WIE ZIJN DE RAPPORTEURS?

Rapporteurs ontstond begin 2012 toen een tiental vrijwilligers samen kwamen in de hoofdstad rond het idee om de uitvoering van het federale regeerakkoord op te volgen. Onder de naam de Rapporteurs analyseerden ze de 180 bladzijden van het regeerakkoord en haalden er ongeveer 350 aparte beloftes uit. Ze onderzochten elke belofte en gingen na wat de status ervan is. Daarbij is grondig en neutraal te werk gaan belangrijker dan de eerste te zijn in het brengen van een bepaald nieuwsfeit. Alles bij elkaar geeft dit een unieke synthese van het werk van de politieke meerderheid. Vandaag zijn de Rapporteurs met een twintigtal. Alle details, inclusief bronnen en de mogelijkheid om te reageren, zijn terug te vinden op de website van de Rapporteurs: www.rapporteurs.be.

Initiatieven zoals de Rapporteurs zijn niet nieuw. In het buitenland ontwikkelden zich gelijkaardige projecten. In de Verenigde Staten werkten medewerkers van de krant Tampa Bay Times de Obameter uit, die uitspraken van president Barack Obama analyseert. In Frankrijk vinden we Lui Président, waarvan de naam verwijst naar de anafoor ‘Moi, président de la République’ die president François Hollande hanteerde tijdens zijn campagne. De website is het werk van drie studenten. Obameter en Lui Président hanteren een classificatie die zeer vergelijkbaar is met die van Rapporteurs.

In eigen land kennen we traditioneel een sterk middenveld, dat bestaat uit vele organisaties die talloze projecten opzetten. Soms worden organisaties opgezet rond een specifiek, tijdelijk doel. Een recent en goed gekend voorbeeld van zo’n burgerinitiatief is de G1000 van David Van Reybrouck.

De Rapporteurs is niet te plaatsen in een specifieke ideologie of politieke stroming. De basisidee is om de transparantie en de kwaliteit van het beleid te verhogen door de aandacht te vestigen op feiten. Het is een idee waar vrijwilligers en andere betrokkenen (politici, academici, pers) welwillend tegenover staan en vaak ook hun steentje aan bijdragen.

WERKWIJZE

De Rapporteurs verdeelden de beloftes in zes groepen. Een eerste groep zijn de beloftes waar onvoldoende informatie over te vinden is. Daarnaast is er een groep voor de beloftes die in behandeling zijn en een groep voor de beloftes die in gevaar zijn. Om een eindoordeel over een belofte aan te geven, zijn er drie groepen: niet gerealiseerde beloftes, bijgestuurde beloftes en gerealiseerde beloftes.
De meeste beloftes uit het regeerakkoord zijn terug te vinden in drie groepen: ze zijn ofwel in behandeling, ofwel gerealiseerd, ofwel vonden de Rapporteurs onvoldoende informatie om een oordeel te vellen. Een veel kleiner aantal beloftes is niet gerealiseerd, in gevaar, of werd bijgestuurd.
Bijgestuurde beloftes zijn beloftes die in strikte zin niet gerealiseerd zijn, maar waarvan de doelstelling toch zo goed als gerealiseerd is. Een voorbeeld hiervan is de graduele afbouw van werkloosheidsvergoedingen. Volgens het regeerakkoord moesten de eerste maatregelen in juni 2012 van kracht zijn. In realiteit werd dat november 2012. Een tweede voorbeeld is dat ministers, volgens het regeerakkoord, 5% minder moesten verdienen. Omdat het loon van de premier zelf slechts met 4% zakte, beschouwen de Rapporteurs deze belofte als bijgestuurd. Het lage aantal bijgestuurde beloftes (9) wijst erop dat de afspraken uit het regeerakkoord zelden door de regering zijn aangepast.

NIET GEREALISEERDE BELOFTES

Twee interessante groepen zijn de beloftes die in gevaar zijn en de beloftes die niet gerealiseerd zijn. Het verschil tussen deze twee is dat het eerste een voorlopig oordeel is en het tweede een definitief. We bekijken beide groepen hier samen.

Waarom werden de beloftes niet gerealiseerd? Op het eerste zicht is er niet meteen een algemene oorzaak aan te wijzen. Het gaat over uiteenlopende beleidsdomeinen, onder beheer van verschillende politieke partijen.
De budgettaire toestand leek aanvankelijk geen grote boosdoener. Enkel de daling van het budget voor ontwikkelingssamenwerking en de inkrimping van de rol van het Instituut voor Veteranen waren initieel toe te schrijven aan een daling van de inzetbare middelen. Recent liet de regering echter nog een doelstelling varen: het respecteren van het Stabiliteitsprogramma. We zien dat de regering ervoor kiest om het begrotingstekort en de schuld te laten oplopen, in plaats van besparingen door te voeren.

Wie wat verder kijkt, vindt nog een aantal gemeenschappelijke oorzaken voor de gebroken beloftes.
Eén van de hindernissen is de afhankelijkheid van andere overheden. Een samenwerkingssubsidie voor universiteiten waar samenwerking met de deelstaten nodig was, bleef onaangetast. Een belofte die meer ruchtbaarheid kreeg, is de overdracht van de financiering van de zogenaamde usurperende bevoegdheden aan de deelstaten. Op het moment van schrijven wordt hierover onderhandeld. Vlaams minister-president Kris Peeters laat duidelijk verstaan dat de voortzetting van de financiering van deze bevoegdheden het onderwerp zal uitmaken van een evaluatie. Zijn Waalse en Brusselse collega’s doen gelijkaardige uitspraken.
De regering beloofde eveneens om van de netheid van de gewestwegen in Brussel een gemeentelijke bevoegdheid te maken. Deze geplande hervorming lokte protest uit bij de betrokken werknemers. Intussen werd een akkoord bereikt, waarbij de personeelsleden in dienst van het Gewest zouden blijven.

Een aantal andere beloftes die niet werden gerealiseerd, zijn plannen en rapporten over uiteenlopende onderwerpen. De allereerste belofte van het regeerakkoord, waar een transparante opvolging van het regeerakkoord beloofd wordt, is er daar zeker één van. Daarnaast beloofde de regering een plan over de aanpak van kinderarmoede en zou het parlement een rapport opstellen over de strijd tegen discriminaties.

Een volgende groep niet gerealiseerde beloftes gaat over een aantal maatschappelijke veranderingen die de regering wil bereiken. Echter, de maatregelen die tot nu toe genomen werden, zijn lang niet voldoende om het vooropgestelde doel te realiseren. De formulering in het regeerakkoord toont aan dat de onderhandelaars de wil hadden om meer te veranderen dan wat ze in werkelijkheid deden. De treinen stipter en veiliger laten rijden en onredelijke spoorstakingen vermijden zijn sprekende voorbeelden. De financiële toestand van de spoorwegen en tussenkomst van de vakbonden hebben bijgedragen tot het niet realiseren van deze beloftes.
Het regeerakkoord spreekt de bedoeling uit om roken te verminderen via de accijnzen op tabak. De accijnsverhoging die daar voor nodig zou zijn, is er niet gekomen. In het bevoegdheidsdomein justitie is er de belofte om de overbevolking in de gevangenissen tegen te gaan. Dat zou gebeuren door het gebruik van de enkelband voor voorlopige hechtenis. Minister Turtelboom heeft intussen wel maatregelen genomen om de enkelband vaker te gebruiken, maar de impact op de overbevolking in de gevangenissen is tot nog toe zeer beperkt.
Ook bij defensie loopt een grote aangekondigde ingreep gevaar. Er zou een investeringsprogramma komen om de eenheden adequaat uit te rusten. De Inspectie van Financiën uitte kritiek op het kostenplaatje van de uiteindelijke beslissingen en nam het gebrek aan visie achter het investeringsprogramma op de korrel.
Een laatste ambitieuze maatschappelijke verandering werd aangekondigd op het vlak van duurzaamheid. België zou binnen Europa het voorbeeld geven op het vlak van duurzame productie en consumptie. Hier oogt het plaatje erg onfraai: op tal van internationale rankings blijft België in de middenmoot of achteraan hangen. Dat de Gewesten in dit domein enkele belangrijke bevoegdheden hebben, maakt de zaken er voor de federale regering uiteraard niet makkelijker op.

Voor andere beloftes die niet werden gerealiseerd of die in gevaar zijn, kunnen we niet meteen een algemene oorzaak aanwijzen. Hier liggen specifieke redenen aan de basis. Zo gaf minister De Block in haar antwoord op een schriftelijke vraag aan dat de tijdelijke verblijfsvergunning voor staatlozen er (nog) niet is door een lage prioriteit. Het niet toepassen van het beloofde taalevenwicht in de legertop is nog zo’n uitzondering. Zonder een verklaring te geven maakt het verslag van de kamercommissie melding van het niet halen van de beoogde 50-50-verhouding. De beloofde aanpassingen aan het verloningsbeleid in de financiële sector zijn op hun beurt niet gevolgd door bijvoorbeeld Fortis, waar de Governance, Nomination and Remuneration Committee aandelen- en optieplannen blijft gebruiken.
Verder in dit lijstje treffen we de belofte aan om 42% van extra budgettaire inspanningen aan de uitgavenzijde te halen. De Rapporteurs rekenden uit dat op de totale extra inspanning van 3,7 miljard slechts 1,4 miljard, of 37%, van de uitgaven kwam.
Als laatste vinden we de kernuitstap terug, zoals door het parlement goedgekeurd in 2003, waar de regering op eigen initiatief Doel 1 en 2 en Tihange 1 tien jaar langer in productie zal houden dan voorzien.

REALISATIES REGERING-DI RUPO I

Nu we meer weten over de bijgestuurde beloftes en de niet gerealiseerde beloftes, kunnen we eens van dichtbij kijken naar de realisaties van de regering de voorbije anderhalf jaar.

Bij de overheidsfinanciën viel een vliegende start te noteren, met de bedoeling om de begroting onder controle te houden in de context van de crisis, door belastingverhoging, een efficiëntere inning van belastingen en nieuwe belastingen. Zo betalen we nu 21% BTW op digitale televisie en op prestaties van notarissen en gerechtsdeurwaarders en is de roerende voorheffing verhoogd. Verdere inkomsten zouden van de bedrijfswagens komen, waar de Rapporteurs aantoonden dat de werknemers, in tegenstelling tot politieke verklaringen, vermoedelijk meer zullen moeten inleveren dan de bedrijven die hen tewerkstellen.
De regering vatte ook een modernisering van het werkgelegenheidsbeleid aan. Brugpensioen, waarvan de officiële naam nu ‘werkloosheid met bedrijfstoeslag’ luidt, is aan strengere voorwaarden onderworpen. Werkzoekenden moeten sneller een job aannemen, binnen een straal van 60 kilometer (in plaats van 25 kilometer voorheen). Daarnaast zijn er een resem acties die sociale fraude moeten verminderen, zoals een betere uitwisseling van gegevens tussen verschillende overheidsdiensten.
Wie de afgelopen maanden de pers volgde, kon ook niet om de pensioenhervorming heen. Vervroegd pensioen zal in de toekomst pas mogelijk zijn vanaf 62 jaar en voor ambtenarenpensioenen zullen de laatste tien dienstjaren meetellen in de pensioenberekening (in plaats van de laatste vijf vandaag).
De regering nam enkele maatregelen op vlak van gelijke kansen. De overheid streeft naar een gelijkere behandeling van vrouwen en mannen en voerde een versnelde toekenning van de inkomensgarantie voor ouderen in.
Minister De Block op migratie zorgde voor het ontmoedigen van de aanvragen voor verblijfsvergunningen om medische redenen en de opstelling van de lijst van veilige landen voor vluchtelingen.
Wat de staatshervorming betreft, is de splitsing van het gerechtelijk en kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde gerealiseerd, net als de regeling rond de benoeming van burgemeesters van faciliteitengemeenten.

Bij de andere bevoegdheden vallen veel minder realisaties te noteren. De belangrijkste zijn dat overheidsbedrijven bestuurders niet meer via managementvennootschappen betalen en de verhoogde bescherming van consumenten in de telecomsector. Daar werden maatregelen genomen die het gemakkelijker maken voor de consument om over te stappen van de ene operator naar de andere.

VOORUITBLIK

Voor het komende jaar is de grootste hoeveelheid werk terug te vinden bij de staatshervorming, vooral dan de overdracht van allerlei bevoegdheden. Ook de intra-Brusselse staatshervorming moet nog worden goedgekeurd. Tot slot is er een grondige aanpassing van de financieringswet nodig. Het is duidelijk dat de realisatie van dit tweede luik van de staatshervorming (het eerste luik bestond uit de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde en de regelingen rond de benoeming van de drie burgemeesters) een grote impact zal hebben op het totale plaatje. De kabinetten, administraties en parlementen zijn bezig met het voorbereidend werk en in de pers zijn hierover amper negatieve opinies terug te vinden. De verwachting is dus dat de regering deze beloftes zal realiseren.

Naast de staatshervorming zijn er nog een groot aantal openstaande punten die gelinkt zijn met het sociaal overleg tussen werkgevers en werknemers, vooral op het vlak van werk. Niemand kan voorspellen hoe het overleg zal evolueren. Met de verkiezingen in zicht zal dit snel duidelijk worden. Op het moment van schrijven is vooral de eenmaking van het statuut van arbeiders en bedienden een heet hangijzer. Met de deadline van 8 juli 2013 in zicht ligt het initiatief bij de regering.
Op vlak van pensioenen zal komend jaar de opwaardering van de laagste pensioenen en het verhogen van de pensioenbonus aan de orde zijn. Voor dat laatste heeft Minister De Croo op de ministerraad al een voorstel voorgelegd. Of de maatregelen effectief zijn, zal moeten blijken.

Andere belangrijke beloftes zijn terug te vinden bij fraudepreventie en -bestrijding, zoals de verdere uitvoering van de aanbevelingen van de parlementaire onderzoekscommissie over grote fiscale fraudedossiers. In het hoofdstuk consumentenzaken zijn nog belangrijke veranderingen in uitvoering zoals het sterker maken van de consument tegenover bedrijven.

Inzake buitenlands beleid is er een brede waaier aan interessante beloftes waar nog geen eindoordeel over kan worden gemaakt. Zo is er de tijdige terugtrekking van de troepen uit Afghanistan, waar in 2003 een missie werd aangevat, en wordt er steun verleend aan de eerste concrete stappen naar een Europese defensie. Nog bij het leger wil men de gemiddelde leeftijd van de militairen verlagen met een nieuw statuut met een korte duur. Op diplomatiek vlak is er de herziening van de diplomatieke vertegenwoordiging, die zou leiden tot de sluiting van enkele Europese posten.
Eigen aan buitenlands beleid is dat er veel internationale samenwerkingen zijn, waarvan het soms moeilijk is de verantwoordelijkheid van België los te beschouwen van die van andere landen. Voorbeelden hiervan zijn het behalen van de Millenniumdoelstellingen en de constructieve bijdrage aan de Doha-ronde van de Wereldhandelsorganisatie.
Tot slot zijn er in alle overige beleidsdomeinen wel nog beloftes te realiseren en hervormingen af te werken. De verkiezingen in mei 2014 zullen er echter snel zijn.

Bruno Dirkx
Medewerker De Rapporteurs

Di Rupo I - regeerakkoord - verkiezingen

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 5 (mei), pagina 50 tot 55

• verkiezingen
• regeerakkoord
• Di Rupo I