Hoewel in de colofon staat dat dit boek een eerste druk is, is dit niet helemaal juist. Het is een eerste druk bij Acco, maar het boek werd eerder al door een andere uitgever uitgebracht. Het was in 2006 en toen was de uitgever Houtekiet. Ik wil hier geen zaak van maken, maar ik hou toch niet van dat soort onduidelijkheden. Ik zie echt niet in waarom een uitgever moet suggereren dat een heruitgave een nieuwe uitgave is. Waarschijnlijk is dit boek een studieboek, zodat het zelfs niet hoeft omwille van de verkoop.

Maar goed, het gaat om een basisboek culturele antropologie. Dat klopt in elk geval en de twee auteurs zijn zeker heel degelijke antropologen. Zij behandelen een aantal klassieke antropologische thema’s, vanuit een diepgaande terreinkennis met vooral Latijns-Amerikaanse culturen. Zij hanteren daarbij een dynamisch cultuurbegrip. Cultuur is een hologram, een beeld dat steeds verandert, maar toch hetzelfde blijft. Het is een chiasmamodel, dat bewegingen weergeeft waaruit een structuur ontstaat. Culturele processen zijn continue en complexe processen waarin tijdelijk structuren zichtbaar worden (23). Cultuur heeft vooral een eigen geschiedenis, waarbij er een sterke interactie is met de biologie.

In het hoofdstuk ‘Nomaden bestaan niet meer’ wordt die geschiedenis in vogelvlucht overlopen. Ik kan niet nalaten de anekdote te vermelden over de Toearegs die rond de Tweede Wereldoorlog hun blauwe stoffen kwamen kopen bij Sole Mio in Waasmunster. Het bewijst dat culturen ook in het verleden niet totaal geïsoleerd waren. Voorwerpen, ideeën en verhalen reisden altijd al over verre afstanden.

De auteurs verzetten zich zowel tegen biologisch racisme als tegen cultureel fundamentalisme. Diversiteit is er gewoon. Het probleem is dat we er niet mee kunnen omgaan. Er moeten begrippen en strategieën ontwikkeld worden om te leren omgaan met moeilijkheden en conflicten in samenlevingen die steeds meer gemengd zijn. Er is politieke vorming nodig. Iedereen moet een inburgeringscursus volgen. Daarnaast moet intercultureel opgevoed worden. We moeten er niet van uitgaan dat alle culturen zo maar ok zijn, maar we moeten vertrekken van een minimum aantal basisafspraken, grensvoorwaarden voor een leefbare multiculturele samenleving. Die afspraken moeten weergeven wat het gemeenschappelijke deel van ieders identiteit is (84).

De logica van de kolonisering werkt niet meer. Het was een logica die fundamenteel gebaseerd was op uitsluiting en zich manifesteerde in een universele bekeringsdrang en in de overtuiging dat alleen de westerse rationaliteit geldig is. Pinxten en De Munter kunnen vanuit hun eigen ervaring en vanuit hun kennis van de literatuur gemakkelijk een ander beeld ophangen. Om het bondig uit te drukken: culturen zijn niet uit te roeien. Maar culturen zijn ook heel compatibel, kunnen heel makkelijk naast en met elkaar blijven bestaan. We leven meer en meer in een stedelijke omgeving, waarbij zelfs dorpen verstedelijken. In die context is een actualisering nodig van de ideeën van de Verlichting. Ze komen hier overigens in hun laatste hoofdstuk op terug. De Verlichting was voor hen de enige aanzet om structureel om te gaan met diversiteit. Toen ging het om religieuze verschillen. Na een periode van uitzichtloze oorlogen werden afspraken gemaakt waarbij conflictstof werd vermeden. We zijn nu eenmaal gedoemd om samen te leven en om de aarde zo te gebruiken dat we allemaal kunnen overleven (226). Aan ons de keuze.

Ik ga voorbij aan heel veel interessant materiaal, dat soms in aparte kaders staat. Ik verwijs alleen nog naar het hoofdstuk ‘Cultuur en verbeelding, immateriële cultuur’. De auteurs proberen er uit de dualiteit universalisme-relativisme te geraken. Ze komen tot de conclusie dat beide geldig zijn, maar over iets anders gaan. Ze gaan daarvoor te rade bij Sapir-Whorf, Chomsky en Berlin en Kay. Het zijn deze laatste die gevonden hebben dat in de manier waarop in talen kleuren gecatalogeerd worden zowel dat universalisme als dat relativisme blijken.

Het is een basisboek. Je vindt er begrippen en handvaten in om het vakgebied culturele antropologie te leren kennen. Je vindt er ook de belangrijkste discussiestof in. Maar de auteurs komen voor hun mening op. Het geheel is niet saai, maar kleurrijk. Ook letterlijk, want er staan een aantal foto’s in.

Samenleving & Politiek, Jaargang 19, 2012, nr. 4 (april), pagina 79 tot 80

• boekbespreking