wat drive en inzet voor een betere toekomst. Wat ons het meest zal bijblijven, is de steevast schitterende ontvangst en organisatie door onze lokale zusterorganisaties.

Vooral Bosnië was voor velen onder ons een blinde vlek op de kaart. Wat te verwachten? Sarajevo, een stad vol historische contrasten en ankerpunten: van de top van de wereld als gaststad van de Olympische Winterspelen in 1984 tot de hel van de oorlog in de jaren 1990. Van Sarajevo trokken we naar Srebrenica, een spookstad die ons rillingen gaf. Van Srebrenica ging het naar het multi-etnische en erg rode Tuzla, waar we een herdenking meemaakten voor oorlogsslachtoffers, maar waar we het meest onder de indruk waren van de genuanceerde kijk op het verleden en het enthousiasme van de lokale jongsocialisten.

De voorstelling van het jaarrapport rond holebirechten in Servië zou een aantal jaren geleden nooit hebben kunnen plaatsvinden in het stadhuis van Belgrado. Dat het nu wél kon is een symbolische overwinning. Er is dus wel degelijk verandering en vooruitgang in de Westelijke Balkan. Wars van alle stereotypen is er voldoende potentieel in de Westelijke Balkan voor een betere toekomst. We zijn er zeker van dat we een aantal mensen die aan deze vooruitgang bouwen, hebben ontmoet tijdens onze reis.

Maite Morren
Internationaal Secretaris Animo jong links

Noten
1/ Barroso, Jose Manuel. ‘De toekomst van Westerse Balkanlanden ligt in Europa’. EuropaNu. 2011. http://www.europa-nu.nl/id/vioifawck2x6/nieuws/de\_toekomst\_van\_de\_westerse\_balkanlanden?ctx=vh9ieqw4l8x7.
2/ Met veel dank aan onze lokale partners: Mladi Forum - Socialnih demokratov (Slovenië), Forum mladih SDP (Bosnië en Herzegovina), Socialdemokratska omladina (Servië) en Forum mladih SDP (Kroatië).
3/ Stouthuyzen, Patrick. ‘Sterven voor Sarajevo? De Joegoslavische kwestie in de Belgische politiek, 1991-1995. In: Res Publica. 2004.
4/ Biserko, Sonja. ‘De toekomst van Westerse Balkanlanden ligt in Europa’. EuropaNu. 2011. http://www.europa-nu.nl/id/vioifawck2x6/nieuws/de\_toekomst\_van\_de\_westerse\_balkanlanden?ctx=vh9ieqw4l8x7.
5/ Democratic Party of Slovenia. ’Leftist’ Slovenia and economic decline and politicisation of the judiciary. Euractiv. 2011. www.euractiv.com/en/future-eu/leftist-slovenia-economic-decline-politicisation-judiciary-analysis-507180.
6/ National Democratic Institute. ‘In a divided Bosnia, a group of politicians sidesteps gridlock to cooperate on reform.’ 2011. www.ndi.org/bosnian-politician-group-cooperates-on-reform.
7/ Bieber, Florian. ‘One Socialist party less in the Balkans: Dodik and the Socialist International part ways.’ 2011. http://fbieber.wordpress.com/2011/07/03/one-socialist-party-less-in-the-balkans-dodik-and-the-socialist-international-part-ways/.
8/ Arslanagic,Sabina. ‘Dodik again denies Srebrenica genocide.’ Balkan Insight. 2010. http://archive.is/L3FU.
9/ Macdonald, Neil. ‘Graves in Srebrenica hide unhealed wounds.’ In: Financial Times. 2010.
10/ Sarajevo-x. ‘SDP: Suspenzija mladih SNSD-a iz IUSY-a završena priča.’. 2011. www.sarajevo-x.com/bih/politika/clanak/110811125.
11/ Woehrel, Steven. ‘Bosnia: current issues and U.S. policy.’ Congressional Research Service. 2011.
12/ European Forum for Democracy and Solidarity. ‘Bosnia Herzegovina.’ 2011. http://www.ndi.org/bosnian-politician-group-cooperates-on-reform.
13/ BalkanInsight. Bosnia press review June 15, 2011. http://www.balkaninsight.com/en/article/bosnia-press-review-june-15-2011.
14/ Quena, Nebi. EU police launch operation in Kosovo’s tense north. Associated Press. 2011. http://www.guardian.co.uk/world/feedarticle/9823207.
15/ European Forum for Democracy and Solidarity. Serbia. 2011. http://www.europeanforum.net/country/serbia#social\_democratic\_parties.
16/ European Forum for Democracy and Solidarity. Serbia. 2011. http://www.europeanforum.net/country/serbia#social\_democratic\_parties.
17/ Accardo, Gian Paulo. ‘Paolo Rumiz: ‘The heart of Europe beats in the East’ Presseurop. 2011. www.presseurop.eu/en/content/blog/838381-paolo-rumiz-heart-europe-beats-east.
18/ Mazower, Mark. Dark continent: Europe’s twentieth century. New York, Vintage Books, 2000.
19/ Arendt, Hannah. Origins of Totalitarism. 1951.
20/ Macdonald, Neil & Buckley, Neil. South-East Europe: The Clouds Disperse. In: Financial Times. 2011.

sociaaldemocratie - Balkan - Animo

Samenleving & Politiek, Jaargang 18, 2011, nr. 7 (september), pagina 80 tot 86

• sociaaldemocratie
• Balkan
• Animo