De bijna 86-jarige Noam Chomsky is al decennialang een prominent linguïst maar minstens ook een van de beste politicologen ter wereld. Manufacturing Consent uit 1988 analyseerde minutieus de Amerikaanse media, en hoe die tegen de feiten in, de belangen van de heersende klasse dienen. Er is een zekere bandbreedte tussen links en rechts, maar echte dissidente of kritische stemmen worden zachtjes weggemoffeld. Bij epo verscheen nu een bloemlezing van vier boeken uit de jaren 1990, die eigenlijk interviews zijn door de journalist David Barsamian. Ze geven een mooi inzicht in het denken en de methodologie van Chomsky. En die zijn desgewenst vlot vertaalbaar naar de Vlaamse situatie. Ook hier is een gezond wantrouwen tegenover de duiding door de media op z’n plaats. Herinner u het ontstellende artikel (DM, 14/08) van Dries Lesage en Meryem Kaçar over de eenzijdige (en feitelijk onjuiste) manier waarop de Vlaamse pers de Turkse politiek behandelt. En al is het een oud cliché maar het verschil tussen verkiezingsprogramma’s en de echte acties van een partij lijkt steeds groter te worden. Al hebben we hier enkel Luc Huyse die als politicoloog systematisch de propaganda van de echte ontwikkelingen onderscheidt en duidt.

Chomsky is genadeloos voor de Amerikaanse politiek en toont nauwgezet aan hoe die allesbehalve democratie en mensenrechten dient. Terwijl de officiële retoriek al decennialang beweert dat alles wat Amerika doet in het belang van de rechten van elke burger is. Hij geeft een historisch overzicht van veel Amerikaanse interventies sinds de Tweede Wereldoorlog. Vaak worden zelfs in ‘vijandige landen’ wapens geleverd aan het leger in de hoop dat die zich op het gepaste moment zullen inzetten voor een staatsgreep tegen de democratische regering. Het Westen is terecht verbijsterd en geschokt door de slachtpartijen van Islamitische Staat, maar vergeet bijvoorbeeld dat door Amerika getrainde Salvadoraanse doodseskaders ‘vermeende dissidenten martelden en vermoordden, waarbij ze hen de vingernagels uittrokken, hen onthoofdden, hun lichaam aan stukken sneden en voor de aardigheid wat met de afgehakte armen speelden’. Maar ook hier is de persaandacht en de verontwaardiging vaak afhankelijk wie op dat moment in de gunst van de Westerse belangen staat. Het is ook nu al opgemerkt dat er deze zomer veel meer emotie ontstond na de onthoofding van een Amerikaanse journalist dan na de slachtpartijen die al een ganse tijd duizenden slachtoffers maken in Gaza en Syrië.

In de vroege jaren 1990 ontleedde Chomsky vooral de gebeurtenissen in Latijns-Amerika , Iran en andere toen actuele ontwikkelingen. Internet bestond nauwelijks, en de vragen daarover komen vandaag vrij archaïsch over. Oudere lezers zullen zich wel nog herinneren hoe in die begintijd van het www men echt droomde van een ongereglementeerd en vrij internet. Niet het huidige dat quasi gecontroleerd wordt door Google, Facebook en zo nodig wordt afgesneden in tijden van revolutie.

De vertaling is af en toe wel merkwaardig. Zo staat er ‘De Sovjets kwamen 3 keer tussenbeide in Oost-Europa: tanks in Oost-Berlijn, Boedapest en Praag. Deze invallen richtten zich tegen drie 20^ste-eeuwse pogingen om Rusland aan te vallen en te vernietigen.’ Ik kon me niet direct herinneren dat de Praagse Lente meteen ook de Sovjet-Unie wou vernietigen. En dat staat er ook niet in de Engelse tekst: ‘On the Soviet side, the events of the Cold War were repeated interventions in Eastern Europe: tanks in East Berlin and Budapest and Prague. These interventions took place along the route that was used to attack and virtually destroy Russia three times in this century alone.’ Die drie aanvallen zullen dan wel eerder de Eerste en Tweede Wereldoorlog en de Koude Oorlog in z’n geheel geweest zijn.

Het supplementaire materiaal van de oorspronkelijke interviews, zoals noten, lijsten van organisaties en verwijzingen naar interessante bronnen voor verdere lectuur zijn niet opgenomen. Die informatie bleek immers vaak verouderd te zijn. Dit heeft een vervelend effect op de tekst. Chomsky schrijft zeer provocatieve stellingen, en onderbouwt die in de originele boeken inderdaad met verwijzingen naar al zijn bronnen. Wat een essentieel element is in de geloofwaardigheid van zijn betoog. Chomsky citeert autoritatieve bronnen, vaak uit overheidsdocumenten of Amerikaanse journalisten om telkens weer te bewijzen dat zijn geschiedschrijving wel degelijk op feiten berust. Door al die voetnoten weg te laten, komt het interview vaak vrij pamflettair over. Het leert tegelijk wel veel over hoe we allemaal geïndoctrineerd worden in de officiële Westerse propaganda. Hoe de Verenigde Staten, NAVO, Israël altijd aan de goeie kant staan, en Palestijnen, Sandinisten, Argentijnen bijna terecht een staatsgreep of invasie ondergaan. Je zou haast niet geloven dat het anders kan zijn. Het lijkt bijna gauchistisch gebazel, ware het niet dat Chomsky wel degelijk elke uitspraak kan onderbouwen met officiële documenten (voor zover die al beschikbaar zijn). Hij stelt zelf ook dat de ‘thought control’ in de Verenigde Staten veel efficiënter verloopt dan in de totalitaire landen waar gehoorzaamheid aan het regime wordt afgedwongen met geweld. In de Verenigde Staten (en het Westen?) gebeurt dit met een effectieve indoctrinatie terwijl ze iedereen de indruk geven dat onze samenleving vrij en open is. Het doel van de media is ‘de misleide massa blijvend te misleiden’. Het feit dat de media eigendom zijn van grote bedrijven wiens belangen en doelstellingen gelijklopen met die van de elite aan de macht speelt daar in mee, samen met enkele eenvoudige technieken om de aandacht af te leiden van dissidente stemmen of ongewenste feiten.

De essentiële Chomsky is absoluut een goede introductie tot het werk van Chomsky en kan hopelijk nog velen aanzetten om zijn werk grondiger te lezen. En naast zijn grote werken, is er bijvoorbeeld ook zijn boekje Occupy uit 2012 over Occupy Wall Street, voor wie er aan twijfelde of Chomsky nog steeds actueel en relevant is. Hopelijk staan er in Vlaanderen een paar Chomsky’s op om onze eigen politiek en media op dezelfde manier kritisch te analyseren.

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 8 (oktober), pagina 83 tot 85

• boekbespreking