Op 29 januari van dit jaar stonden een 1000-tal betogers aan de Spaanse ambassade in Brussel, om er hun ongenoegen te uiten over de verstrengde abortuswetgeving in Spanje. Wie een abortus wil in Spanje kan dat enkel in geval van verkrachting of zware risico’s voor de gezondheid. In Spanje wordt de klok teruggedraaid, naar een vorig tijdperk, waarin de gelijkheid tussen vrouw en man op een beduidend lager pitje stond. Een donker verleden dat ook in België heel wat slachtoffers maakte. Het boek Marijke Van Hemeldonck. Socialiste en feministe, eind 2013 uitgegeven door het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen en geschreven door Els Flour van het Archiefcentrum voor Vrouwengeschiedenis, gaat precies over dat verleden. Het schetst met de levensloop van Marijke Van Hemeldonck de strijd van heel wat mensen die zich inzetten voor gelijke rechten van mannen en vrouwen, de tijdsgeest van toen, en de obstakels die er ook binnen de socialistische beweging waren voor deze gelijke rechten.

Het boek Marijke Van Hemeldonck. Socialiste en feministe, is het vierde in een reeks biografieën van het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. De eerdere biografieën gingen over Miet Smet, Eliane Vogel-Polsky en Jeanne Vercheval. Marijke Van Hemeldoncks leven kwam al eerder aan bod, namelijk in haar eigen memoires Een schip met acht zeilen, naar een lied van Bertolt Brecht en Kurt Weill, waar een meisje droomt van ‘Het Schip met acht zeilen’ dat eens gelijkheid en gerechtigheid zal brengen. Het schip is Marijke’s metafoor voor een socialistische wereld, gesteund op vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Ze zette zich haar leven lang in voor dat ideaal, vanuit haar ABVV, door acties te steunen zoals die van de arbeidsters van Herstal (1966) voor ‘gelijk loon voor gelijk werk’, met haar bijdragen voor het weekblad Links, voor een strijdend socialisme, met haar werk op socialistische kabinetten, met haar bijdrage aan tv-programma’s, vanuit het Europees Parlement en de Verenigde Naties.

Het boek schetst situaties die de dag van vandaag in ons land ondenkbaar lijken. Voor het gebruik van de pil doorbrak, vonden er in België naar schatting 30.000 abortussen plaats. Aangezien abortus toen illegaal was vonden deze ingrepen plaats in slechte omstandigheden en met heel wat gezondheidsrisico’s voor de betrokken vrouwen. Dagelijks waren er enkele tientallen vrouwen op zoek naar hulp en leidden slecht uitgevoerde abortussen tot zware complicaties en soms de dood. Marijke Van Hemeldonck stelt dat zowat elke vrouw van haar generatie rechtstreeks of onrechtstreeks met abortus te maken kreeg.
Na een lange weg, protesten en lobbywerk van voor- en tegenstanders, met als hoogtepunten de publieke verontwaardiging over de arrestatie van ‘abortusdokter’ Willy Peers in 1973 en de weigering van koning Boudewijn om de door de Kamer goedgekeurd abortuswet goed te keuren, kwam er eindelijk een einde aan de illegaliteit. Abortus was pas in 1990 geen strafbaar feit meer in België.

Een goede zaak, zowel voor vrouwen als mannen. In dat kader schreef Marijke Van Hemeldonck een Manifest der medeplichtigen: ‘Uit dankbaarheid aan het meisje, waarmee u niet hebt moeten trouwen toen u uw legerdienst deed of nog student was. Ter herinnering aan het meisje dat uw carrière niet gebroken heeft door u in een vroegtijdig huwelijk te dwingen. Omwille van de vrouw aan uw linkerhand, die u niet tot echtscheiding en huiselijk gekrakeel heeft willen brengen. Omwille van uw echtgenote, die haar gezondheid geriskeerd heeft opdat uw huis, uw wagen, uw vakantieplannen niet in het gedrang zouden komen. Ter herinnering aan het studentenlief, en de bediendendochter, aan het reisje naar Parijs en de typiste op de rekenafdeling.’

Marijke Van Hemeldonck. Socialiste en feministe geeft een goed overzicht van de evolutie van vrouwenrechten in België aan de hand van het leven van Marijke Van Hemeldonck. Getuigenissen van andere personen die in dezelfde periode aan de weg timmerden voor deze rechten hadden het boek zeker nog meer diepgang kunnen geven. Maar hier ligt wellicht een kans voor onze media: om deze stemmen aan bod te laten komen. Dat zou ongetwijfeld een stuk meer boeiende lectuur opleveren dan de paginalange interviews in weekendbijlagen met steeds weer dezelfde ‘grote staatsmannen’. De bijdragen van vele anderen, misschien minder bekend en niet aanzien als ‘grote staatsmannen’, waren minstens even, zo niet belangrijker voor heel wat sociale rechten die vandaag bij ons verworven rechten lijken. Wat zich nu in Spanje afspeelt toont alvast aan dat geen enkel recht ooit voor eeuwig en altijd verworven is.

boekbespreking

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 2 (februari), pagina 76 tot 77

• boekbespreking