Je moet de krant maar openslaan om te zien dat dit project noodzakelijk is. Het verkiezingscircus trekt zich langzaam op gang, maar voor het sociaal beleid is er amper aandacht. De discussie gaat meer over wie met wie in kartel gaat; wie waar burgemeester zal worden; en of de regering-Di Rupo al dan niet de inzet is van de stembusslag. ‘Ieders stemt telt’ wil dat het op 14 oktober gaat over hoe lokale politici een efficiënt armoedeplan op poten gaan zetten, hoe ze een kwaliteitsvolle en betaalbare huisvesting voor al hun inwoners zullen voorzien, of hoe ze de schoolrekening voor alle leerlingen in de gemeente betaalbaar willen houden.

PARTICIPATIE

Sociale thema’s op de politieke agenda zetten, het is snel gezegd, maar hoe pak je dat aan? Voor ‘Ieders stem telt’ stond het vast dat dit niet over de hoofden van mensen heen mocht gebeuren. Het moest bij uitstek een participatief project zijn. Het woord was aan de mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie zelf. Wat moet er volgens hen na de verkiezingen gerealiseerd worden? Waar moeten politici volgens hen aandacht voor hebben? In het najaar van 2011 werden deze vragen beantwoord tijdens een groot aantal diepgaande groepsgesprekken met de deelnemers aan de verschillende projecten van Samenlevingsopbouw en aan de werkingen van de partnerorganisaties. Tegelijkertijd werden er ook mensen individueel bevraagd over hun politieke bekommernissen.

Het is echter niet voor iedereen evident om het over een moeilijk thema als sociaal beleid te hebben. ‘Ieders stem telt’ ging daarom op zoek naar creatieve manieren om dit gesprek op een laagdrempelige manier te begeleiden. Zo ontwierpen de medewerkers van Samenlevingsopbouw Antwerpen stad een ‘kieswinkel’ waar mensen beleidsaanbevelingen konden ‘kopen’. Aanbevelingen die ze later konden bespreken met de opbouwwerkers. Riso Vlaams Brabant gebruikte onderleggers. Daarop konden deelnemers schrijven wat zij zouden ondernemen wanneer ze burgemeester zouden zijn. In Gent kon er dan weer over de beleidsprioriteiten gestemd worden met een stemformulier dat in negen talen beschikbaar was. Om de link met de verkiezingen zo groot mogelijk te maken, gebeurde dit met officiële stemhokjes, stembussen en rode potloden. ‘Ieders stem telt’ bereikte in heel Vlaanderen meer dan 7.500 mensen in een maatschappelijke kwetsbare positie. Achteraf gaf een aantal opbouwwerkers trouwens aan dat ze hadden gemerkt dat mensen maar wat blij waren dat ze hun mening mochten geven. ‘Ze bleken zelfs graag over politiek te willen praten. We hebben onderschat hoe vergeten deze mensen zich door het beleid voelen.’

PRATEN OVER POLITIEK

Discussies over sociale thema’s zijn niet altijd gemakkelijk, ook niet wanneer je ze voert met mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie. Het heeft geen zin om te verbloemen dat tijdens de groepsgesprekken van ‘Ieders stem telt’ wel eens slogans te horen waren als ‘te veel jobs gaan naar vreemdelingen’ of ‘asielzoekers mogen op hotel slapen terwijl zoveel Belgen hun nachten op straat moeten doorbrengen’. Dat mag ook niet verbazen. Sociale ongelijkheid is het gevolg van de strijd voor de schaarse middelen tussen verschillende groepen in de samenleving. Maatschappelijk kwetsbare groepen hebben niet veel macht. Het is dus logisch dat ze anderen, die in een gelijkaardige positie zitten, eerder als concurrenten dan bondgenoten zien. Vanwaar komt de rancune van een dakloze man tegen mensen zonder papieren? Is dit racisme als die dakloze de vorige winter ’s nachts geen bed in het opvangcentrum kreeg omdat het vol zat met Oost-Europese vluchtelingen? Daar gingen wij niet van uit. In die situatie is het moeilijk in te zien dat het eigenlijke probleem het tekort aan opvangplaatsen is. De manier om hier het hoofd aan te bieden, is mensen het inzicht bijbrengen dat ze meer gebaat zijn bij samenwerking, zeker als ze tegenover sterkere machtsgroepen staan. Dat wil niet zeggen dat we alle tegenstellingen tussen groepen onder de mat vegen. Het is belangrijk verschilpunten te erkennen, maar ook om gelijkenissen te benoemen en samen kleine stappen vooruit te zetten, ook al is dat vaak een moeilijk proces.

Toch mogen de moeilijkheden ook niet overschat worden. Een aantal opbouwwerkers uit Antwerpen geeft trouwens toe dat ze op voorhand gevreesd hadden dat de gesprekken veel moeilijker zouden verlopen. ‘Het is amper voorgevallen dat we met echte conflicten of racistische opmerkingen geconfronteerd werden tijdens de gesprekken. Onze mensen drukken zich waarschijnlijk feller uit als wij als opbouwwerker er niet bij zijn. Vaak hadden de discussies zelfs een solidariserend effect. Ik herinner me een bijeenkomst waar jongeren aanklaagden dat de politie hen viseert met GAS-boetes. Omdat zij vaak beweren last te hebben van overlast, had ik verwacht dat de ietwat oudere deelnemers hiertegen zouden fulmineren. Maar in de plaats daarvan kwam het tot een gesprek dat ervoor zorgde dat beide groepen elkaars standpunt beter begrepen.’

EEN IMAGOPROBLEEM

Wat in de gesprekken wel opviel was hoezeer de politiek met een imagoprobleem kampt. Een opbouwwerkster die gesprekken voerde in een aantal scholen in de wijk Antwerpen-Noord viel het op hoezeer de politiek voor leerlingen een ver van hun bed-show is. ‘Je merkt dat op de eerste plaats aan hun gebrekkige kennis. In het ASO is dat beter dan in het TSO, BSO en deeltijdsonderwijs. Tal van leerlingen kenden niet eens de burgemeester van hun eigen stad. Maar misschien nog problematischer is de manier waarop ze over politiek praten. Politiek is saai, politici zijn oneerlijk, etc. De antipolitiek ten top en dat in alle studierichtingen.’ Hetzelfde geluid klonk bij opbouwwerkers die gesprekken voerden met volwassenen in een maatschappelijk kwetsbare positie. ‘Hoeveel keer dat ik niet gehoord heb dat alle politici allemaal zakkenvullers zijn. Ik denk dat dat vooral komt door een gevoel van onmacht. In deze groepen hoorde je vaak mensen zeggen dat er naar hen toch niet geluisterd wordt. Dat zij niet meetellen als er beslist wordt.’

Dezelfde opbouwwerkers geven aan dat ‘Ieders stem telt’ er af en toe wel in slaagde om de politiek in een ander daglicht te plaatsen. ‘We hebben in heel Vlaanderen en Brussel laten zien dat politiek niet enkel van politici is, maar van ons allemaal. ‘Ieders stem telt’ toont dat politiek iets is dat we samen maken.’

WAAR LIGGEN MENSEN WAKKER VAN?

Maar wat zijn nu de politieke thema’s waar de deelnemers aan ‘Ieders stem telt’ wakker van liggen? Dat zijn er heel wat, zo blijkt. Ondanks de slechte naam die de politiek heeft, was het nooit echt een probleem om mensen op een constructieve manier naar beleidsoplossingen te laten zoeken. Als ‘Ieders stem telt’ iets bewijst, is het wel dat mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie even betrokken zijn bij hun stad of gemeente als andere inwoners. We lichten hier enkele thema’s kort toe, namelijk toereikende minimuminkomens, werk en gezondheid.

Toereikende minimuminkomens

‘De meeste minimuminkomens zijn te laag om menswaardig van te leven, maar te hoog om van te sterven’, weten mensen in een kwetsbare positie. De verhoging van die minima is de bevoegdheid van de federale overheid, maar steden en gemeenten kunnen hier een voortrekkersrol in spelen. In de meeste memoranda van ‘Ieders stem telt’ wordt er daarom gepleit voor de toepassing van de budgetstandaard bij de toekenning van aanvullende steun door OCMW’s. Deze budgetstandaard is een wetenschappelijk onderzoek dat vertrekt van de vraag wat een gezin nodig heeft om op een menswaardige manier aan de samenleving te kunnen deelnemen. Op basis van die referentiebedragen dienen OCMW’s via aanvullende steun de laagste inkomens op te trekken tot een toereikend niveau zodat iedereen een leven kan leiden dat overeenstemt met de menselijke waardigheid.

Werk

De reguliere economie stelt steeds strengere eisen waardoor een steeds grotere groep mensen uitgesloten wordt van een inkomen uit een volwaardige, betaalde job. Voor bepaalde kansengroepen is het zeer moeilijk om een duurzame job te hebben en te houden. Nochtans heeft iedereen ‘recht op werk’. Want werk hebben is een belangrijke voorwaarde om in onze samenleving mee te tellen. Of zoals een getuige uit ‘Ik ben iemand/niemand’ het stelt: ‘Als je geen diploma hebt, zijn je keuzemogelijkheden beperkt. Mensen zonder diploma zouden normaal gezien moeten kunnen werken in de horeca, in een fabriek, als schoonmaakster … Maar bij mij gaat dat niet. Ik heb een zwakke rug en kan deze jobs niet aanvaarden. Mooie jobs zoals typiste of secretaresse kan ik niet doen omdat ik geen diploma heb.’ Het thema werk komt in bijna alle memoranda terug. De deelnemers aan ‘Ieders stem telt’ pleiten voor een hele waaier aan oplossingen. Zo vinden ze in Gent dat de stad en het OCMW in sociale economie, sociale tewerkstelling, arbeidszorg, kleinschalige buurtdiensten op wijkniveau … moeten investeren. In Aalst wil men onder andere dat de stad werk maakt van een diversiteitsplan met expliciet aandacht voor de tewerkstellingskansen van allochtonen. In de stad Antwerpen vinden ze het belangrijk dat de begeleidingstrajecten naar werk zowel aandacht hebben voor werk als voor welzijn. Op die manier heeft een traject een grotere kans op succes dan de som van afzonderlijke, naast elkaar werkende diensten, of een loutere focus op opleiding en werkervaring. Voor maatschappelijk kwetsbare groepen zijn langer durende trajecten noodzakelijk.

Gezondheid

Een pakkende getuigenis uit een Limburgse Welzijnsschakel geeft aan waarom het thema gezondheid in zeer veel prioriteitennota’s terugkomt. ‘Ik sukkel al maanden met mijn arm. De huisarts zal ik voor mezelf al eens uitstellen. Als de kinderen ziek zijn ga ik wel altijd. Mijn kinderen hebben voorrang! Soms lukt het financieel niet! Soms moet je 4 tot 5 keer bij de huisarts gaan voor hij je doorstuurt naar een specialist. Ondertussen lopen de kosten op. Als je dan bij de specialist gaat en hij spreekt van een operatie dan denk je al: dat kan ik mij niet veroorloven, ik stel het uit.’ Nogal wat bevoegdheden die met gezondheid te maken hebben, liggen niet bij de lokale overheid. Toch willen mensen in een maatschappelijke positie hun lokale politici erop wijzen dat zij ook op dit vlak stappen kunnen zetten. Zo zouden stad of gemeente de oprichting van wijkgezondheidscentra moeten stimuleren en, in zoverre deze er al zijn, ondersteunen en promoten. Bovendien moet de lokale overheid het derdebetalerssyteem stimuleren bij artsen, tandartsen en bij andere gezondheidswerkers, zoals lactatiedeskundigen of vroedvrouwen.

Aangezien het aantal psychische problemen bij mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie zeer hoog ligt, besteden sommige prioriteitennota’s hier ook aandacht aan. Zo pleit men er in Mechelen voor dat de stad initiatieven als Psychiatrische Thuiszorg, buddywerking, het lokale aanbod geestelijke gezondheidszorg etc. financieel mee ondersteunt en hiervoor de nodige omkadering (ook bekendmaking) voorziet. Bovendien is er het voorstel dat het OCMW een referentieadres mogelijk maakt voor mensen die langdurig in opname moeten.

BELEIDSWERK

Deze beleidsvoorstellen moeten voorwerp van politiek debat worden. Daarom gingen buurt- en opbouwwerkers samen met de mensen in hun projecten in het voorjaar van 2012 met de prioriteitennota’s de boer op om de beleidsvoorstellen vertaald te zien in de verkiezingsprogramma’s van de lokale politieke partijen. Politici moeten zich engageren om werk te maken van deze sociale thema’s. Dit is een huzarenstukje. Hoewel niet elke lokale politieke partij van armoedebestrijding bleek wakker te liggen, is dit lobbywerk alleen in Limburg al goed voor ongeveer 250 contacten met lokale politici.

Maar ook na 14 oktober 2012 is het werk niet voorbij. Zodra de eerste resultaten bekend zijn, is het zaak om de lokale beleidsmakers aan te porren tot een gedurfd sociaal beleid. De voorstellen die de maatschappelijk kwetsbare groepen naar voor geschoven hebben, moeten bij de coalitieonderhandelingen op tafel liggen. Dat is belangrijk, want lokale besturen hebben een grote invloed op het dagelijks leven van mensen en gezinnen die het moeilijk hebben.

|

Doe de Sociale Stemtest
Bekijk de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober ook eens door een sociale bril!

Het hebben van een dak boven het hoofd, voldoende inkomen om van te leven, wonen in een leefbare wijk. In verkiezingscampagnes verdwijnen deze sociale thema’s vaak naar de achtergrond. Terwijl dit de thema’s zijn waar mensen die het moeilijk hebben écht van wakker liggen. Op lokaal niveau kunnen politici voor deze mensen een groot verschil maken in de strijd tegen armoede en uitsluiting. Want iedereen heeft recht op een menswaardig leven.

Op basis van duizenden gesprekken met maatschappelijk kwetsbare mensen in Vlaanderen en Brussel ontwikkelden politicoloog Dave Sinardet (Universiteit Antwerpen en Vrije Universiteit Brussel) en het onafhankelijk studiebureau Tree Company, in opdracht van de sector Samenlevingsopbouw, de ‘Sociale Stemtest’. Met deze online stemtest kun je jouw mening toetsen aan de standpunten van de politieke partijen over energie, wonen, gezondheidszorg, onderwijs, armoede.

Beantwoord de stellingen en kom te weten bij welke politieke partij jouw mening best aansluit en waarom.

De Sociale Stemtest is onderdeel van het project ‘Ieders stem telt’. Een initiatief van Samenlevingsopbouw en vele welzijnspartners in Vlaanderen en Brussel - www.iedersstemtelt.be (Zie voor de Franstalige versie van het project www.unevoixpourtous.be en doe de Sociale Stemtest op www.monvotesocial.be)

|

Geert Schuermans
Stafmedewerker Samenlevingsopbouw Vlaanderen
Meer info op www.iedersstemtelt.be

Samenleving & Politiek, Jaargang 19, 2012, nr. 7 (september), pagina 37 tot 40 + pagina 49

• Ieders stem telt
• project in de kijker